Armenië gelooft niet meer in Poetins bemiddelaarskunst

Als de Russische vredestroepen ons niet meer kunnen beschermen, dan vragen we het de Verenigde Naties wel. De Armeense premier Nikol Pasjinian maakte deze week duidelijk dat hij veel meer verwacht van het bondgenootschap dat zijn land met Rusland heeft, nu de spanningen met buurland Azerbeidzjan opnieuw oplopen. Armenië leunt voor zijn veiligheid op een Russische vredesmacht, maar in de ogen van Pasjinian doet die te weinig tegen nieuwe provocaties. Hij suggereerde de Russen te vervangen door een VN-vredesmacht. „Op het gebied van veiligheid verwachtte Armenië concrete acties van Rusland en van zijn andere partners”, verklaarde Pasjinian verontwaardigd tegenover journalisten.

Het laat opnieuw zien hoezeer de Russische president Poetin door de situatie in Oekraïne zijn gezag aan het verliezen is in een regio die Rusland van oudsher stevig onder controle heeft. Pasjinians ergernis betreft Nagorno-Karabach, een door Armenen bevolkte enclave in Azerbeidzjan die de facto onafhankelijk is. Al een maand is de enige weg uit Armenië naar het gebied geblokkeerd – een blokkade pal onder de neus van de Russische vredestroepen die sinds de Tweede Karabach-oorlog van 2020 in het gebied zijn gestationeerd.

Achter de blokkade zitten zelfverklaarde milieuactivisten. Half december zetten zij, op de weg in de bergpas van Lachin, plotseling een tentenkamp neer. Zelf zeggen de activisten te protesteren tegen „ecologische terreur” en de „illegale” Armeense exploitatie van natuurlijke hulpbronnen in de betwiste en zwaarbevochten bergregio. Het gebied is rijk aan mineralen en mijnen, die momenteel zowel door Armenië als Azerbeidzjan worden geëxploiteerd.

Volgens Armenië hebben de activisten echter niets met het milieu te maken maar zijn ze onderdeel van een door Azerbeidzjan georkestreerde politieke provocatie, bedoeld om een humanitaire crisis uit te lokken en zo politieke concessies af te dwingen. Dat vermoeden werd versterkt toen ook de gastoevoer naar Stepanakert (Chankendi in het Azerbeidzjaans), de regio-hoofdstad in Karabach, en omgeving werd afgesloten. Tienduizenden Armeniërs zaten enkele dagen in de kou.

Ook de ruwe omgang van de activisten met dieren leidde tot twijfel over hun ware bedoelingen. Niet alleen droegen sommigen bontjassen tegen de kou, ook sneuvelde half december een duif tijdens een protestactie in het kamp. Dat gebeurde toen een van de activisten een hartstochtelijke toespraak hield, aan het eind waarvan duiven werden losgelaten als symbolisch vredesteken. Maar in het vuur van haar toespraak bleek de vrouw de duif in haar handen per ongeluk te hebben gesmoord. Toen zij de ‘vredesduif’ weg wilde laten vliegen, viel het beestje dood op de grond.

Illegale wapens

Azerbeidzjan ontkent de beschuldigingen. Volgens Bakoe is de weg open voor humanitair verkeer en voor de vredestroepen, maar brengen de Armeniërs met hun „illegale” mijnbouw in Karabach milieuschade toe aan Azerbeidzjaans grondgebied. Daarnaast beschuldigden parlementariërs in Bakoe Armenië ervan de Lachin-weg te gebruiken voor het vervoer van „illegale wapens en criminele activiteiten”.

Maar volgens Armenië is de Azerbeidzjaanse actie in strijd met het vredesakkoord dat de twee landen eind 2020 onder toeziend oog van Poetin sloten, na de zes weken durende Tweede Karabach-oorlog (de eerste Karabach-oorlog tussen Azerbeidzjan en Armenië duurde van 1988 tot 1994).

In de Karabach-oorlog van 2020 kwam Rusland zijn traditionele bondgenoot Armenië nauwelijks te hulp, waarna de Armeniërs het onderspit dolven tegen het militair machtiger, door Turkije gesteunde Azerbeidzjan. Ruim 6.500 mensen kwamen om het leven. Onder Russische druk moesten Armeniërs grote delen van Karabach overdragen aan Azerbeidzjan, waarna vrijwel alle Armeniërs uit de steden Sjoesa en Hadrut verdreven zouden zijn. Rusland stationeerde tweeduizend vredesmilitairen die tot 2025 nieuwe geweldsescalaties moeten voorkomen.

Lees ook: Wat bezielt Azerbeidzjan om nu Armenië aan te vallen?

Meermaals is gebleken hoe kwetsbaar het door Poetin onderhandelde vredesakkoord is en hoe machteloos de Russische vredessoldaten zijn. Vorig jaar september besloot de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev plotseling tot een krachtig offensief, waarbij tot ver over de Armeense grens verschillende doelen werden aangevallen. Analisten menen dat Bakoe Armenië zo verder poogt te verzwakken, op een moment dat Poetin al zijn aandacht nodig heeft voor de oorlog in Oekraïne.

Woede en demonstraties

Dit leidt in Armenië tot steeds grotere woede en demonstraties. Al weken beschuldigen Armeense politici Rusland er openlijk van dat het land door niet in te grijpen een nieuwe uitbarsting van het conflict met Azerbeidzjan uitlokt. Een pijnlijk verwijt voor Moskou, dat jammerlijk tekortschiet waar het gaat om bescherming van zijn bondgenoten. En hoewel de Armeense premier Pasjinian eind december een bezoek bracht aan Moskou, lijkt dat het vertrouwen niet te hebben hersteld.

De Russische agressie in Oekraïne ondermijnt volgens analisten de traditionele Russische machtsbasis in de hele voormalige Sovjet-regio

In plaats daarvan verklaarde Pasjinian dinsdag dat Armenië geen gastland wenst te zijn voor de dit jaar geplande militaire oefeningen van de CSTO, de door Rusland geleide regionale veiligheidsorganisatie, waar onder meer Armenië, Wit-Rusland en Kazachstan lid van zijn. Binnen de organisatie is de spanning sinds de Russische inval in Oekraïne om te snijden. Op Wit-Rusland na heeft geen van de leden duidelijke steun uitgesproken aan Poetins militaire operatie. In tegendeel, de Russische agressie in Oekraïne ondermijnt volgens analisten de traditionele Russische machtsbasis in de hele voormalige Sovjet-regio.

Het Westen probeert daar gebruik van te maken door vorig jaar een eigen vredestraject te initiëren. Deze week voegden de Amerikanen zich bij de oproep tot het opheffen van de wegblokkade.

Na Pasjinians dreigement om de VN-veiligheidsraad te raadplegen haastte Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov zich nog diezelfde dag te verklaren dat Armenië een „zeer nauwe bondgenoot” is en dat Rusland er veel aan gelegen is om de dialoog met Jerevan voort te zetten, maar dat een herziening van de vredesmacht enkel met instemming van alle partijen kan geschieden. In plaats van Armenië zoals gebruikelijk onder druk te zetten, verklaarde het Kremlin dat de CSTO voor de militaire oefeningen dit jaar een andere locatie zal zoeken.

Lees ook deze reportage uit Nagorno-Karabach uit 2020: Armenen laten hun huizen in as achter