IJskoude douche dreigt voor Oekraïne in de EU, terwijl de oorlog een cruciale fase ingaat

Het had een signaal van hoop moeten worden voor het land in oorlog, middenin een loodzware winter. Maar in plaats daarvan dreigen EU-leiders Oekraïne tijdens een topontmoeting volgende week een ijskoude douche te geven.

Het zou volgens betrokkenen een „blamage” betekenen, op een moment dat de strijd in Oekraïne een cruciale fase ingaat en ook de Amerikaanse steun voor het land onder druk staat. Toch dreigt de EU volgende week niet akkoord te kunnen gaan met zowel een financieel pakket voor Oekraïne als een besluit over het beginnen van toetredingsgesprekken met het land in oorlog.

Het is eerst en vooral de Hongaarse leider Viktor Orbán die zich in keiharde bewoordingen tegen beide besluiten heeft gekeerd. Orbán koestert goede betrekkingen met Rusland en schudde onlangs nog vriendelijk de hand van president Vladimir Poetin. Afgelopen maandag stuurde hij voor de tweede keer in een paar weken een gepeperde brief aan raadsvoorzitter Charles Michel waarin hij eist dat de besluitvorming van de agenda wordt gehaald.

Dat Orbán dreigt met een veto is in Brussel al haast traditie geworden. Maar dit keer vrezen betrokkenen dat hij zijn blokkade níét, zoals gebruikelijk, uiteindelijk op zal heffen. Vooral omdat Orbán zich gesterkt voelt door het feit dat ook elders in de EU twijfels leven over de manier waarop de financiële en morele steun aan Oekraïne nu precies moet worden vormgegeven.

Het overgrote deel van de EU-landen (minus Hongarije en recent verworven bondgenoot Slowakije) steunt weliswaar een steunpakket van 50 miljard voor Oekraïne voor de komende vier jaar. Maar moet dat pakket samengaan met bredere ophoging van de EU-begroting voor onder meer migratie en klimaatschade, zoals de Europese Commissie heeft voorgesteld? Daarvoor voelen landen als Nederland en Duitsland helemaal niets. Maar elders in de EU vreest men dat door de twee geldpotten los te koppelen het extra geld voor migratie er uiteindelijk helemaal niet meer komt.

EU-toetredingsgesprekken

Ook een besluit over het beginnen van toetredingsgesprekken ligt ingewikkelder dan het op het eerste gezicht lijkt. Vaststaat dat het overgrote deel van de EU-landen Oekraïne perspectief wil bieden op een EU-lidmaatschap – wederom met uitzondering van Orbán en zijn Slowaakse collega Robert Fico. Maar er leven in meer lidstaten twijfels over of de snelheid waarmee het besluit nu wordt genomen verstandig is.

In zijn brieven hamerde Orbán op het voeren een „strategische discussie” over de toekomst van de EU-steun voor Oekraïne. Onduidelijk is of de Hongaar daarna wél met steun kan instemmen

In het rapport over de vorderingen van Oekraïne concludeerde de Commissie onlangs dat het land vier van de zeven ‘huiswerkopdrachten’ gehaald heeft om toetredingsgesprekken te starten. Maar omdat verwacht wordt dat de laatste stappen snel gezet zullen worden, pleit ze ervoor nu toch alvast akkoord te gaan met het begin daarvan. Die haast vindt niet iedereen comfortabel.

Daarbij komt dat er ook besluitvorming op tafel ligt over Moldavië, Georgië en Bosnië-Herzegovina. Elk van die landen heeft binnen de EU supporters én sceptici. Onder meer Oostenrijk wil dat een besluit over het begin van gesprekken met Oekraïne samengaat met eenzelfde besluit over Bosnië. Maar omdat dat Balkanland de afgelopen jaren juist steeds autocratischer wordt, voelen andere EU-landen daar helemaal niks voor.

Lees ook Als het Amerikaanse Congres niet deze maand een nieuw miljardenpakket levert, raak de tijd op voor Oekraïne

Snoeiharde taal

Al die kleinere (soms nauwelijks uitgesproken) reserves verbleken bij de snoeiharde taal en oppositie van Orbán, maar ze lijken wel zijn strijdbaarheid te vergroten. Sommigen in Brussel denken daarnaast dat de Hongaar zich gesterkt voelt door de overwinning van zijn bondgenoot Geert Wilders in Nederland onlangs. Hoewel Wilders de Russische invasie in Oekraïne steeds veroordeeld heeft, is ook hij geen voorstander van financiële steun voor het land, noch van stappen richting EU-uitbreiding.

Het verklaart deels waarom de gebruikelijke manier om Orbán te pacificeren – lees: geld – nu geen oplossing lijkt. Nog altijd zijn bijna 28 miljard euro aan EU-subsidies voor Hongarije bevroren vanwege zorgen over de rechtsstaat. Volgende week besluit de Commissie, in reactie op een paar rechtshervormingen in Hongarije, naar verwachting om ongeveer 10 miljard euro daarvan vrij te geven. Maar of dat zal leiden tot een soepeler Orbán wordt ernstig betwijfeld – daarvoor is zijn retoriek de afgelopen weken te uitzinnig en lijkt hij in een ‘winning mood’ te zitten.

Politieke crisis

Deze donderdag komt de Hongaar op verzoek van de Franse president Emmanuel Macron naar Parijs. Gehoopt wordt dat Macron Orbán enigszins bij zinnen kan brengen en in elk geval duidelijk zal krijgen wat hij nou precies wil, in ruil voor zijn steun. In zijn brieven hamerde Orbán onder meer op het voeren van een „strategische discussie” over de toekomst van de EU-steun voor Oekraïne. Maar wat dat precies inhoudt is onduidelijk, net als of de Hongaar daarna wél met steun kan instemmen.

Eerder probeerde Charles Michel al Orbán op andere gedachten te brengen. Michel is deze donderdag op bezoek bij de Chinese president Xi Jinping. Oorspronkelijk zou hij vrijdag nog een bezoek brengen aan Shanghai, maar dat bezoek is geschrapt. Dat hij nu een dag eerder terugvliegt naar Europa wordt in Brussel ook in verband gebracht met de politieke crisis rond Oekraïne.

Lees ook Steun voor Oekraïne gaat niet snel genoeg, ‘Rusland is in 2024 in het voordeel’

Intussen is er óók discussie ontstaan over de trage levering van 155-millimeter-granaten door de EU. De EU wilde er tegen dit voorjaar 1 miljoen geleverd hebben, maar de teller steekt op 300.000. En ook een plan om de financiering van wapens voor aantal jaren vast te leggen stuit op bezwaren, onder andere van Duitsland.

Consequentie voor Oekraïne is op dit moment vooral veel onzekerheid. Haast niemand in Brussel betwijfelt dat de financiële steun er uiteindelijk zal komen – desnoods zonder Hongaarse bijdrage. Maar hoe langer de onzekerheid duurt, hoe dichter Oekraïne een faillissement nadert. Mogelijk uitstel van het besluit over toetredingsgesprekken heeft geen directe gevolgen – zulke gesprekken duren naar verwachting toch minstens vijf jaar. Maar door de opgelopen verwachtingen de afgelopen periode zou het een morele kaakslag zijn voor het land in oorlog.

Leeslijst Mail de redactie