‘Weg met de oligarchen en richting EU’, zegt Oekraïnes belangrijkste econoom

Econoom Timofi Mylovanov, de bestuursvoorzitter van de Kyiv School of Economics (KSE), heeft net twee weken door de Verenigde Staten gereisd. Hij vloog terug naar Polen en reed met een chauffeur honderden kilometers, rechtstreeks naar Kyiv School of Economics.

De rondleiding door het instituut gaat van het dak op de zesde verdieping van KSE, door de machinekamer, langs de kamers van alle aanwezige medewerkers. Iedereen wordt door Mylovanov aangesproken, gefotografeerd voor Twitter, aangemoedigd. De drie kwartier durende tocht door de gangen van het gebouw is meer een inspectie door de voorzitter dan een rondleiding voor de gast. Op de binnenplaats bekijkt Mylovanov tot slot nog de dieselaggregraten. Alles is in orde, nu kan er worden gepraat.

Mylovanov is een van de meest zichtbare en vooraanstaande economen van Oekraïne. Hij was professor aan de Universiteit van Pennsylvania en doceerde in Bonn. Vanaf 2014, toen het volk president Janoekovitsj verjoeg, richtte hij zich op beleidswerk in Oekraïne. Kortstondig was hij minister van Economische Ontwikkeling (2019-2020, onder premier Oleksi Hontsjaroek). Het aanbod voor een vervolgpositie, minister van Landbouw, sloeg hij af. Wel is Mylovanov nog adviseur van Zelensky’s presidentiële kantoor.

De econoom is uitgesproken over welke kant het op moet met zijn land. Als het gaat over de toekomst van Oekraïne, hangt corruptie als een dikke mist boven de weg tussen Oekraïne en de EU, en tussen Oekraïne en potentiële investeerders. Schadelijk, vindt de econoom, en bovendien, stelt hij, deels onterecht. „Oekraïne is een soort boksbal; wie ‘corruptie’ roept, hoeft het niet eens meer te rechtvaardigen.”

Onlangs schreef u: Oekraïne heeft twee problemen met corruptie. De eerste is de daadwerkelijke corruptie, de tweede is het probleem van de perceptie van corruptie. Wat bedoelt u daarmee?

„Het echte probleem met corruptie bestaat. Maar de perceptie van corruptie is veel groter dan het daadwerkelijke probleem. Vandaag zei iemand tegen mij: ‘Volgens de Amerikaanse strijdkrachten verdwijnt 15 procent van de steun die ze geven’. Dan vraag ik: heb je feiten die deze claim ondersteunen? Die zijn er dan niet. Ik vind dat onverantwoordelijk en onethisch.

„Vaak beginnen mensen erover dat Oekraïne op plek 116 van de 180 landen staat in de Corruptie Perceptie Index van Transparency International. Dat is de fucking perceptie! In 2013 stonden we op 144 en toen speelde er veel meer dan corruptie. We waren een maffialand onder een Russische proxyleider, die gast [Viktor] Janoekovitsj. Dat is nu gewoon niet aan de hand. Er is veel veranderd.”

Oekraïne staat nog steeds bekend om de oligarchen.

„Wij hebben wel oligarchen en die verstoren de regelgeving. Het probleem is eigenlijk dat we te weinig oligarchen hebben. In Washington zijn ook oligarchen, die verstoren de regelgeving. Maar er is daar veel meer concurrentie onder mensen met politieke macht.

„In Oekraïne hebben we iets van drie grote oligarchen en zo’n tien jongere oligarchen in de IT-sector. Je moet zorgen voor meer concurrentie, politiek en economisch. En je moet zorgen dat van bovenaf ingegrepen wordt.

„Voor de oorlog kon één bepaalde oligarch doorslaggevend zijn voor de uitslag van een stemming in het parlement. Of dat nog steeds zo is, betwijfel ik, maar het moet helemaal stoppen. Daarvoor heb je een aantal hervormingen nodig. De eerste is het hervormen van politieke financiering. Bepaalde manieren om geld te geven aan politieke kandidaten moeten worden verboden, er mag geen twijfel over bestaan waarvoor precies wordt betaald.”

Er wordt wel gezegd dat de tijd van Oekraïense oligarchen nu voorbij is. Ze verliezen veel van hun bezit door de oorlog. Wat denkt u? Iemand als Rinat Achmetov ging in een jaar tijd van een geschat bezit van 13,7 miljard dollar naar 4,3 miljard. Maar 4 miljard is nog steeds erg veel geld.

„Dat zijn slechts schattingen. Maar hun macht komt niet uit hun bezit in bedrijven en vastgoed. Directe invloed en macht komt voort uit liquiditeit. Hun contacten bij de overheid zijn te koop maar als je ze niet betaalt, doen ze niets. Ik denk dat ze macht verliezen omdat ze minder liquiditeit hebben.

„Verder zie ik dat mensen veel meer nadenken over de consequenties van het doen van slechte dingen tijdens de oorlog. Als bekend wordt dat je steelt tijdens de oorlog, kan er met je worden afgerekend. De morele verontwaardiging onder de bevolking is groot. Ik kan me in dit klimaat voorstellen dat mensen worden gelyncht.

„Het raakt aan een fundamentele vraag: weg van Rusland en meer in de richting van de EU bewegen, betekent het opschonen van de instituties. En dat proces staat haaks op het vermogen van oligarchen om invloed uit te oefenen. De meeste Oekraïners willen lid zijn van de EU en daarvoor moeten we wel van de oligarchen af. Het is niet makkelijk, maar het is makkelijker dan de oorlog winnen. Oligarchen zijn niet zo eng. Nadat we Rusland verslaan, hebben we gewoon iemand nodig die de juiste kwaliteiten heeft om dit een halt toe te roepen.”

Denkt u dat Zelensky die kwaliteiten heeft?

„Hij vecht niet alle slagen in één keer. Hij knipt hier een beetje bij en dan daar een beetje bij. Hij ging bijvoorbeeld [in 2021] achter [pro-Russische oligarch] Viktor Medvedtsjoek aan. Destijds dacht ik dat [de mediamagnaat die achter het politieke begin van Zelensky stond,] Ihor Kolomoyskyi gevaarlijker was. Maar de geschiedenis heeft mijn ongelijk bewezen, Rusland is een groter gevaar voor Oekraïne dan onze oligarchen. Het is ongelooflijk hoeveel goede beslissingen Zelensky heeft gemaakt. Dus als hij besluit een einde te maken aan de oligarchen, gaat hij dat doen. Misschien lukt het hem.”

Mylovanov wijst erop dat de oligarchen uit steeds meer sectoren worden geweerd. Wel zitten ze nog in de energie, „maar die sector wordt op dit moment ook hervormd en gedecentraliseerd. Vóór 2014 zaten ze ook in de banken, maar die zijn grotendeels opgeschoond.”

Hoe ziet corruptie er dan wel uit in Oekraïne?

„Soms maken mensen onderscheid tussen ‘grote’ corruptie en ‘kleine’ corruptie.” Het eerste vindt plaats op overheids- en regeringsniveau, het tweede bestaat uit machtsmisbruik en afpersing door ambtenaren in hun contact met de burger. „Allebei zijn slecht, allebei zijn ze demoraliserend. Maar Oekraïne heeft kleine corruptie voor een groot deel opgeschoond. Het bestaat nog op plekken waar diensten ‘gratis’ zijn, zoals de gezondheidszorg en het onderwijs.”

„Maar als we het hebben over andere administratieve processen, zoals vergunningen aanvragen, dat is inmiddels bijna allemaal gedigitaliseerd. Tien jaar geleden moest ik op zoek naar de juiste persoon om een doos chocola aan te geven om te zorgen dat het proces in gang werd gezet. Alles functioneert nu digitaal.”

Kunt u een voorbeeld geven?

„Vandaag werd ik in de auto aan de kant gezet omdat we te hard reden. Dit zou in theorie een moment kunnen zijn waarop een steekpenning wordt gevraagd. Maar dat is heel lastig gemaakt want de agent heeft een bodycam die aanstaat. De boete wordt digitaal uitgeschreven met foto’s van het bewijsmateriaal. Je betaalt de boete online.

„Dit is het soort oplossingen waar ik het over heb. Niet de corrupte ambtenaren achter de tralies zetten, maar het gewoon onmogelijk voor ze maken om geld in hun zak te steken. Naar mijn mening is dat een veel constructievere manier om corruptie tegen te gaan.

U zat in 2019 en 2020 zelf als minister in de regering. Hoe ziet corruptie er uit op dat niveau?

„Je hebt daar feitelijk twee kampen: de omkoopbaren en de onomkoopbaren. Het is voor de eerste groep gevaarlijk om de tweede groep te ontmoeten. Stel, iemand komt naar mij en stelt een steekpenning voor. Dan bel ik NABU – het anti-corruptiebureau – en dan zetten we een undercoveroperatie op. Corrupte mensen gaan dus naar vertrouwde contacten, iemand van wie ze weten dat die ook corrupt is.

„Maar soms komt er ook een zakenman naar je toe die wil dat een bepaald besluit wordt genomen over de regelgeving. Of hij wil een lening of voorschot en dan stelt hij voor dat je er zelf 20 procent voor krijgt.”

Is dat niet verleidelijk?

„Nee, waarom zou het verleidelijk zijn? Het is zwakte. Kijk, het klopt dat je als politicus geld nodig hebt – voor adviseurs, advocaten, communicatiespecialisten. Dat kost geld en daar gaat de staat niet voor betalen. Als Oekraïens politicus heb je geld nodig zodat je, als je wil stoppen, de advocaten kunt betalen. Dus je hebt donaties nodig, en daar moeten scherpere regels voor komen. „Het gaat ze niet om het geld, het is de levensstijl die verleidt – jachten, huizen, auto’s. Ik wil vrij zijn. Corrupte mensen zijn niet vrij. Ze zijn een slaaf van zichzelf. Dus je hebt een miljoen, tien miljoen, een groter appartement, nog een bedrijf gekocht. Je zult altijd bang zijn dat je vervolgd gaat worden. Misschien ben ik raar, maar waar heb je nog meer geld voor nodig? Ik kocht pas tijdens de oorlog een auto om mijn familie in veiligheid te kunnen brengen. Mijn appartement kost 1.100 dollar per maand. Je kunt voor vrij weinig geld nog steeds goed leven in Kyiv.”

Zou u terug de politiek in willen?

„Ik vond het niks toen ik minister was en iedereen op straat naar me keek. Nu word ik nog wel eens herkend, maar staren mensen niet meer naar me. Ik kan nu uit dansen gaan of naar een café zonder dat er foto’s van me worden gemaakt. Dat betekent dat ik vrij ben. Minister zijn is geen plezierig werk.”