Egypte heeft alles gedaan om activisten uit de buurt van de klimaattop te houden

Sharm-el-Sheikh is net het Las Vegas van Egypte. Met resorts, casino’s en winkelcentra is de badplaats in het zuiden van de Sinaï-woestijn volledig ingericht op de all-inclusive-toerist. Maar vanaf volgende week zullen de hotels vol zitten met wereldleiders en diplomaten, want dan begint de jaarlijkse VN-conferentie over klimaatverandering (COP27). Vlak voor de top zijn de voorbereidingen nog in volle gang. Nieuwe wegen worden afgemaakt, er wordt nog gewerkt aan de boulevard naar het conferentiecentrum, en op de rotondes en langs de wegen worden fanatiek bloembedden aangelegd.

De inwoners van Sharm-el-Sheikh zijn wel wat gewend. In conferentiecentrum Tonino Lamborghini worden vaker belangrijke bijeenkomsten gehouden. Maar deze keer is het anders, vertelt een inwoner van het stadje, die om veiligheidsredenen niet met zijn naam in de krant wil. „De wereld staat op zijn kop. Normaal is er al veel politie vanwege de toeristen, maar nu zijn ze met tien keer zo veel. Ze proberen mensen bang te maken.” Hij laat zijn ‘security-ID’ zien.

Iedereen die in Sharm-el-Sheikh werkt en er niet geboren is, moet zo’n kaart hebben. Je krijgt er pas een na een uitgebreide controle op het politiebureau. In de aanloop naar COP27 vraagt de politie extra vaak naar het pasje. Inwoners vertellen dat ze vaker staande worden gehouden op straat, dat de politie op deuren klopt en er in de hele stad op willekeurige plaatsen controleposten worden opgericht. Kun je geen security-ID laten zien? Dan word je weggestuurd uit de Sinaï. Of je er mag terugkomen, is onduidelijk.

Politieke gevangenen

De toegenomen veiligheidscontroles in Sharm-el-Sheikh zijn een voorbeeld van wat Egyptenaren tijdens COP27 te wachten staat. Het past ook in het patroon in Egypte, waar de autoriteiten. steeds strenger optreden. Sinds president Abdel-Fattah al-Sisi aan de macht kwam in 2014, is de mensenrechtensituatie in Egypte sterk verslechterd. Protesteren tegen het regime is verboden. Het land telt tienduizenden politieke gevangenen, die vaak worden gemarteld en onvoldoende toegang hebben tot medische zorg.

Voor Egypte is de klimaatconferentie een belangrijke gelegenheid om zijn internationale reputatie te verbeteren. President Sisi nodigde tijdens een klimaatbijeenkomst in juli in Berlijn „iedereen die geïnteresseerd is in mensenrechten” uit om naar Egypte te komen. Hij verwees naar de pogingen van de Egyptische overheid om de mensenrechtensituatie in het land te verbeteren. Vorig jaar september kondigde Sisi nog een ‘nationale strategie voor mensenrechten’ aan, die door het Cairo Institute for Human Rights Studies al snel werd afgedaan als „een truc om de internationale gemeenschap en donorstaten te laten denken dat politieke hervormingen onderweg zijn”. In april riep Sisi op tot een ‘nationale politieke dialoog’ en blies hij de presidentiële amnestiecommissie nieuw leven in – die commissie herziet zaken van politieke gevangenen.

Van al die plannen komt in de praktijk weinig terecht, zeggen critici. Voor de campagne ‘Till the last prisoner’ werd het aantal politieke gevangenen bijgehouden dat het afgelopen half jaar gevangen is genomen en is vrijgelaten. Dertien gevangenen kregen gratie en 663 werden er vrijgelaten door de aanklager. Maar 287 gevangenen werden ‘geroteerd’ in het gevangenissysteem – wat er veelal op neerkwam dat er tijdens hun gevangenschap een nieuwe zaak tegen hen werd aangespannen. Nog eens 1.232 mensen verschenen pas voor de rechter nadat ze eerst door de politie waren meegenomen en op onbekende locaties werden vastgehouden. Prominente politieke gevangenen als activist Alaa Abd el-Fattah zitten nog altijd vast. Hij is al ruim tweehonderd dagen in hongerstaking. Zijn familie voert campagne voor zijn vrijlating, maar er zit geen schot in zijn zaak.

Klimaatwetenschapper opgepakt

Niet alleen mensenrechtenactivisten, ook organisaties en wetenschappers die zich bezighouden met klimaat worden onderdrukt in Egypte, zegt Abdelrahman Ayyash van de Amerikaanse non-profitorganisatie Freedom Initiative. Zo zit klimaatingenieur Seif Fateen, die studeerde aan het gerenommeerde MIT in de VS, al bijna vier jaar vast zonder proces. Op 14 november 2018 werd hij thuis opgepakt en meegenomen naar een geheim detentiecentrum, vanwaar hij ruim negen maanden lang geen contact kon maken met de buitenwereld.

Human Rights Watch publiceerde in september een kritisch rapport over de behandeling van Egyptische klimaatorganisaties door de overheid. Zo legt de overheid „willekeurige beperkingen” op aan het onderzoek en fondsenwerving van organisaties, zich beroepend op een omstreden ngo-wet die in 2019 van kracht werd. Egyptische klimaatorganisaties zijn daardoor „verzwakt” en sommige klimaatactivisten werden gedwongen in ballingschap te gaan of moesten belangrijke werkzaamheden beëindigen.

Wie COP27 bezoekt, zou de vrijlating moeten eisen van alle politieke gevangenen

Premier Mostafa Madbouly lanceerde in mei een ‘nationale strategie voor klimaatverandering’. Maar volgens activist Ayyash van Freedom Initiative betekent dit niet dat het regime werkelijk toegewijd is aan vergroening. Als voorbeeld noemt hij de transformatie die de Nijloever in het centrum van de hoofdstad Caïro ondergaat. Voor de bouw van een kilometerslange boulevard worden bomen gekapt en woonboten weggesleept zonder rekening te houden met de mensen die er wonen, en wordt er beton gestort in de Nijl. Experts uiten hun zorgen over het project en de gevolgen die het heeft voor het milieu en het waterleven in de rivier.

Groene zone

In een interview met persbureau AP zei de Egyptische minister van Buitenlandse Zaken, Sameh Shoukry, dat activisten in de zogeheten ‘groene zone’ bij het conferentiecentrum alle ruimte krijgen om hun stem te laten horen, zoals gebruikelijk is tijdens de jaarlijkse klimaatconferenties. De zone ligt in de buurt, maar toch ver genoeg uit het zicht van het centrum zelf.

Lees ook: Klimaatbeleid duur? Het levert tienduizenden miljarden op, zegt het IMF

„De Egyptische overheid zegt dat demonstraties alleen mogen plaatsvinden op plekken die door de overheid zijn toegewezen”, aldus Katharina Rall van Human Rights Watch. „Het recht om te protesteren zal dus niet vrij worden uitgeoefend, want onderdeel daarvan is het recht om zelf de locatie te kiezen. The devil is in the detail.”

Wie de groene zone wil binnenkomen heeft een registratiebewijs van het klimaatbureau van de Verenigde Naties nodig, benadrukte de gouverneur van Zuid-Sinaï in een recent interview op televisie. Maar volgens de Britse krant The Guardian hebben de Egyptische autoriteiten het registratieproces beïnvloed door essentiële informatie niet door te geven aan kritische Egyptische ngo’s. Alleen organisaties die zich bezighouden met onderwerpen die de overheid niet als bedreigend ziet – zoals het recyclen van afval en klimaatfinanciering – werden geïnformeerd hoe ze zich bij de VN moesten registreren, kritische organisaties niet, waardoor ze de kans misliepen zich tijdig te registreren.

Strenge checkpoints

Ruim voordat de voorbereidingen voor de COP27 begonnen, was het voor activisten die op de radar van de autoriteiten staan al moeilijk om voorbij de strenge checkpoints in de Sinaï te komen. Mensenrechtenactivist Abdelrahman Tarek, ook wel bekend als Moka, werd in juni met een presidentieel pardon vrijgelaten, nadat hij bijna drie jaar lang in voorarrest had gezeten. Onderweg naar de Sinaï voor een vakantie met vrienden werd hij later bij een checkpoint teruggestuurd naar Caïro. Nieuwszender Al Jazeera meldt dit weekeinde, op basis van informatie van zijn advocaat, dat hij opnieuw is gearresteerd.

Met de huidige opgevoerde veiligheidsmaatregelen zal het voor Egyptische activisten vrijwel onmogelijk zijn om in november naar Sharm-el-Sheikh te reizen. „Als Egyptenaren zelf al niet naar de Sinaï kunnen, hoe kan deze COP dan ooit inclusief zijn?” vraagt een Egyptische activist vanuit het buitenland zich aan de telefoon af. Ze wil uit angst voor vergeldingsmaatregelen tegen haar familie in Egypte niet met haar naam in de krant.

Voor Egyptische activisten zal het onmogelijk zijn om bij de top te demonstreren

Niet alleen in Sharm-el-Sheikh zelf, maar ook in Caïro neemt de spanning rond de COP27 toe. Politieagenten checken onder meer de telefoons van mensen die zich in het centrum van de hoofdstad op straat bevinden, een gebruikelijk fenomeen rond grote gebeurtenissen in Egypte.

Op 25 september werd de 55-jarige Abd al-Salam gearresteerd in zijn huis in Caïro en meegenomen naar een locatie van de nationale veiligheidsdienst. Daar werd hij ondervraagd over zijn lidmaatschap van een Facebookgroep waarin werd opgeroepen tot demonstraties tijdens de klimaattop, onder de naam ‘klimaatrevolutie’. Dat meldt de Egyptian Front for Human Rights. Abd al-Salam werd meer dan twee weken vastgehouden voordat hij voor de aanklager verscheen op 10 oktober en te horen kreeg dat hij vijftien dagen in voorarrest moest blijven.

Het Europees Parlement nam op 20 oktober een resolutie aan waarin het zorgen uit over de mensenrechtensituatie in Egypte rond de klimaattop. In de resolutie staat ook dat bij een volgende klimaatconferentie het gastland moet voldoen aan mensenrechtencriteria die door de VN opgesteld moeten worden.

„Mensen die naar COP27 komen kunnen geen oogje dichtknijpen”, zegt de Egyptische activiste in het buitenland. „Ze moeten hun platform gebruiken om op te roepen tot de vrijlating van Alaa Abd el-Fattah en alle anderen die onterecht vastzitten in Egypte. Dat is niet alleen een kwestie van solidariteit, het is ook een verantwoordelijkheid.”

Maandag werd bekend dat mensenrechtenactivist Abdelrahman Tarek waarschijnlijk opnieuw is gearresteerd. Dat is hierboven aangepast.