‘Denken over de geest is complex – en juist dát maakt het zo interessant’

‘Kunstenaar Francis Alÿs duwde in 1997 een groot blok ijs door de straten van Mexico-Stad. Na een tocht van negen uur was het compleet gesmolten. Deze daad, en de film erover, vormen het werk ‘Sometimes making something leads to nothing’.

„Voor mij is hij een bron van inspiratie. Zie vooral ook ander werk van hem, zoals: ‘When faith moves mountains’, uit 2002. In Lima heeft hij toen, geholpen door achthonderd deelnemers, een zandduin tien centimeter verplaatst.

„Hoezo een blok ijs door de stad duwen? Dat is precies de vraag die hij wil oproepen. Waaróm? Waar steek je als mens energie in? Wat blijft er over van onze acties? Welke sporen, welke erfenis laten we na?

„Deze kunstenaar doorbreekt allerlei grenzen. Zijn werken zijn vaak sociale acties, waarvan hij de gevolgen onderzoekt. Hij zoekt de grenzen op van kunst en kunstenaarschap. Objecten, kunstwerken, dingen hebben zelf geen geheugen. Ze krijgen betekenis door onze verhalen erover. Alÿs zegt: ‘Creëer fabels.’ Geweldig! Welke verhalen wil jíj doorgeven?

„Dit zijn bij uitstek de vragen van deze tijd. Ik stel die ook als directeur van het Museum voor de Geest. Hebben we onszelf niet te veel opgesloten in materialisme, in groeidenken? Leven we misschien te veel vanuit ons lichaam, met te weinig zorg en aandacht voor onze geest? ‘Ja!’ hoor je steeds vaker. Talloze mensen zoeken naar een nieuw evenwicht. Onze zorg voor lichaam en geest moeten in alles gelijkwaardig zijn, in de samenleving, in de geneeskunde. Die balans is nog lang niet bereikt.

‘Denken over de geest is complex – en juist dát maakt het zo interessant. Ieder mens beschikt over een geest, en toch: geen twee mensen denken en doen exact hetzelfde. We zijn ‘neuro-divers’. In feite lopen er bijna acht miljard collectiestukken rond op aarde, die voor mij, als museumdirecteur, allemaal even interessant zijn. Maar ‘de geest’ verzamelen – dat kan nu eenmaal niet.

„Wel kan ik laten zien hoe verschillend en boeiend al die geesten zijn, dwars door alle tijden en culturen heen. Wat is jouw eigen, unieke geest? Bén je je geest? Vragen als deze raken voor mij de kern van ons mens-zijn. Diversiteit en variëteit vormen ons menselijk kapitaal. Grensverleggers zijn vaak voorlopers. Te lang en te makkelijk hebben mensen elkaar in hokjes gestopt – en nog steeds. Ik wil knokken om ruimte geven aan de vrije, open geest.

„Francis Alÿs liep met een blok ijs door de stad. Met een object deed hij zo een ingreep in de publieke ruimte, maar hij liet niets tastbaars na. Gelukkig hebben we de foto’s nog. Wat heeft hij ermee bereikt? Het verhaal dat Alÿs vertelt, over materie en immaterieel resultaat, is voor mij pure poëzie. De ultieme uitdaging is het, voor de eindeloze verbeeldingskracht van de geest.”