N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Zuid-Afrika Deze maandag gaat het proces tegen oud-president van Zuid-Afrika Zuma verder. Hij wordt verdacht van corruptie en een celstraf van vijftien jaar behoort tot de mogelijkheden.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/04/data99299855-aea2c8.jpg)
Wat hebben de Amerikaanse oud-president Donald Trump en voormalig president Jacob Zuma van Zuid-Afrika met elkaar gemeen? Hun adagium. Never settle. Nooit schikken. Maandag gaat de corruptiezaak tegen Zuma (81) verder waarin hij wordt beschuldigd van zestien gevallen van fraude, witwassen, belastingontduiking en afpersing in verband met een wapendeal met een Frans bedrijf, eind jaren negentig. „Zuma zegt niet schuldig te zijn, maar hij gedraagt zich in ieder geval wel zo”, zegt politicoloog Steven Friedman van de universiteit van Johannesburg, verwijzend naar Zuma’s vele pogingen om de rechtszaak te dwarsbomen.
De voormalige president riskeert vijftien jaar celstraf. Zuma en wapenbedrijf Thales, destijds bekend als Thomson-CSF, ontkennen alle aantijgingen. De aanklachten dateren uit zijn tijd als vice-president en werden ingetrokken toen hij aantrad als president, in 2009. In 2018 werd de zaak nieuw leven ingeblazen, nadat hij gedwongen was op te stappen als president.
De aanklachten gaan over een overeenkomst die Zuid-Afrika in 1999 sloot met Europese defensiebedrijven voor militaire uitrusting ter waarde van miljarden euro’s. Zuma zou in tien jaar meer dan zevenhonderd steekpenningen hebben aangenomen, waaronder contante betalingen door Thales.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2018/02/data25027288-65921a.jpg)
Dat de zaak na al die jaren inhoudelijk nog steeds niet is behandeld, komt door Zuma’s vele geslaagde uitstelpogingen. Zo beschuldigde hij de hoofdaanklager van vooringenomenheid. Onzin, zegt Friedman. „Een aanklager is per definitie bevooroordeeld. Alleen de rechter behoort onpartijdig te zijn. Hij doet dit alleen om de zaak te vertragen.” De zaak werd begin dit jaar uitgesteld tot 17 april, nadat rechter Piet Koen zich terugtrok om te voorkomen dat het proces geloofwaardigheid zou verliezen.
De verwachting is dat Zuma maandag weer zal proberen het proces uit te stellen, in de hoop dat hij eerder overlijdt dan dat hij de cel in moet.
Dieptepunt
Jacob Zuma verschilde op meerdere vlakken van eerdere Zuid-Afrikaanse presidenten. Hij genoot geen hoge opleiding, en in campagnetijd zei hij te willen breken met de neoliberale koers van zijn voorgangers Nelson Mandela en Thabo Mbeki.
Veel Zuid-Afrikanen herinneren zich zijn heerschappij als een dieptepunt in de democratische geschiedenis van het land. Tijdens zijn presidentschap kwam Zuid-Afrika, dat een grote kans op snelle economische groei was toegedicht, bijna in een recessie terecht. Hij trok zich niets aan van de principes van zijn voorgangers, die streefden naar dekolonisatie. In plaats daarvan ‘verkocht’ hij zijn kabinet aan zakenlui in India:
de Indiase broers Ajay, Atul en Rajesh Gupta hadden onder Zuma verregaande invloed in Zuid-Afrika. Ze beslisten over kabinetsbenoemingen. Eind 2015 crashte de aandelenbeurs nadat Zuma zijn minister van Financiën had ontslagen om in zijn plaats een parlementslid aan te stellen dat goed lag bij de Gupta’s. De commissie die corruptie tijdens Zuma’s bewind jarenlang onderzocht, presenteerde vorig jaar vernietigende bevindingen over miljarden dollars die uit de staatskas waren geplunderd. Bijna driehonderd getuigen verklaarden dat zakenpartners en vrienden van Zuma, met name de Gupta-familie, het beheer over veel staatszaken en de financiën overnamen.
Zuma werd in 2021 veroordeeld tot vijftien maanden gevangenisstraf wegens minachting van het hof, omdat hij weigerde te verschijnen voor die commissie. Een unicum, al werd hij op medische gronden na twee maanden weer vrijgelaten. Hij is de eerste oud-president in Zuid-Afrika die, na de ambtstermijn, tot een celstraf werd veroordeeld.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2019/05/data44412101-405066.jpg)
De Gupta-broers verlieten het land na Zuma’s gedwongen aftreden. Zuid-Afrika verzocht onlangs de Verenigde Arabische Emiraten om uitlevering, maar dat wees het land op 7 april af. Volgens de Emiraten voldeed het verzoek niet aan de „strikte normen voor juridische documentatie” uit het uitleveringsverdrag met Zuid-Afrika.
Aanhang
Na Zuma’s aftreden bleef de linkse tak van het ANC – behalve van Zuma ook de partij van zijn voorgangers Mandela en Mbeki, en van zittend president Cyril Ramaphosa – en de jeugdbeweging van de partij hem steunen, maar inmiddels is politiek geïsoleerd, zegt politicoloog Friedman. Geen van Zuma’s vertrouwelingoen zit nog in het kabinet. Op één na: zijn ex-vrouw Nkosazana Dlamini-Zuma. Toen Zuma in 2021 werd veroordeeld, trok er een golf van rellen en plunderingen door het land die leidden tot 354 doden en 5.500 arrestaties.
Maar angst voor nieuwe grootschalige rellen als Zuma in de cel belandt, zijn ongegrond, zegt Friedman: want die kwamen niet voort uit woede bij de bevolking over zijn veroordeling, maar werden georganiseerd en gestimuleerd door een corrupte groep mensen die bang waren hun lucratieve deals kwijt te raken door Zuma’s celstraf. Omdat Zuma inmiddels amper nog politieke invloed heeft, zouden zulke ongeregeldheden ook volgens zijn aanhangers nauwelijks nog zin hebben, aldus Friedman.
Hoewel Zuma aftrad in 2018, kampt het land nog steeds met de gevolgen van zijn wanbeheer. President Cyril Ramaphosa erfde de „rotzooi” van Zuma, meent Friedman, waaronder de almaar groeiende ongelijkheid en de gigantische energiecrisis, die het leeggezogen staatsbedrijf Eskom niet kan oplossen.
De verwachting is dat Zuma maandag weer zal proberen het proces uit te stellen, in de hoop dat hij eerder overlijdt dan dat hij de cel in moet. Friedman: „En als hij toch wordt veroordeeld, zal hij het in een ultieme poging op zijn leeftijd gooien: wie stuurt een 81-jarige nou naar de gevangenis?”
