Door deze maas in de Canadese grens passeren migranten uit de halve wereld, van Haïti tot Pakistan

Met één blauw rolkoffertje en elk een rugzak staan Venel Jean Gilles en Mylene Dodin bij een besneeuwde greppel in het uiterste noorden van de Amerikaanse staat New York. Ondanks het koude winterweer heeft het jonge stel, afkomstig uit Haïti, geen jassen of laarzen aan – ze dragen truien en sportschoenen. Toch willen ze maar één ding: verder naar het noorden.

Samen met andere migranten zijn ze door een taxibusje afgezet op een drassig terreintje aan het einde van een rustige landweg. Na een lange reis die vanuit Brazilië noordwaarts voerde naar de Verenigde Staten, en via New York met een urenlange busrit naar het stadje Plattsburgh in het noorden van de staat, staan ze eindelijk op het punt hun bestemming te bereiken: Canada. Een witte obelisk markeert de grenslijn.

„We zijn op zoek naar veiligheid”, zegt Jean Gilles zacht. De tocht was „moeilijk”, vertelt hij. „We hopen dat dit land ons kansen zal geven.”

Over een paadje van vertrapte sneeuw stappen ze op een agent van de Canadese politie af aan de andere kant van de greppel. Die informeert hen dat het illegaal is om hier de grens over te steken, dat ze daarvoor bij een douanepost moeten zijn, enkele kilometers verderop. „Als u doorloopt, wordt u gearresteerd.” Ze knikken en stappen Canada in. De agent leidt hen beleefd naar een noodgebouw dat aan de Canadese zijde is neergezet om asielzoekers te ontvangen.

Deze onofficiële grensovergang tussen New York en de Canadese provincie Quebec is uitgegroeid tot toegangspoort voor migranten uit alle delen van de wereld die in Canada asiel willen aanvragen. Hier bij Roxham Road, weten ze, kun je op illegale maar veilige wijze het land in zonder te worden teruggestuurd. En wie eenmaal voet heeft gezet in Canada, heeft recht op een asielprocedure.

In 2022 staken ruim 39.000 migranten hier over om asiel aan te vragen – een bescheiden aantal in vergelijking met de aantallen aan de zuidgrens van de VS met Mexico, maar niettemin een recordaantal, dat naar verwachting zal oplopen, mogelijk tot 70.000 dit jaar. In januari kwamen ongeveer vijfduizend mensen naar Canada via de landweg tussen Quebec en New York.

Inzet van fel debat

Roxham Road is zo synoniem geworden voor een fenomeen dat Canada relatief vreemd is: illegale immigratie. De semi-officiële grensovergang, waar een provisorische infrastructuur is opgezet om de toestroom in goede banen te leiden, is inzet van een fel debat nu doordringt dat Canada ondanks zijn geografische ligging, zich niet kan afsluiten van mondiale, ongereguleerde migratie.

Oppositieleider Pierre Poilievre en de premier van Quebec, François Legault, roepen de regering van premier Justin Trudeau op de overgang te sluiten. Volgens Trudeau, die uitdraagt dat migranten welkom zijn, is dat geen oplossing, omdat illegale migratie zich dan ongecontroleerd zou verplaatsen naar andere plekken langs de ruim 6.400 kilometer lange landsgrens met de VS (exclusief Alaska).

Hoewel de regering-Trudeau het aantal nieuwkomers tot en met 2025 wil opvoeren tot bijna 1,5 miljoen, beheerst ze doorgaans ook graag wie er binnenkomt. Het land, dat grenst aan drie oceanen en één rijk buurland, is zonder toestemming lastig te bereiken. Vliegen vergt een visum. Voor bootjes is het te ver. En migranten die eenmaal in de VS zijn, willen daar veelal blijven.

Dat laatste verandert. Onder de groeiende aantallen migranten in de VS is een deel dat door wil naar Canada, aangetrokken door het imago van het land als vriendelijk en sociaal, met kansen voor migranten. Sommigen hebben er al familie. „Het is een goed land, met goed onderwijs”, zegt een jonge man uit Turkije die samen met een aantal landgenoten bij Roxham Road uit een tweetal auto’s stapt. „Ik heb voor dit land gekozen”, zegt hij, voordat de groep met tassen de greppel oversteekt.

Nasleep van 11 september

Voor asielzoekers die via de VS naar Canada willen, is er echter een obstakel: het zogeheten Safe Third Country Agreement. Dat verdrag uit 2002 regelt dat migranten alleen asiel kunnen aanvragen in het eerste van de twee Noord-Amerikaanse landen waar ze aankomen. Het werd gesloten in de nasleep van de terreuraanslagen van 11 september 2001, toen een groeiend aantal vluchtelingen in de VS uit onder meer Pakistan wilde uitwijken naar Canada.

Er zit echter een grote maas in dat akkoord: de afspraken gelden bij officiële grensovergangen, waar de douane mensen kan terugsturen. Wie clandestien de grens oversteekt, heeft volgens internationale verplichtingen van Canada recht op een asielprocedure. Daarom kiezen migranten voor Roxham Road.

Lees ook: Per vliegtuig naar je man die een paar kilometer verderop woont

De route kreeg groeiende bekendheid onder asielzoekers in 2017, dankzij de harde anti-immigratielijn van de nieuwe Amerikaanse president Donald Trump. In dat jaar maakten bijna 19.000 mensen er gebruik van – een aantal dat ongeveer constant bleef tot de coronapandemie, toen de grens tussen de VS en Canada 19 maanden lang gesloten was voor niet-essentiëel verkeer.

In het nabijgelegen stadje Plattsburgh wachten taxi’s op bussen met migranten voor de laatste kilometers naar de grens. Foto Sebastien St-Jean/AFP

Taxichauffeurs vragen tientallen dollars voor de rit naar de grens met Canada. Foto Christinne Muschi/Reuters

Migranten worden door een taxi afgezet aan de officieuze grensovergang met Canada. Foto Christinne Muschi/Reuters

Sinds de heropening, in november 2021, is de migratie-industrie bij Roxham Road weer opgebloeid. Taxi’s en Ubers wachten dagelijks bij een tankstation aan de rand van Plattsburgh op bussen uit Manhattan met migranten aan boord. Zij stappen uit om naar Roxham Road te gaan – een rit van een klein half uur, waar chauffeurs tientallen dollars voor rekenen.

„Ik doe dit al jaren en heb mensen vervoerd uit allerlei landen”, zegt George Ero van Borderline Taxi, wachtend in zijn auto. Hij weet al wie hij op de eerstvolgende twee bussen verwacht en heeft naambordjes klaar met ‘Collins’ en ‘Adrian’. Een familie betaalt 90 dollar, een enkele reiziger 70, zegt hij. „Maar er zijn ook illegale taxi’s of shuttlediensten zonder taxivergunning, die vragen groot geld.”

Een Greyhound-bus draait het terrein op. Ricardo Oliveros uit Venezuela hoopt op „een beter leven” in Canada, zegt hij, nadat hij met een groepje is uitgestapt. Een stel uit Pakistan met een dochtertje laadt een paar koffers en een inklapbare wandelwagen in een taxi. „We zoeken een veilig heenkomen”, zegt hij. „We hebben familie in Canada en ik heb gehoord dat het daar beter is.”

Gedoneerde mutsen

Korte tijd later komen de passagiers in meerdere voertuigen aan bij Roxham Road. Een vrijwilliger van de hulporganisatie Plattsburgh Cares staat klaar met een SUV vol gedoneerde spullen als winterjassen, mutsen en handschoenen. Ze vraagt migranten wat ze nodig hebben, ook al spreken velen geen Engels, en geeft het, met een omhelzing en een vriendelijk woord. Chauffeur Ero helpt zijn passagiers met hun koffers tot aan de greppel.

Migranten uit onder meer Nigeria, Venezuela en Haïti trotseren de sneeuw bij de grens met Canada, op 2 maart. Foto Sebastien St-Jean/AFP

Aan de Canadese zijde van de grens doorlopen de migranten een eerste check. Later worden ze ondergebracht in opvangcentra of hotels. Foto Sebastien St-Jean/AFP

Lees ook: Canadese conservatieven kiezen vurige populist als wapen tegen Trudeau

Oppositieleider Poilievre wijt de groeiende instroom aan Trudeau. „Onder zijn leiderschap is het aantal illegale grensoversteken vertienvoudigd”, zei hij onlangs in Ottawa. „Hij heeft het gestimuleerd met zijn woorden en zijn daden.” Poilievre riep de regering vorige maand op Roxham Road binnen dertig dagen te sluiten, zoals ook tijdens de pandemie is gebeurd – al was dat een sluiting in samenspraak met de VS.

Onverdedigde grens

Trudeau heeft de suggestie als „simplistisch” verworpen. „Als Pierre Poilievre een muur wil neerzetten bij Roxham Road, zou iemand dat kunnen doen”, reageerde hij. „Het probleem is dat we zesduizend kilometer aan onverdedigde grens hebben met de Verenigde Staten. Mensen zullen ervoor kiezen elders over te steken.”

Volgens Trudeau ligt de oplossing in heronderhandeling van het Safe Third Country Agreement met de VS. Trudeau wil dat met president Joe Biden bespreken, als die deze maand naar Canada komt. Het is de vraag of Biden, die onder druk staat meer te doen aan migratie aan zijn eigen zuidgrens, daar belangstelling voor heeft.

Ook het Hooggerechtshof zal zich over het akkoord buigen, nadat dit twee maal onrechtmatig is verklaard door Canadese rechters, maar in hoger beroep toch standhield. Volgens critici gaat het verdrag er onterecht vanuit dat de VS een veilig land zijn voor migranten. Als het Hof er een streep door haalt, zouden asielzoekers zich weer bij douaneposten kunnen melden. Dat zou Roxham Road wellicht overbodig maken – maar het aantal asielaanvragen in Canada ook mogelijk sterk kunnen doen toenemen. Het Hof doet deze zomer uitspraak.

Lees ook: In de bieb kunnen ze elkaar tóch zien

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 10 maart 2023