Wat staat er op het spel bij de Amerikaanse midterms?

Voor het eerst sinds de bewogen presidentsverkiezingen van 2020 gaan Amerikanen op dinsdag 8 november naar de stembus voor landelijke verkiezingen. Hoewel president Joe Biden niet op de stembiljetten staat, zal het resultaat bepalend zijn voor hoe de tweede helft van zijn regeertermijn er uit gaat zien. Wat moet je weten over de stembusgang? Zeven vragen en antwoorden over deze zogeheten ‘midterms’.

1 Waarover wordt gestemd?

Amerikanen stemmen op 8 november voor het Congres, bestaande uit de Senaat en het Huis van Afgevaardigden. Ook wordt gestemd voor bestuurders in staten en steden, onder wie gouverneurs.

Huis van Afgevaardigden

Zoals elke twee jaar staan alle 435 zetels in het Huis van Afgevaardigden op het spel. Elke afgevaardigde vertegenwoordigt een kiesdistrict. Het aantal kiesdistricten verschilt per staat. De volkrijkste staat, Californië, heeft er 53, dunbevolkte staten als Vermont en Wyoming hebben er elk één.

De Democraten hebben sinds de Congresverkiezingen van 2018, de midterms tijdens de regeertermijn van oud-president Donald Trump, een meerderheid in het Huis, onder leiding van Nancy Pelosi uit Californië, de Speaker. Die meerderheid is echter krap: momenteel hebben de Democraten 221 zetels en de Republikeinen 212 (twee zetels zijn vacant).

Volgens peilingen is de kans groot dat de Republikeinen de meerderheid in het Huis veroveren. Dat zou in overeenstemming zijn met historische trends: meestal verliest de partij van de zittende president zetels in het Huis bij zijn eerste midterms. De leider van de Republikeinen in het Huis, Kevin McCarthy uit Californië, hoopt Pelosi op te volgen als speaker ofwel voorzitter van het Huis, een van de machtigste posities in het land.

Senaat

Ook zijn er verkiezingen voor ruim een derde van de honderd zetels in de Senaat. Elk van de vijftig staten vaardigt twee senatoren af voor termijnen van zes jaar. Elke twee jaar worden voor een derde van die zetels (33 of 34) verkiezingen gehouden, alsmede voor opengevallen zetels. Dit jaar gaat het om 35 Senaatszetels, waarvan er 21 in Republikeinse en veertien in Democratische handen zijn.

Sinds de verkiezingen van 2020 is de Senaat gelijk verdeeld, met vijftig Democraten (onder wie twee onafhankelijke senatoren die met de Democraten meestemmen), en vijftig Republikeinen. Daarmee kwamen de Democraten voor het eerst sinds 2015 in het voordeel, omdat vicepresident Kamala Harris als voorzitter van de Senaat de doorslag kan geven wanneer de stemmen staken. De Democratische senator Chuck Schumer uit New York is daarom de Senate majority leader. De Democraten hopen die meerderheid te behouden of te versterken.

Volgens peilingen spant het er echter om. Als de Republikeinen erin slagen de meerderheid te behalen, wordt Mitch McConnell uit Kentucky opnieuw Senaatsleider.

Gouverneurs en anderen

Daarnaast kiezen inwoners van 36 staten en drie overzeese gebieden gouverneurs. Ook worden 27 zogeheten secretaries of state gekozen (de hoogste verkiezingsambtenaar van een staat), evenals procureurs-generaal en volksvertegenwoordigers in staatsparlementen. Inwoners van enkele tientallen steden, waaronder Los Angeles, kiezen een burgemeester.

Tot slot wordt in 37 staten gestemd over in totaal 132 referenda over uiteenlopende zaken. Zo wordt in zes staten gestemd over abortus en daaraan gelieerd zelfbeschikkingsrecht en in vijf staten over de legalisering van marihuana voor recreatief gebruik. In zeven staten wordt gestemd over aanpassingen van het kiesrecht.

2Waarom zijn de verkiezingen belangrijk?

De midterms, zo genoemd omdat ze halverwege de vierjarige presidentiële termijn vallen, worden veelal beschouwd als een referendum over de zittende president. Sinds Joe Biden in januari 2021 aantrad, hebben de Democraten zowel het Witte Huis als beide huizen van het Congres in handen – een goede positie om beleid door te voeren. Als ze de meerderheid in een of beide huizen verliezen, raakt Biden die slagkracht kwijt.

De kans dat dat gebeurt is groot, want Republikeinen hebben de wind flink in de zeilen met hun kritiek op Biden. Zijn populariteitscijfers zijn sinds augustus 2021 per saldo negatief; slechts 42 procent van de Amerikaanse bevolking is te spreken over zijn prestaties; 53 procent is ontevreden.

Als de Republikeinen zoals verwacht de meerderheid krijgen in het Huis van Afgevaardigden, krijgen zij het initiatief bij wetsvoorstellen en de leiding van alle commissies. De beleidsagenda van Biden zal dan grotendeels vastlopen. Alleen wetgeving die nodig is om de overheid draaiende te houden komt dan waarschijnlijk door het Congres – en zelfs dat kan moeizaam gaan.

Bovendien gaat er bij een Republikeinse meerderheid een andere wind waaien wat betreft onderzoeken. De commissie die onderzoek doet naar de Capitoolbestorming door aanhangers van Trump zal worden opgedoekt. In plaats daarvan komen er waarschijnlijk andere enquêtes, bijvoorbeeld naar de activiteiten van Hunter Biden, de zoon van de president, en de toedracht van de huiszoeking door de federale recherche bij Mar-a-Lago, het landgoed van Trump in Florida. De Republikeinen kunnen zelfs proberen Biden of andere bewindslieden als minister van Justitie Merrick Garland af te zetten (al zou dat niet leiden tot daadwerkelijke ontslagen, want daarvoor is een tweederde meerderheid nodig in de Senaat).

Als de Democraten hun meerderheid behouden in de Senaat, kunnen ze dergelijke initiatieven van het Huis daar van de agenda weren. Ook kunnen ze er wetten die zijn aangenomen door een Republikeins Huis negeren. Bovendien kan Biden dan doorgaan met het benoemen van federale rechters, mogelijk ook aan het Hooggerechtshof als daar een zetel vrijkomt.

Mochten de Republikeinen zowel het Huis als de Senaat in handen krijgen, wordt ook dat moeilijk voor Biden; dan krijgt hij waarschijnlijk te maken met obstructie onder leiding van McConnell, die ook toenmalig president Barack Obama jarenlang dwarsboomde. Bovendien krijgen de Republikeinen, als ze beide huizen veroveren, de kans om wetgeving door het Congres te loodsen – en kan alleen Biden die nog tegenhouden met zijn presidentiële veto.

Als de Democraten onverwachts hun meerderheid in beiden huizen van het Congres behouden, kan Biden doorgaan met zijn agenda, bijvoorbeeld op het gebied van klimaatwetgeving, gezondheidszorg, bescherming van het recht op abortus en versteviging van het stemrecht.

Overigens kunnen ook verkiezingen op het niveau van de staten grote gevolgen hebben voor de federale politiek. Gouverneurs en staatsfunctionarissen als de secretary of state hebben veel invloed op de verkiezingen in hun staat. Parlementen van de staten zijn bepalend voor het hertekenen van de grenzen van kiesdistricten.

Lees ook: Nu wordt kiesrecht VS bestormd

3Welke kwesties spelen een rol?

Net als in veel andere landen zijn inflatie en de kosten van het levensonderhoud een belangrijk thema. Vier op de vijf kiezers vindt de economische situatie de belangrijkste kwestie. Republikeinen geven Biden en de Democraten de schuld van de inflatie – bijvoorbeeld door hen de hoge prijzen aan de benzinepomp aan te rekenen – en presenteren zichzelf als betere beheerders van de economie.

Daarnaast hameren Republikeinse kandidaten op immigratie, strengere grensbewaking en misdaadbestrijding, eveneens thema’s waarbij ze Democraten afschilderen als zwak. McCarthy presenteerde vorige maand een programma getiteld ‘Commitment to America’ met deze gebieden als speerpunten.

Bovendien heeft McCarthy verklaard „geen blanco cheque” meer aan Oekraïne te zullen sturen als zijn partij de meerderheid in het Huis herovert. Onder Republikeinen heerst scepsis over financiële steun aan Kiev ten behoeve van de oorlog tegen Rusland – een kwestie die voor veel Amerikanen niet hoog op de agenda staat.

Hoewel ze met die prioriteiten inspelen op ontevredenheid onder kiezers, veranderde de dynamiek van de verkiezingsstrijd eind juni, toen het Hooggerechtshof een streep haalde door het landelijke recht op abortus door de uitspraak van Roe v. Wade uit 1973 te schrappen. Democraten, die evenals een meerderheid van de bevolking voorstanders zijn van dat recht, kregen daarmee een campagnethema aangereikt. Democratische kiezers raakten gemotiveerder, zeker vrouwen. Sommige Republikeinen streven naar een nationaal verbod op abortus na vijftien weken zwangerschap; Democraten willen dat voorkomen.

Ook enkele successen van Biden in de afgelopen maanden – zoals zijn klimaat- en begrotingswet, en de kwijtschelding van studieschulden tot 20.000 dollar van miljoenen Amerikanen, doen het goed bij Democratische kiezers. Bovendien hebben controverses rond oud-president Trump, zoals het onderzoek naar zijn rol bij de Capitoolbestorming, een motiverend effect op Democraten.

Lees ook Wat kan links Amerika nog doen tegen de ‘tirannie van de minderheid’?

4 Is de uitslag van de verkiezingen te vertrouwen?

De midterms zijn de eerste nationale stembusgang sinds de presidentsverkiezingen van 2020, waarvan Trump en veel van zijn aanhangers de uitslag niet erkennen. Trump houdt zonder bewijs vol dat de verkiezing van Biden het resultaat was van verkiezingsfraude (tientallen rechtszaken over beschuldigingen van frauduleuze praktijken zijn verworpen).

Die aantijgingen hangen ten dele samen met maatregelen in 2020 om kiezers in staat te stellen veilig te stemmen tijdens de pandemie – bijvoorbeeld stemmen per post en ‘dropboxes’ waar poststembiljetten kunnen worden gedeponeerd. Negentien staten hebben wetten aangenomen om die mogelijkheden terug te schroeven en strengere eisen te stellen aan identificatie bij het stemmen, om ‘de integriteit van de verkiezingen’ te waarborgen. Die maatregelen, die vaak vooral kiezers uit minderheidsgroepen benadelen, worden bij de midterms voor het eerst toegepast.

Daarnaast hebben de beschuldigingen van verkiezingsfraude te maken met verdachtmakingen over elektronische stemmachines, vooral apparaten waarbij geen papieren afschrift wordt gebruikt. Volgens Trump en zijn aanhangers zijn die gevoelig voor gesjoemel. Dergelijke stemmachines worden echter steeds zeldzamer. De overgrote meerderheid van stemmachines genereert een papieren biljet dat kan worden bewaard voor hertellingen en andere controles. Bijna 70 procent van geregistreerde kiezers woont in gebieden waar stembiljetten handmatig worden ingevuld (ze worden doorgaans wel geautomatiseerd geteld).

Niettemin hebben de beweringen van Trump over verkiezingsfraude brede twijfel gezaaid onder Amerikanen over de betrouwbaarheid van hun verkiezingen. Bij de vele races waarbij een duidelijke winnaar uit de bus komt, zal dat niet tot problemen leiden. Maar bij krappe races kan onvrede over de uitslag behalve tot hertellingen ook leiden tot conflicten en rechtszaken.

Lees ook Trump ‘verloor contact met de werkelijkheid’ na nederlaag

5 Op welke races moet je letten?

Hoewel bij honderden races op voorhand vaststaat wie als winnaar uit de bus komt, zijn er tientallen waar het erom spant. In de Senaat, waar elke zetel voor beide partijen het verschil kan maken tussen meerderheid en minderheid, zijn drie races waarschijnlijk doorslaggevend.

Senaatszetel Georgia

De Democraten danken hun krappe meerderheid in de Senaat aan de verkiezing van twee partijgenoten in Georgia, de zuidelijke staat die in 2020 verrassend voor Biden koos. Jon Ossoff en Raphael Warnock wonnen hun zetels bij speciale runoffs in januari vorig jaar en brachten het zetelaantal van de Democraten daarmee op vijftig. Warnock, een predikant, maakte de termijn van een voorganger vol en moet zijn zetel in de van oudsher ‘rode’ staat daarom nu al verdedigen. Republikeinen zien de zetel als een topkans om terug te winnen. Hun kandidaat is Herschel Walker, een voormalige speler in de profcompetitie van Amerikaans voetbal. Ondanks diens joviale uitstraling en steun van Trump wordt zijn campagne overschaduwd door controverses. Zo werd de Republikein, die tegen abortus zegt te zijn, ervan beschuldigd in 2009 te hebben betaald voor een abortus van een voormalige vriendin. Hij ontkent dat.

Senaatszetel Pennsylvania

Een andere spraakmakende strijd om een senaatszetel speelt zich af in Pennsylvania, eveneens een cruciale swing state. Democraten zien een vrijkomende zetel van de vertrekkende Republikeinse senator Pat Toomey als een uitgelezen kans om een zetel te winnen. Hun kandidaat, plaatsvervangend gouverneur John Fetterman, begon de strijd met een ruime voorsprong op zijn tegenstander, televisiedokter Mehmet Oz. Fetterman, een progressieve Democraat die bekend werd als burgemeester van het industriestadje Braddock, kreeg in mei echter een beroerte. Oz, een hartchirurg die bekend werd als ‘Dr. Oz’, een regelmatige gast bij Oprah Winfrey die later een eigen show kreeg, liep zijn achterstand in, met steun van Trump. Een televisiedebat waarin Fetterman soms moeilijk uit zijn woorden kwam, schaadde volgens sommigen zijn campagne. Ook Oz, door tegenstanders afgeschilderd als een kwakzalver, baarde echter opzien door te zeggen dat „plaatselijke politieke leiders” zeggenschap moeten krijgen over abortus.

Lees ook deze reportage uit 2016 over John Fetterman: De woede van Braddock is de woede van Amerika

Senaatszetel Nevada

Een derde cruciale senaatsrace is de strijd in de zuidwestelijke swing state Nevada. De Democratische senator Catherine Cortez Masto schreef zes jaar geleden geschiedenis met haar krappe verkiezing tot eerste latina senator. Ze kreeg steun onder Spaanstalige kiezers die veelal werken in de belangrijke dienstensector van gokmekka Las Vegas. Nu geldt ze als de meest kwetsbare Democraat in de Senaat. De economie van de staat, die afhankelijk is van toerisme, heeft fors geleden onder de coronapandemie. Haar uitdager Adam Laxalt, oud-minister van Justitie van de staat, legt de schuld bij de Democraten. Hij hoopt latino kiezers, die van oudsher veelal op de Democraten stemmen, weg te trekken bij de partij van Biden met een felle campagne tegen wat hij hun „extreem-linkse agenda” noemt. Laxalt, die wordt gesteund door Trump, draagt bovendien diens beweringen over verkiezingsfraude uit.

Huiszetel Tweede District Virginia

In het Huis van Afgevaardigden hopen Republikeinen doorbraken te boeken in enkele tientallen ‘toss-up’-districten (districten waar kandidaten van beide partijen ongeveer evenveel kans maken) die bij de vorige twee verkiezingen ten deel vielen aan de Democraten. In het tweede district van Virginia bijvoorbeeld werd afgevaardigde Elaine Luria, een voormalige marinecommandant, in 2018 gekozen bij de ‘blauwe golf’ van dat jaar die de Democraten de meerderheid bezorgde. Nu staat haar zetel, in een district met veel militairen, op de tocht. Luria werd bekend als lid van de commissie die onderzoek doet naar de rol van Trump bij de Capitoolbestorming. Ze heeft het recht op abortus tot speerpunt van haar campagne gemaakt. Haar Republikeinse tegenstander Jen Kiggans, een voormalige helikopterpiloot bij de marine, legt de nadruk op inflatie.

Huiszetel Alaska

Een opmerkelijke race is ook de strijd om de enige Huiszetel van Alaska. De Democraat Mary Peltola van de inheemse Yup’ik bevolking, won in september verrassend een speciale verkiezing om de termijn vol te maken van een overleden Republikein. Nu voert ze campagne voor een volle termijn als afgevaardigde van de rode staat.

De Republikeinen verdelen stemmen tussen twee kandidaten: oud-gouverneur Sarah Palin, die bij de presidentsverkiezingen van 2008 running mate was van de toenmalige senator John McCain, en zakenman Nick Begich. Door die rechtse verdeeldheid, in combinatie met een getrapt kiesstelsel waarbij kiezers de kandidaten rangschikken, staat Peltola op voordeel.

Lees ook Sarah Palin verrassend verslagen door Democratische tegenkandidaat in tussentijdse verkiezing Alaska

Gouverneur Arizona

In de strijd om het gouverneurschap van Arizona staat een uitbundige trumpistische kandidaat tegenover een ingetogen voorvechter van het kiesrecht. De zuidwestelijke staat was in 2020 cruciaal bij de verkiezing van Biden – en het toneel van wilde beschuldigingen van verkiezingsfraude door het kamp van Trump. De Republikeinse gouverneur Doug Ducey mocht zich na twee termijnen niet opnieuw herkiesbaar stellen. Zijn partijgenoot Kari Lake, een voormalige nieuwslezeres, won de Republikeinse nominatie met steun van Trump. Zij draagt de leugen uit dat de presidentsverkiezingen van 2020 en de staat Arizona door hem zijn gewonnen. Haar Democratische tegenstander Katie Hobbs, die als secretary of state van Arizona toezicht hield op de verkiezingen, moet volgens Lake de gevangenis in wegens verkiezingsfraude. Hobbs heeft geweigerd deel te nemen aan een debat met Lake. Wie het hier voor het zeggen krijgt tijdens de presidentsverkiezingen van 2024 kan landelijke gevolgen hebben. Lake heeft een nipte voorsprong in de peilingen.

6 Wanneer wordt de uitslag bekend?

Veruit de meeste uitslagen zullen op verkiezingsavond in de VS (in de nacht van dinsdag 8 op woensdag 9 november in Nederland) bekend worden. Alleen bij de strijd om zetels die uitdraaien op een nek-aan-nekrace kan de uitslag langer op zich laten wachten.

Als de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden of de Senaat afhangt van een handvol zetels die nog onbeslist zijn, kan het langer duren voordat die cruciale uitkomsten bekend zijn. De kans dat dat in het Huis gebeurt, is echter klein. In de Senaat is die kans groter.

Als de strijd om de meerderheid in de Senaat aankomt op de race in Georgia, kan het net als in 2020 zijn dat die pas weken later wordt beslist. Volgens de regels van de staat moet de winnende kandidaat minstens 50 procent van de stemmen behalen; als geen van de kandidaten dat lukt – een reële mogelijkheid, omdat ook een libertaire kandidaat kan rekenen op enkele procenten – is een runoff nodig tussen de twee belangrijkste kandidaten. Die zou op 6 december worden gehouden.

Lees ook deze reportage uit 2020: Georgia beslist of Biden kan regeren

7 Wat betekenen de midterms voor de presidentsverkiezingen van 2024?

Net als Biden hangt ook Trump boven de markt bij deze verkiezingen, hoewel zij beiden niet op de stembiljetten staan. De oud-president, nog altijd veruit de meest prominente Republikein, is zeer actief bij het steunen van kandidaten, veelal ‘election deniers’, politici die de uitslag van 2020 niet erkennen. Als die kandidaten goed presteren, zal dat de greep van Trump op de partij versterken en groeit de kans dat hij opnieuw de Republikeinse kandidaat wordt in 2024. Vallen hun prestaties tegen, kan dat een opening zijn voor andere Republikeinen, zoals de gouverneur van Florida, Ron DeSantis, die dinsdag naar verwachting met gemak zal worden herkozen.

Daarnaast is het van praktisch belang wie in 2024 de dienst uitmaakt in cruciale swing states, en of daar mensen tussen zitten die bereid zijn verkiezingsuitslagen ongeldig te verklaren als ze het er persoonlijk niet mee eens zijn. Democraten hopen aan de macht te blijven in staten die over twee jaar het verschil kunnen maken bij de presidentsverkiezingen, zoals Michigan en Wisconsin. Want één ding is zeker: op 9 november begint de campagne voor ‘2024’.

Lees ook Trump komt juridisch steeds meer onder vuur te liggen. Hoe kwetsbaar is hij?