Wat levert al die Chinese aandacht Afrikaanse landen eigenlijk op?

De nieuwe Chinese minister van Buitenlandse Zaken was amper tien dagen in functie, toen hij maandag aan zijn eerste werkbezoek begon aan vijf Afrikaanse landen. Qin Gang, de voormalige ambassadeur in de Verenigde Staten, is deze week in Ethiopië, Gabon, Angola, Benin en Egypte.

„Business as usual”, zegt Pádraig Carmody, hoogleraar ontwikkelingsgeografie aan het Trinity College Dublin. „Chinese ministers van Buitenlandse Zaken beginnen elk jaar met een Afrikatour.” Het laat zien dat China groot belang hecht aan de traditionele vriendschap met Afrika en de ontwikkeling van de Chinees-Afrikaanse betrekkingen, aldus een woordvoerder van de minister tijdens een persconferentie op maandag.

China is al meer dan tien jaar de belangrijkste handelspartner van veel Afrikaanse landen. Maar het land heeft ook diplomatieke motieven: het zoekt steun van Afrikaanse landen in de VN. Ook militair gezien is het handig om rond de Indische Oceaan voet aan de grond te hebben.

Qins eerste stop: Ethiopië. Dit Oost-Afrikaanse land is van belang voor China, omdat in de hoofdstad het kantoor van de Afrikaanse Unie (AU) huist. „Velen zien Addis Abeba als de diplomatieke hoofdstad van Afrika”, zegt Carmody, auteur van het boek Africa’s Shadow Rise: China and the Mirage of African Economic Development. China investeert veel in Ethiopië. Zo heeft het er de eerste metrolijn gebouwd van Afrika ten zuiden van de Sahara. Ook sprak Qin bij de opening van het African Disease Control and Prevention Center, dat is gebouwd met hulp van China.

Lees ook Vredesakkoord in Tigray laat veel vragen open

Daarnaast is Ethiopië volgens hem belangrijk voor de regionale veiligheid, wat weer essentieel is voor het drijven van handel.

Het land sloot in november vorig jaar een formeel vredesakkoord in de deelstaat Tigray, waar het Tigrese Volksbevrijdingsfront (TPLF) vocht tegen het Ethiopische regeringsleger, regionale strijdkrachten en Eritrese troepen en naar schatting honderden duizend doden vielen. In de praktijk wordt er nog steeds gevochten in Tigray, daarnaast brak recentelijk nieuw geweld uit in de zuidelijke deelstaat Oromia.

„Hoewel China officieel een beleid heeft om zich niet te mengen in de interne aangelegenheden van andere landen, heeft het land er gezien zijn toegenomen geopolitieke rol nu belang bij om dat wel te doen”, zegt Carmody in een videogesprek. „Je zag dit toen het land een speciale gezant naar Zuid-Soedan stuurde om te helpen vrede te bewerkstelligen. Maar wat er besproken wordt, is vaak onduidelijk. Het land houdt de discussies achter gesloten deuren.”

Volgens een studie uit 2020 van de denktank de Heritage Foundation zijn zeker 186 overheidsgebouwen in Afrika op zijn minst gedeeltelijk gefinancierd en gebouwd door China. „China’s invloed is staatsgericht, en dus worden plannen grotendeels gevormd door de wensen van overheden”, zei Jinghan Zeng, hoogleraar China en internationale studies aan de universiteit van Lancaster in oktober vorig jaar tegen Al Jazeera.

In 2018 meldde het Franse dagblad Le Monde dat het hoofdkwartier van de Afrikaanse Unie (AU) in Addis Abeba was afgeluisterd door de Chinezen die het vijf jaar eerder aan de AU hadden geschonken.

Dit jaar worden in ongeveer een derde van de Afrikaanse landen verkiezingen op nationaal niveau gehouden. Hoewel China contact heeft met zowel regerings- als oppositiepartijen, heeft het land er baat bij dat de status quo behouden blijft. „Zo verkoopt het, net als een aantal westerse landen, wapens aan repressieve regimes”, zegt Carmody. „Er zijn controverses geweest over Chinese telecombedrijven die naar verluidt gesprekken van oppositiepolitici afluisterden en doorgaven aan regeringen.”

Invloed in de VN

„We hebben verschuivingen gezien in de standpunten van Afrikaanse staten over zaken als de kwestie Taiwan. Naarmate de invloed van China toeneemt, neemt de invloed van de VS af”, zei Jinghan Zeng, hoogleraar China en internationale studies aan de universiteit van Lancaster in oktober 2022 tegen Al Jazeera. Een aantal Afrikaanse staten is inderdaad opmerkelijk terughoudend geweest om China te bekritiseren bij de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties. Ook Rusland vormt in Afrika geen concurrent voor China. „Rusland is militair een supermacht, maar economisch gezien een kleine speler”, zegt Carmody. „Daarnaast zijn het bondgenoten en zien ze elkaar niet als bedreiging.”

Maar wat levert die buitenlandse invloed Afrikaanse landen op? Aan de ene kant groeien economieën door investeringen in infrastructuur en handel, ziet Carmody. Djibouti sloot maandag zelfs een deal van 1 miljard dollar met China voor de bouw van een raketlanceerbasis, waarvandaan de eerste satelliet van Afrikaanse makelij kan worden gelanceerd. Aan de andere kant kost de aanwezigheid van China Afrikaanse landen ook banen, omdat de goedkope import lokale producenten wegconcurreert.

Afrikaanse landen delen veelal met China het standpunt dat het tijd is voor een nieuwe wereldorde, zonder westerse hegemonie. „Het is onaanvaardbaar dat mensen beslissen voor anderen, het is niet eerlijk”, zei de voorzitter van de Commissie van de Afrikaanse Unie, Moussa Faki Mahamat, tijdens de gezamenlijke persconferentie met Qin. „We hebben een nieuwe orde op internationaal niveau nodig die de belangen van anderen zal respecteren.” Daarmee vindt Mahamat een bondgenoot in Beijing.

Lees ook: ‘Afrika laat zich niet meer de les lezen door het Westen’

Het gebrek aan permanente vertegenwoordiging van Afrika in de VN-veiligheidsraad is volgens hem een groot probleem, aangezien veel kwesties op de agenda van de raad betrekking hebben op Afrikaanse landen. De Amerikaanse president Joe Biden zei tijdens zijn top met Afrikaanse leiders van vorige maand dat hij de AU permanent lid wil maken van de G20-landen. Op dit moment is Zuid-Afrika de enige vertegenwoordiger van het continent.

Qin verwierp het idee dat China in Afrika concurreert met de Verenigde Staten, die vorige maand probeerden de banden aan te halen met een Afrikatop in Washington. Qin: „Wat Afrika nodig heeft, is solidariteit en samenwerking, niet het blokkeren van concurrentie. Niemand heeft het recht om Afrikaanse landen te dwingen partij te kiezen.”