‘Nu de rivier rechten heeft, kijken mensen anders naar haar’

Maorileider Ned Tapa’s vroegste herinnering aan de Whanganui-rivier is van toen hij net vier jaar oud was. Zijn vader nam hem op zijn schouders en liep steeds verder het water in, totdat alleen de kleine Ned nog boven water was en gedwongen werd om te zwemmen. „Dat was de eerste keer dat ik me heel bewust was van de rivier, het was heel spannend”, zegt Tapa. Kinderen uit Maoristammen die aan de rivier leven, leren al op zeer jonge leeftijd om te zwemmen. „Sinds die eerste keer ben ik altijd spiritueel verbonden gebleven aan de rivier.”

Tapa (65), lid van de Whanganui-stam, is samen met zijn vrouw, familie en vrienden in Nederland voor het Movies that Matter-festival waar een documentaire over zijn band met de rivier te zien is. De film I Am the River, the River Is Me volgt Tapa die met een groep vrienden, familieleden, activisten en een filmploeg een kanotocht maakt op de Whanganui-rivier in het Noordereiland van Nieuw-Zeeland.

https://www.youtube.com/watch?v=72Cai9dZEps

Deze rivier, die in de Maori-taal Te Awa Tupua heet, werd in 2017 als eerste rivier ter wereld erkend als een rechtspersoon. Concreet betekent het dat de belangen van de rivier worden behartigd door vertegenwoordigers van zowel de Maori als de regering. Het was het resultaat van een 140 jaar lange strijd door inheemse Maoristammen die langs de rivier wonen. Volgens hen bezit de rivier spirituele krachten en is hij door de Nieuw-Zeelandse regering decennialang ten onrechte behandeld als bezit.

Wat betekent het om een spirituele band te hebben met een rivier?

„Het is voor mij zo vanzelfsprekend, dat ik er eigenlijk nooit over nadenk. Het is gewoon een onderdeel van wie ik ben, zolang ik me kan herinneren. We hebben een uitdrukking in het Maori: ko au te awa ko, ik ben de rivier, te awa ko au, de rivier ben ik. Er is geen onderscheid tussen ons. De rivier is de plek waar we spelen, waar we ons voedsel vandaan halen, onze kinderen worden geboren in het water, het is een medicijn voor ons lichaam en geest. Zonder water zijn we niets.”

Waarom was het zo belangrijk dat de rivier dezelfde rechten kreeg als een persoon?

„Voor ons is de rivier een tupuna, een voorouder, ze is als een constante aanwezigheid in ons leven. Lang is ze verwaarloosd. In de jaren zestig en zeventig was het water enorm vervuild, er werd rioolwater en chemisch afval in geloosd. De strijd ging vooral om het verschil tussen eigendom en voogdijschap. De machthebbers dachten dat we de rivier wilden toe-eigenen, terwijl wij de rivier niet als eigendom zien, maar spreken van voogdijschap. Het is onze verantwoordelijkheid om voor haar te zorgen.”

Hoe heeft de strijd voor de rechten van de rivier uw leven beïnvloed?

„Het is een heel lang proces geweest waar mijn familie en mijn stam jarenlang bij betrokken zijn geweest. De eerste keer dat deze zaak diende in een rechtszaal was in de jaren dertig van de vorige eeuw. Mijn grootvader maakte deel uit van de eerste groep Maori die de zaak voor de rechter had gebracht. Na hem nam mijn vader het stokje over. En daarna ik. Pas de vierde generatie van mijn familie kan nu de vruchten plukken van de strijd van onze voorouders.”

Uiteindelijk gaat het erom dat we samen voor de rivier zorgen

Maori-riviervoogd Tapa neemt al jarenlang mensen mee de rivier op in zijn kano. In het verleden zat zelfs de Britse prins Harry eens in zijn boot. Voor de film nam hij een Australische kunstenares, twee Aboriginals uit Australië, vrienden, familie en de filmploeg mee.

De documentaire heeft geen voice-over en er wordt niet veel toegelicht, het lijkt vooral de bedoeling dat de kijker de tocht mee ervaart. De film kabbelt net zo langzaam als een kano op kalm water. Er is uitgebreid aandacht voor het natuurschoon zoals watervallen of insecten die op een blaadje scharrelen. Soms wordt de sereniteit ineens verstoord door een voorbij zoevende speedboot. Het lijkt symbool te staan voor de bedreigingen waar de rivier nog steeds mee geconfronteerd wordt.

Wat denkt u als u mensen in speedboten op de rivier ziet racen?

„Ik vind het irritant, natuurlijk. Het laat het contrast zien tussen de twee culturen. Een paar jaar geleden werden er zelfs grote bootraces gehouden, maar daar heb ik een stokje voor gestoken. We zijn er nog niet, de strijd is nog niet voorbij. We vechten nog steeds voor de rechten van het water. Want nog steeds wordt er water afgevoerd en naar een dam geleid om energie op te wekken. Dat betekent dat er veel minder water stroomafwaarts vloeit, en daar hebben wij maar ook boeren last van. Die rechtszaak sleept al ruim vijfentwintig jaar.”

Wat heeft die status als rechtspersoon dan concreet veranderd voor de rivier?

„Veel mensen zijn toch anders gaan kijken naar de rivier. Er gebeurt niets zonder dat het bij de juiste mensen is voorgelegd. Uiteindelijk gaat het erom dat we samen voor de rivier zorgen. Ook niet-Maori zijn meer begaan met het lot van onze natuur. De rivier is nu schoon, mensen ruimen hun afval op. En het is bijzonder dat we andere mensen hebben kunnen inspireren.”

Was dat ook het idee toen u twee Aboriginal activisten uit Australië uitnodigde om mee te gaan?

„Ja, want in Australië hebben ze dezelfde problemen te maken. Zij horen bij de Tati-Tati stam die aan de oevers van de rivier Murray leeft in het zuidoosten van Australië. Daar wordt zoveel water uit hun rivier gepompt dat die op sommige plekken droog is gevallen. Er wonen heel veel verschillende Aboriginal stammen langs die rivier, en ze vinden het moeilijk om die samen te brengen. Ook langs de Whanganui-rivier wonen veel verschillende Maoristammen. Wij hebben ons verenigd door onder meer jaarlijks met z’n allen op een kanotocht te gaan vanaf de bron van de rivier in de bergen tot aan het einde als de rivier in de zee stroomt. Zoiets zouden ze in Australië ook kunnen proberen.”

Sinds de erkenning van de Whanganui-rivier als rechtspersoon hebben op meer plekken in de wereld bergen, rivieren en bomen rechten gekregen. Het natuurrecht is inmiddels een van de snelst groeiende juridische bewegingen ter wereld. In 2022 verleende Spanje als eerste Europese land rechten aan de natuur. De ernstig vervuilde Spaanse lagune Mar Menor kreeg de status van een rechtspersoon en heeft daardoor het recht op bescherming, behoud en herstel. Ook in onder meer Colombia en Ecuador zijn rechten voor de natuur opgenomen. In Nederland wordt al een tijd overwogen om het Waddengebied eigen rechten te geven om het zo beter te kunnen beschermen.

Wat is de boodschap die u met deze film wil geven?

„Heel simpel; zonder water is er geen leven. Als we niet voor het water zorgen, kunnen we niet overleven. Die boodschap slaat niet alleen aan bij inheemse mensen, maar ook bij niet-Maori.”

Delen Mail de redactie