‘Kunst moet eigenlijk vermaak zijn’

In zijn Amsterdamse atelier laat hij zijn werk zien, dat opvalt door het formaat: keramiek met minuscule figuurtjes, als bewijs van klein menselijk onvermogen. In een schrift staan kleine, autobiografische tekeningen waarin hij, door veel weg te laten, de essentie van het onderwerp probeert te vangen. Dat hij samen met de schrijver Andrea Travaglia het kleinste kunstgeschiedenisboek ooit maakte, Art Thread From A-Z, is in dat licht dan ook niet verrassend.

In het minuscule van het dagelijks leven vindt Hagen zijn eigen beeldtaal. „Ik ging al vroeg tekeningen maken over wat ik zelf had meegemaakt. Eerst met potlood, maar ik wilde iets maken wat makkelijk reproduceerbaar was.”

Terwijl in de kunst gebaren steeds groter lijken te worden, staan in Hagens hal twee antieke kasten die gevuld zijn met piepkleine tekeningen op flinterdun porselein. Kleurrijke schaatsers, twee mannetjes op hoge strandwachtstoelen kijkend naar elkaar, een figuur met een gouden koffer: ze staan dwars op de tijdgeest. Op postzegelformaat, soms iets groter, vertellen de afbeeldingen in de kast een verhaal dat is opgebouwd uit anekdotes en metaforen uit Hagens omgeving.

Alfabet

Waar de kasten van Hagen veel ruimte bieden voor eigen associaties, licht hij in het boek Art Thread From A-Z op heldere wijze begrippen zoals appropriation (toe-eigening), instrumentalism en digital media art uit. Het papieren boek kwam tot stand nadat Hagen tijdens een residentieperiode in 2020 aan het keramiekcentrum EKWC in Oisterwijk de eerste versie van het boek in tegels maakte. Op basis van zijn dagboek kwam er vanzelf een kunstgeschiedenis. Hagen: „De stukken hadden niet direct een verband. Toen besloten Andrea Travaglia en ik er een alfabet van te maken, dan heb je een lijn.”

‘Toen ik nog op de Academie zat, was ik erg gericht op nabootsen, maar ik zag al snel dat ik daar niet in excelleerde”, vertelt beeldend kunstenaar Timon Hagen (1957). Hij studeerde af op zelfportretjes en portretjes van vrienden. „Allemaal naar waarneming geschilderd.”

Die lijn zorgt voor verassingen. Neem bijvoorbeeld het lemma Gym, dat je niet direct associeert met kunstbegrippen, maar dat toch zijn aansluiting weet te vinden in het boek. Iedere keramische bladzijde is bovendien een werk an sich. Sommige tekeningen liggen op de tegel, waardoor er gelaagdheid ontstaat. Zo is er een theepot van porselein met kleine gaatjes, en golven die ieder uit een ander laagje keramiek zijn opgebouwd.

Jonge kunstenaars

Naast beeldend kunstenaar is Hagen ook studentendecaan op de Nederlandse Filmacademie in Amsterdam. Tijdens het maakproces van Art Thread From A-Z hield hij zijn studenten in het achterhoofd. „Toen ik zelf op de academie zat, kon je een mooi schilderijtje maken en dan was het goed. Studenten van nu worden geacht te reflecteren, verantwoordelijk te zijn voor hun eigen leerproces. Je moet een projectvoorstel kunnen schrijven en kunnen vertellen waarom je waarvoor gekozen hebt. Zo was dat dertig, veertig jaar geleden niet. Waarom je iets maakte? Die vraag werd helemaal niet gesteld. Het kwam te dichtbij of werd als irrelevant gezien, althans voor mijn gevoel. Nu is dat belangrijker omdat je sommige werken niet zonder uitleg kunt begrijpen.”

Hagen ziet Art Thread From A-Z als een soort handboek voor de (jonge) kunstenaar. „Ik had het idee dat ieder onderwerp in het boek een les kan zijn. Over elk onderwerp kan je met studenten praten, over wat het onderwerp voor hun betekent en welke gelaagdheid er in hun werk zit.”

Pindakaas

Om het boek toegankelijk te houden voor een breed publiek gebruikte Hagen niet alleen voorbeelden uit zijn eigen omgeving. Zo koos hij bijvoorbeeld voor de pindakaasvloer van Wim T. Schippers bij de ‘C’ van Conceptual art. „De pindakaasvloer is bij de meeste mensen bekend”, vertelt Hagen. „Het is fijn voor de lezer als die houvast heeft.”

De E is van ‘Entertainment’ en op die bladzijde staat een foto uit het Rijksmuseum van een bord met een gat om je hoofd doorheen te steken voor een leuke foto. „If art does not provide enough enjoyment, art museums sometimes add elements of entertainment” staat ernaast.

Waarom je iets maakte? Die vraag werd helemaal niet gesteld

„Kunst moet eigenlijk vermaak zijn”, zegt Hagen. „Het moet iets moois bieden, een fijne ervaring, of een afschuwelijke. Met schoonheid trek je iemand een werk in. Je kan een afschuwelijke boodschap brengen maar pas als je die op een mooie manier verpakt, komt de boodschap aan. Je kunt ook zeggen: de kunsten moeten verleiden. Misschien is dat beter geformuleerd.”

Het is niet allemaal klein wat Hagen maakt. Momenteel werkt hij met vilt en hangen er twee grote lappen aan de wand in zijn atelier. Een weggesneden ruimte in het vilt creëert de afbeelding. Eerder maakte Hagen zijn tekeningen op groot formaat uit polyester en multiplex, maar van die materialen kreeg hij een allergische reactie. Ook in zijn grotere werk gebruikt hij de heldere beeldtaal die voortkomt uit zijn dagboektekeningen. „Waarom ik de dingen maak zoals ik ze maak, of wat de bron is waaruit ik put?” Hagen is even stil, glimlacht. „Het is leuk, of intrigerend om daar over na te denken. Ondertussen heb je al die vragen niet nodig om kunst te maken, dat is een beetje de paradox.”