Het strategisch belang van de Zwarte Zee, met in haar midden ‘slagschip’ de Krim

De Zwarte Zee speelt een cruciale rol in de oorlog tussen Oekraïne en Rusland. Alleen al een vluchtige blik op de kaart toont het enorme strategische belang van de zee, met de Krim als middelpunt. Niet voor niets werd het schiereiland in de klassieke oudheid gekoloniseerd door Grieken, Perzen, Romeinen en Byzantijnen; het was onderdeel van het Ottomaanse rijk, werd ingelijfd door Rusland, werd door Sovjetleider Chroesjtsjov in 1954 bij Oekraïne gevoegd, en bleef daar na de ontmanteling van de Sovjet-Unie deel van uitmaken. Tot aan de Russische bezetting en daaropvolgende illegale annexatie in 2014.

Voor Oost-Europa, dus ook voor Rusland en Oekraïne, biedt de Zwarte Zee – de naam is een vertaling van het Turkse Karadeniz – met haar warmwaterhavens de toegangspoort naar de Middellandse Zee, de Kaukasus, naar Afrika en naar het Midden-Oosten. Voor Rusland, dat in het noorden alleen in Moermansk een ijsvrije haven heeft, vormt de Zwarte Zee een cruciale uitweg naar de rest van de wereld. Ruslands interesse in de havens langs de Zwarte Zeekust gaat al terug tot de tsarentijd.

Daarnaast ziet Moskou de zee als een buffer voor zijn territoriale veiligheid. Dat geldt des te meer sinds Roemenië en Bulgarije in 2004 toetraden tot de NAVO. Turkije vormt al sinds 1952 de zuidflank van de verdragsorganisatie. Met de Bosporus beheert Turkije de enige in- en uitgang van de Zwarte Zee.

De Russische invasie in Oekraïne toonde de territoriale ambities van president Vladimir Poetin: hij wil een landbrug creëren van de Zee van Azov in het oosten tot de Moldavische regio Transnistrië in het westen. In Transnistrië zijn al jaren Russische troepen gestationeerd om de ‘vrede te bewaken’. Mocht die aansluiting tot stand komen, dan controleert Moskou de volledige noordkant van de Zwarte Zee, inclusief de handelsstromen die vanuit Oekraïne een weg zoeken naar zee.

De Krim als springplank

Met de bezetting en annexatie van de Krim, in 2014, kreeg Moskou een cruciaal knooppunt in de Zwarte Zee in handen. Door de inname van het schiereiland, dat zijn geografische ligging als belangrijkste waarde heeft, hadden de Russische troepen een springplank vanuit het zuiden voor de invasie in de provincies Cherson, Zaporizja en het zuidelijke deel van de provincie Donetsk, met Marioepol als belangrijkste doelwit. Vanaf de Krim kan Rusland bovendien een groot deel van de Oekraïense economie afknijpen, doordat het schepen vanuit de havens Odesa, Mikolajiv en Cherson aan de Zwarte Zee kan dwarsbomen.

Lees ook Na een geslaagd offensief wil Kyiv best over de Krim praten

Sinds de Russische inname van de zuidelijke Donbas, met de Oekraïense havensteden Marioepol en Berdjansk, is de Zee van Azov – in het westen begrensd door de Krim – feitelijk een binnenzee.

Na de annexatie van de Krim verbond Rusland het schiereiland met het Russische vasteland door de bouw van de Krimbrug bij Kertsj. In oktober vorig jaar raakte de brug zwaar beschadigd door een aanslag; sindsdien is de brug gedeeltelijk bruikbaar voor auto- en treinverkeer.

Correctie (7 april 2023): In een eerdere versie van dit artikel stond dat de Krim na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie aan Oekraïne werd overgedragen. Die formulering is hierboven aangepast. Ze wekte de onbedoelde indruk dat het schiereiland voor 1991 niet tot Oekraïne behoorde. De Krim werd echter in 1954 door Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov aan de Oekraïense Sovjetrepubliek toegevoegd, en bleef onderdeel van Oekraïne toen de Sovjet-Unie ophield te bestaan.