Toen de ervaren Finse diplomaat en vredesonderhandelaar Martti Ahtisaari in 2008 de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst nam, had hij een paar lessen voor de wereld. „Alle conflicten kunnen opgelost worden”, betoogde Ahtisaari, die deze maandag op 86-jarige leeftijd is overleden, destijds met grote stelligheid.
„Oorlogen en conflicten zijn niet onvermijdelijk. Ze worden altijd veroorzaakt door mensen. Er worden altijd belangen gediend met oorlogen. En dus kunnen degenen die macht en invloed hebben ze ook stoppen.”
Daarom, zei hij ook, „zijn er geen excuses om ze eeuwig te laten voortduren.” Die woorden waren niet alleen een vaststelling. Ze waren ook een aansporing aan onderhandelaars, vertegenwoordigers van strijdende partijen en politici op het wereldtoneel om bij het zoeken naar vrede niet op te geven.
Zelf had Ahtisaari een sleutelrol gespeeld bij de beëindiging van een aantal slepende en gewelddadige conflicten in de wereld. Met koppige vasthoudendheid, veel geduld en grote bedrevenheid in stille diplomatie.
De Fin begeleidde Namibië naar de onafhankelijkheid, hielp een eind te maken aan het conflict tussen Indonesië en de provincie Atjeh, en speelde een belangrijke rol bij de uitvoering van het vredesakkoord voor Noord-Ierland. Samen met de Russische gezant Viktor Tsjernomyrdin bereikte hij in 1999 – na bombardementen door de NAVO – dat Servië de strijd in de provincie Kosovo staakte.
Maar in dat laatste dossier stuitte hij ook op de grenzen van de diplomatieke mogelijkheden, die van hemzelf en zijn opvolgers. Het conflict tussen Servië en het inmiddels onafhankelijk Kosovo broeit nog altijd.
Ahtisaari werd in 1937 geboren in het destijds Finse, en nu Russische Viipuri. Hij was twee jaar oud toen de familie Ahtisaari in de Tweede Wereldoorlog moest vluchten voor het Sovjet-leger. Het zou hem tot „een eeuwig ontheemd mens” maken, zei hij later, een mens met begrip voor wat vluchtelingen moeten doormaken.
Hij werd eerst onderwijzer, maar maakte carrière in de Finse diplomatieke dienst en in verschillende functies bij de Verenigde Naties. Zonder veel ervaring in de binnenlandse politiek werd hij in 1994 de eerste direct gekozen president van het land. De binnenlandse politiek beschouwde de doorgewinterde diplomaat als „een buitenechtelijk avontuur”, hij stelde zich na zes jaar niet verkiesbaar voor een tweede termijn.
Hoewel Ahtisaari wel verweten was dat hij zich te weinig met binnenlandse problemen bezighield, was hij als overtuigd Europeaan belangrijk bij de integratie van Finland in de Europese Unie. Al vroeg pleitte hij ervoor dat het in de Koude Oorlog neutrale land lid zou worden van de NAVO – wat er dit jaar na de Russische invasie van Oekraïne ook van is gekomen.
