Voor de tweede keer in twee jaar stemt Chili zondag over een nieuwe grondwet. De ruim vijftien miljoen stemgerechtigden, moeten hun oordeel vellen over een voorstel dat volgens experts op bepaalde punten conservatiever is dan de huidige grondwet, die stamt uit het tijdperk van dictator Augusto Pinochet: anti-abortus, pro-religie, met een sterke focus op symbolen als de vlag, het volkslied en nationale tradities.
Progressief-links voert dan ook campagne tegen het voorstel. Weinig verrassend, maar tegelijkertijd van een grote ironie: progressief-links probeert nu de grondwet te behouden die het eerder juist verwierp. Met massale betogingen wisten linkse demonstranten in 2019 af te dwingen dat Pinochets neoliberale grondwet zou worden herschreven, en bij een verkiezing kreeg links een meerderheid in de constitutionele assemblee die hiertoe een eerste voorstel deed. Dat voorstel was echter zó progressief dat het in september 2022 bij een referendum overweldigend werd afgewezen.
Lees ook Chili wijst nieuwe grondwet af
Voor rechtsgeleerde Fernando Atria, een van de toonaangevende leden van de assemblee, was die afwijzing een ‘catastrofe’. „Onze hoop op een nieuwe grondwet is vorig jaar vervlogen. En wat er ook gebeurt zondag, de institutionele crisis, het diepe wantrouwen jegens de politiek en de elite: alles zal door blijven etteren”, zegt Atria. „Of we blijven na zondag met een grondwet zitten uit het tijdperk van Pinochet, of we krijgen een grondwet die de problemen waartegen Chilenen demonstreerden nóg verder vergroot.”
Ook al wijzen de peilingen op een meerderheid tegenstemmers, de percentages kruipen naar elkaar. Op links durft niemand met zekerheid voor zondag een overwinning te voorspellen.
Zure realiteit
Het is een zure realiteit voor links. De protestgolf van 2019 – tegen ongelijkheid, te lage pensioenen, te dure zorg en onderwijs – gaf links Chili een impuls. Oud-studentenleider Gabriel Boric werd met een campagne die voortborduurde op deze onvrede gekozen tot president. Maar die linkse golf brak abrupt, toen het progressieve grondwetsvoorstel vol verregaande voorstellen over zorg, huisvesting en diversiteit kansloos sneuvelde.
Atria: „Veel mensen zeiden: links had de meerderheid en wilde niet onderhandelen met de rechtse minderheid. Maar dat is niet waar. Er was geen sprake van één links. Er was geen eenheid. En met rechts werd inderdaad amper gesproken, maar ook omdat zij niet wilden”, zegt hij. „Achteraf gezien hadden we moeten zoeken naar nog bredere akkoorden.”
Na het referendum van 2022 besloot de regering-Boric tot nóg een poging om de grondwet te herschrijven. Weer werd een grondwetgevende assemblee gekozen, maar nu stemden de Chilenen voor een overwegend conservatieve meerderheid om dit tweede voorstel te schrijven.
Met name de Republikeinse Partij, een nieuwe, ultraconservatieve beweging, won een groot aantal zetels in het orgaan.
Dat rechts het voor het zeggen heeft, benadrukken de vertegenwoordigers in het orgaan dat de grondwet schrijft meermaals. Luis Silva, die de conservatieve Republikeinse Partij leidt, geeft openlijk toe dat dit een rechtse grondwet is geworden. Op dinsdag wordt dat beeld bevestigd, als de Chileense krant La Tercera op basis van gelekte Whatsapp-berichten schrijft hoe de ultraconservatieve fracties in de vertegenwoordiging vanaf het begin hebben afgesproken links niet te betrekken tot de onderhandelingen.
Antonia Rivas was een van de weinige linkse gezichten in dat orgaan. „Het is niet verrassend dat dit nieuwe voorstel zo conservatief is”, zegt zij. „Alles was erop gericht om ieder idee dat links klonk uit te bannen.” Ze wijst als voorbeeld op het artikel over ‘moreel bezwaar’: een katholieke school kan met een beroep hierop alleenstaande ouders weigeren; een religieuze dokter kan weigeren een homoseksuele patiënt te behandelen; en apothekers kunnen weigeren de morning-afterpil te verkopen.
Dit kan later als een boemerang terugkomen in het gezicht van de conservatieven, voorspelt Rivas. „Een soortgelijk probleem was er met het eerste voorstel: links wilde alles aanpakken, gender, identiteit, diversiteit, klimaat. Dat moet je niet in een grondwet willen stoppen. Dat was voor veel mensen niet relevant. Het is tijd voor een grondige zelfreflectie, al vraag ik me af of mijn kamp daartoe in staat is.”
Linkse leegte
Het politieke landschap in Chili werd sinds de terugkeer naar de democratie in 1990 lang gekenmerkt door relatieve stabiliteit. Centrum-linkse of -rechtse regeringen zorgden voor een stabiele koers, met een relatief hoge welvaartsgroei en een sterke, opkomende middenklasse. Toch sluimerde er onvrede. De massale volkswoede in 2019 richtte zich op het neoliberale systeem, dat de middenklasse, die op papier bestond, zou uitwringen en ‘zonder waardigheid’ zou behandelen.
Lees ook Pinochet wordt steeds populairder in Chili
Het is links Chili niet gelukt die woede te kanaliseren in concrete politieke voorstellen. Dat komt volgens Javi Arce, als politicoloog verbonden aan de centrum-linkse Socialistische Partij, door het gebrek aan inhoud bij jongere, progressief-linkse partijen. „Deze partijen zijn goed in performance.” Daarmee bereiken ze wel de eigen doelgroep, maar niet de zwevende kiezers. Het ultraconservatieve kamp slaagt daar op de andere kant van het spectrum wél in. „Met mogelijk deze grondwet als gevolg.”
Leeslijst
