Scholz moet, zegt hij, wel dansen met Xi

‘Voor zowel de dorpsdisco als de wereldpolitiek geldt”, aldus toenmalig vicekanselier Olaf Scholz in 2018, „gedanst wordt met degenen die in de zaal zijn”. Het ging destijds om de relatie met de regering van Donald Trump.

Eenzelfde pragmatisme legt Scholz nu als kanselier aan de dag. Ondanks harde kritiek uit zijn eigen coalitie, uit Europa en de VS, reist Scholz donderdag naar China voor een bezoek van twaalf uur. Scholz is de eerste G7-leider die sinds het uitbreken van de coronapandemie een bezoek brengt aan China. Ook is hij de eerste westerse leider die zijn opwachting maakt sinds president Xi Jinping zijn positie consolideerde op het congres van de Communistische Partij van China twee weken geleden. Scholz eert met zijn bezoek een leider die steeds onverholener totalitair optreedt, aldus critici. Of Scholz niet ook even de op het partijcongres afgevoerde voorganger van Xi, Hu Jintao, een bezoekje kon brengen, vroeg oppositieleider Friedrich Merz (CDU) cynisch.

Lees ook Niet de economie, maar vrede en stabiliteit staan centraal bij het bezoek van Scholz aan Beijing

Het bezoek van Scholz komt een week nadat hij, ondanks forse weerstand van zijn kabinet, een investering van het Chinese staatsbedrijf Cosco in de Hamburgse haven doordrukte. Het aandeel van 24,9 procent in de Hamburgse terminal zou belangrijk zijn om te kunnen blijven concurreren met andere Europese havens, zoals de Rotterdamse. Critici beschouwen de deal met de Chinese rederij als de uitverkoop van vitale infrastructuur en een bedreiging voor de soevereiniteit.

Afhankelijkheid

De zaak-Cosco illustreert de Duitse afhankelijkheid van China. China is al jaren de belangrijkste handelspartner van Duitsland. Naar schatting van het gezaghebbende instituut voor economische onderzoek DIW hangen ruim 1 miljoen banen in Duitsland af van de handel met China. Volkswagen, bijvoorbeeld, maakt de helft van zijn winst in China en verkoopt er 40 procent van zijn auto’s. Op het economisch belang van de reis van Scholz naar Beijing, met een gevolg van bestuursvoorzitters van onder meer Volkswagen, BASF en Siemens, valt weinig af te dingen. Politiek zet Scholz met de zogenoemde „dagtrip” zijn positie in binnen- en buitenland op het spel.

In het coalitieverdrag van Scholz’ SPD met Groenen en FDP is nog sprake van „trans-Atlantische afstemming in de China-politiek” en „samenwerking met gelijkgezinde landen om de strategische afhankelijkheden te reduceren”. Van afstemming en samenwerking is op dit moment geen sprake, tot ongenoegen van de coalitiepartners. De Franse president Emmanuel Macron wilde samen met Scholz naar China reizen, waarvoor Scholz bedankte. De VS varen al jaren een hardere koers tegenover China en proberen het land met name op techgebied los te koppelen van de rest van de wereld.

Volkswagen, dat in 2019 ongeveer elke tien seconden een auto verkocht in China, geldt als het bedrijf dat het meest afhankelijk is van China

Met zijn bezoek aan Bejing bevestigt Scholz internationaal het beeld dat Duitsland wel eens een gewillige partner van China zou kunnen zijn. Daarmee slaat Duitsland opnieuw de weg in die het ook in relatie tot Rusland koos: internationale bezwaren over te grote afhankelijkheid worden in de wind geslagen ten gunste van de eigen economie – soms ook nog onder de mantel van de ‘goede internationale betrekkingen’. Voor die houding moet Duitsland, als ook de rest van Europa, nu een hoge prijs betalen.

Lees ook: De Duitse chipdeal met China laat zien dat de SPD nog niks geleerd heeft van het debacle met Nord Stream

Coalitiepartners FDP en Groenen pleiten, zoals ook in het coalitie-akkoord staat, voor meer nadruk op mensenrechten in de betrekkingen tot China. Minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock (Groenen) riep Scholz op dinsdag op om volgens die afspraken ook de „mensenrechten en het internationaal recht” in Beijing ter sprake te brengen, „onze basis voor internationale samenwerking”.

In een ingezonden stuk op donderdag in de Frankfurter Allgemeine Zeitung probeerde Olaf Scholz de kritiek te pareren. Hij zegt „mensen- en minderheidsrechten” aan te willen kaarten, evenals de „gespannen situatie rondom Taiwan”. Duitsland wil zich niet „loskoppelen” van China, aldus Scholz. Maar Xi komt er, zoals in een toespraak in 2020, openlijk voor uit dat hij internationaal de afhankelijkheid van China wil vergroten. Dat moet serieus genomen worden, schrijft Scholz. Duitsland wil dan ook „eenzijdige afhankelijkheid” verminderen. Het handelstekort bedroeg in de eerste helft van 2022 al bijna 41 miljard euro. Bovendien krijgt Xi vast wat veren van de Duitse kanselier voor zijn „ambitieuze doelen” wat duurzame energie betreft en voor zijn afkeuring van nucleaire dreigementen begin dit jaar.

Zwaargewichten

Ondanks de woorden van Scholz is een aantal Duitse zwaargewichten alles behalve van plan de afhankelijkheid te verminderen. Siemens, het enorme Duitse industrieconcern dat treinen bouwt maar ook fabriekssoftware ontwikkelt, is van plan flink uit te breiden in China, zo bleek vorige week uit een artikel in het Duitse Handelsblatt. Vooral op digitaal gebied plant het grote investeringen in China. Bij Siemens noemen ze dat het „Project-Marco Polo” naar de Venetiaanse ontdekkingsreiziger en handelaar die uitgebreid in China verbleef.

Ook de chemiereus BASF heeft nieuwe plannen in China. Eerder dit jaar maakte het bekend 10 miljard in een nieuwe fabriek in China te steken. Zelfs voor een multinational is dat een mega-investering. De topman van BASF, Martin Brudermüller, bekritiseert het „China-bashing” in Duitsland. Hij speelt zelfs openlijk met de gedachte meer takken van BASF van Duitsland naar China over te hevelen, omdat de energie in eigen land zo duur is.

Volkswagen, dat in 2019 ongeveer elke tien seconden een auto verkocht in China, geldt als het bedrijf dat het meest afhankelijk is van China. Een vertrek uit China zou een „existentiële crisis” betekenen, zei een topmanager eerder dit jaar tegen de Financial Times.

Een vertrek hoeft Volkswagen niet zelf te initiëren. Maar als China Taiwan zou binnenvallen, zouden daaropvolgende sancties veel bedrijven kunnen dwingen tot een abrupt vertrek. De impact van het wegvallen van het Russische gas op de Duitse economie valt in het niet bij de impact van een serieuze handelsrestricties met China. Ook zou Beijing vorige week, toen de deal tussen Cosco en de Hamburgse haven in het geding was, impliciet hebben gedreigd bij een „nee” uit Duitsland de import van een bedrijf als Volkswagen te bemoeilijken, aldus verschillende Duitse media.

Angela Merkel was in haar zestien jaar twaalf keer op bezoek in China, en een overtuigd pleitbezorger van de Duitse handelsbelangen in Beijing. Van Scholz werd, met oog op het coalitie-akkoord en de sceptischer houding van FDP en Groenen, een andere koers verwacht, al helemaal na de ontgoocheling over de Duitse Rusland-politiek. Maar vooralsnog volgt Scholz de weg van Merkel, tot plezier van de Chinese staatsmedia, die Scholz’ roemen om zijn vernuft en zijn standvastigheid tegenover Duitse en Europese critici. Scholz danst liever met Xi.