‘We moeten haast maken om nieuwe massa-extinctie te voorkomen’

Wie een jaar of twintig geleden in de zomer met de auto een ritje maakte, wist dat de voorruit bij thuiskomst onder de beestjes zat – geplette wespen, vliegen, vlinders en ander ‘ongedierte’. Tegenwoordig blijft de ruit vrijwel schoon. Het is een sprekend voorbeeld van de snelle achteruitgang van de biodiversiteit – de variëteit aan planten en dieren, en aan de ecosystemen waarin ze voorkomen.

In 2017 was het groot nieuws toen uit een onderzoek in de omgeving van Krefeld, niet ver over de grens bij Venlo, bleek dat de afgelopen dertig jaar het aantal insecten daar met ongeveer driekwart was afgenomen. Het is niet het enige onderzoek met dit soort dramatische getallen. Het CBS becijferde, samen de Vlinderstichting, bijvoorbeeld dat het aantal dagvlinders in Nederland sinds 1990 is gehalveerd. De daling van het aantal nachtvlinders is nog sneller gegaan.

Lees ook ‘Kunming’ moet voor biodiversiteit worden wat ‘Parijs’ is voor het klimaat

Het laat de urgentie zien van de vandaag begonnen biodiversiteitstop in Montreal, die op 19 december moet uitmonden in een nieuw mondiaal akkoord over natuurbehoud. Het oude akkoord stamt uit 2010 en liep tot 2020. Het was de bedoeling om in dat jaar tijdens een conferentie in China nieuwe afspraken te maken. Door corona is die top nu al een paar keer uitgesteld. Om te voorkomen dat dat nog een keer zou gebeuren werd de bijeenkomst verplaatst naar Montreal.

De mens doet zijn invloed tot in de verste uithoeken van de planeet gelden

Haast is geboden, zeggen biologen en ecologen. Want inmiddels lopen een miljoen soorten planten, zoogdieren, vogels, reptielen, amfibieën, vissen en ongewervelde dieren gevaar om te verdwijnen, sommige al binnen decennia. Wetenschappers vrezen dat we in de richting gaan van een nieuwe golf van massa-extinctie (de zesde in ongeveer 450 miljoen jaar). In zo’n golf werd steeds ongeveer driekwart van alle soorten uitgeroeid. De vorige, ruim 65 miljoen jaar geleden, betekende het einde van de dinosauriërs.

Lees ook dit vragenstuk: De snelheid waarmee dieren en planten uitsterven, was in tien miljoen jaar niet zo hoog

Plastic zak in Marianentrog

Als er een nieuwe golf komt, wordt die veroorzaakt door de mens, die zijn invloed niet alleen in zijn directe omgeving, maar tot in de verste uithoeken van de planeet doet gelden. De atmosfeer wordt vervuild met broeikasgassen, fijnstof en andere giftige stoffen. Een paar jaar geleden werd een plastic zak gevonden op de bodem van de Marianentrog, de diepste plek op aarde.

De top in Montreal moet helpen om dat proces te keren. Daarvoor moeten landen een grotere verantwoordelijkheid nemen om natuur te beschermen en te gebruiken op een manier die geen schade doet – niet alleen de 30 procent van alle land en zee die tot beschermd gebied moet worden uitgeroepen, maar álle natuur. Uiteindelijk is het grote doel van de onderhandelingen om in 2050 „in harmonie met de natuur” te leven.

De verschraling van de natuur kan dramatische gevolgen hebben. In de eerste plaats voor die natuur zelf, die zijn weerbaarheid juist te danken heeft aan een grote variëteit. Maar ook voor de mens. „De snelheid waarmee soorten verdwijnen is tientallen tot honderden keren hoger dan het gemiddelde van de afgelopen tien miljoen jaar”, zei VN-secretaris-generaal António Guterres in oktober vorig jaar.

Uitgeputte bodem

Die „harmonie met de natuur” is nog ver te zoeken. Voorbeelden van waar het misgaat zijn er genoeg. Wereldwijd gaat jaarlijks 75 miljard ton vruchtbare aarde verloren doordat de bodem te vaak wordt omgeploegd en wordt ‘verrijkt’ met kunstmest, waardoor hij wordt uitgeput. In China en Japan gaat het aantal bijen en hommels zodanig achteruit, dat boeren gedwongen worden hun gewassen met de hand te bestuiven.

Dat proces kan ook worden omgekeerd. Tropisch regenwoud blijkt zich sneller te kunnen herstellen dan tot voor kort werd gedacht, bleek vorig jaar uit een onderzoek in Science. Maar dan moet de natuur die kans krijgen. Daarvoor is een stevig biodiversiteitsakkoord van groot belang.

6 vragen over biodiversiteit p. 4-5