EU wil Frontex grotere rol geven in tegengaan ongewenste migratie via de Balkan

EU-grenswacht Frontex krijgt mogelijk een grotere rol in het tegengaan van ongewenste migratie via de Balkan, zelfs aan de grenzen van niet-EU-lidstaten. Onder het nieuw voorgestelde mandaat zou de organisatie ook een rol krijgen aan de grens van bijvoorbeeld Bosnië en Herzegovina. Frontex was eerder in Albanië actief.

De landen van de westelijke Balkan kunnen rekenen op praktische steun van de EU bij grensbewaking, zei Commissievoorzitter Ursula von der Leyen dinsdag na afloop van een EU-Balkan-top in de Albanese hoofdstad Tirana. De Commissie had maandag een actieplan gepresenteerd voor de aanpak van de snel gestegen migratie via de Balkanroute, waarvan de inzet van Frontex deel uitmaakt. In ruil, onderstreepte Von der Leyen, verwacht de EU dat de Balkanlanden de visumvrijheid die ze met derde landen hebben afgesproken, afschaffen. Sommige migranten reizen dankzij die regelingen eenvoudig naar de Balkan, om van daaruit illegaal door te reizen naar de EU.

Frontex kan in de toekomst extra grenswachten naar de regio sturen, bovenop de vijfhonderd die er al zitten. Ook kan de EU-grenswacht de landen op de westelijke Balkan – Albanië, Bosnië en Herzegovina, Montenegro, Servië, Kosovo en Noord-Macedonië – bijstaan bij het tegengaan van grensoverschrijdende criminaliteit en ingezet worden voor grenscontroles en personenregistratie.

Lees ook: Asielzoekers op drift door conflict én aangetrokken door visa

Groot aantal migranten

Via de Balkanroute kwamen er in de eerste elf maanden van dit jaar volgens Frontex al 130.000 mensen binnen. Het gaat om het grootste aantal migranten sinds de vluchtelingencrisis van 2015-2016. Volgens directeur Nina Gregori van het Asielagentschap van de Europese Unie (EUAA) is de EU zelfs getuige van „de grootste migratie- en asielcrisis sinds de Tweede Wereldoorlog”. Verscheidene EU-lidstaten, waaronder Nederland, kampten dit jaar met overvolle aanmeldcentra voor asielzoekers.

Frontex is niet van onbesproken gedrag. Eerder dit najaar bleek dat de EU-grenswacht, in weerwil van mensenrechtenverdragen, een actieve rol speelt bij het terugduwen van vluchtelingen. Maar ook de nationale grenswachten misdragen zich geregeld. Zo dook er deze week een filmpje op van een jonge vluchteling die met scherp beschoten wordt aan de grens tussen Turkije en Bulgarije. Te zien is hoe hij ter aarde stort, met een bloedende wond; de kogel ging door zijn hand heen en eindigde in zijn borst.

We zien op beeld dat een Europese grenswacht met scherp op migranten schiet

Het incident vond plaats op 3 oktober en werd vastgelegd door een medevluchteling. Het slachtoffer, de 19-jarige Syriër Abdullah El Rüstüm, overleefde de aanval. Het is de eerste keer dat op beeld is vastgelegd dat een Europese grenswacht met scherp op migranten schiet. Bulgarije ontkent dat de kogel van zijn grenswachten afkomstig is. Forensisch onderzoek van een journalistencollectief van onder meer The Times en Le Monde wijst uit dat de schutter waarschijnlijk een Bulgaarse functionaris was.

Lees ook: Vluchten naar en door Europa is dodelijker geworden

Schengenzone

In de loop van de week buigt de EU zich ook over de toetreding van Bulgarije tot de Schengenzone, waarbinnen geen personencontroles plaatsvinden aan de grens. De Commissie vindt dat Bulgarije, evenals Kroatië en Roemenië, klaar is om lid te worden. Nederland blokkeert vooralsnog het lidmaatschap van Bulgarije, omdat het land nog te corrupt zou zijn.

Dat verzet leidde afgelopen weekend tot een politiek relletje, omdat premier Mark Rutte vrijdag vaaglijk had gesuggereerd dat je voor 50 euro een Bulgaarse grenswacht kunt omkopen. „Ik zeg niet dat het gebeurt, maar ik wil expliciet vastgesteld hebben dat het niet gebeurt”, zei hij.

De top in Tirana was de eerste keer dat een ontmoeting tussen EU-leiders en de zes landen van de westelijke Balkan op de Balkan plaatsvond, en niet op EU-terrein. Brussel heeft na het uiteenvallen van Joegoslavië en de oorlogen in de jaren negentig geprobeerd de banden met de regio aan te halen, in de hoop het gebied te stabiliseren en democratie een kans te geven. Sinds een aantal jaren staat de Balkan extra in de belangstelling, omdat China en Rusland proberen er hun invloed te vergroten. Brussel houdt het oog met name gericht op Servië, dat probeert een middenweg te bewandelen tussen toenadering tot de EU en vriendschappelijke banden met Moskou.

Poetins oorlog in Oekraïne maakt die spagaat steeds pijnlijker. De EU verwacht van partnerlanden dat ze het EU-buitenlandbeleid volgen, dus meedoen aan de westerse sancties tegen Rusland. „Servië is een onafhankelijk land”, zei de Servische president Aleksandar Vucic toen hem dinsdagochtend werd gevraagd of zijn land niet te dicht bij Rusland staat.

Toetreding

De EU wil de regio dus graag aan zich binden. „Ik ben ervan overtuigd dat de toekomst van onze kinderen veiliger en welvarender is als de westelijke Balkan in de EU is en we werken er hard aan om op dat gebied vooruitgang te boeken”, zei Raadsvoorzitter Charles Michel. Maar tot grote irritatie van de Balkan-landen lopen gesprekken over toetreding vaak jaren, soms decennia.

De EU probeert wel de banden aan te halen met praktische maatregelen. Zo gaan op de Balkan de roamingtarieven omlaag en krijgen jongeren eenvoudiger toegang tot universitair onderwijs in de EU. De EU legde ook 1 miljard euro op tafel om te helpen met de gestegen elektriciteitsprijzen en om de energietransitie in de regio te financieren.