‘De geschiedenis van de toekomst, die fascineert me’

‘In mijn eigen leven kijk ik amper vooruit. Mijn tijdshorizon is die van een week. Mijn vrouw vindt dat weleens lastig. Dan vraagt ze: zullen we met Oud en Nieuw een feestje geven? Daar kan ik dan nog niet over nadenken. Dat zien we tegen die tijd wel…

„Ik ben ook geen ‘early adopter’ als het om spullen gaat. Ik was, denk ik, de laatste journalist die z’n verhalen bleef schrijven op een mechanische typemachine. Ik kocht pas een cd-speler toen er vrijwel geen vinyl meer te koop was.

„De geschiedenis van de toekomst – die fascineert me. Op dit moment schrijf ik aflevering 108 van een serie verhalen over toekomstvoorspellers en technische vernieuwers. Ruim negentig zijn er nu in een boek gebundeld.

„Voorspellingen over technologie zijn vooral toevalstreffers en missers. Dat durf ik wel te zeggen, na negen jaar lezen en schrijven over techniekgeschiedenis.

„Soms kom ik een bron tegen die me kippenvel bezorgt, met een beklemmend rake schets van de toekomst. Dat had ik toen ik het boekje The Machine Stops las, van E.M. Forster, uit 1909. Het verhaal speelt zich af in een ondergrondse wereld. De aarde is onleefbaar geworden. Mensen zitten geïsoleerd, elk in hun eigen cel, als in een honingraat. Ze communiceren alleen met elkaar via ‘the Machine’, een apparaat met een wereldwijd bereik. Ze staren de hele dag in een ‘glowing round plate’.

„Een zoon vraagt zijn moeder bij hem op bezoek te komen. Eerst wil zij haar cel niet verlaten. De zoon smeekt haar: ‘You talk as if a god had made the Machine. I believe that you pray to it when you are unhappy. The Machine is much, but it is not everything.’

„Ongelofelijk, toch? Een tekst van ruim een eeuw oud! Er is niet veel verbeelding voor nodig om te bedenken dat dit over vandaag gaat. Forster schreef zijn verhaal in de tijd dat er hoge verwachtingen bestonden over de ontwikkeling van de luchtfiets. Als werkwoord betekent dit nu zoiets als ‘fantaseren’. In 1903 verscheen het woord luchtfiets voor het eerst in een Nederlandse krant. In 1912 schreef de Franse industrieel Robert Peugeot een ontwerpwedstrijd uit voor aviettes: op spierkracht aangedreven toestellen. Bewegende beelden hiervan, die op YouTube staan, zijn heel grappig. De beste deelnemer kwam drieënhalve meter los van de grond.

„De techniekgeschiedenis zit vol met niet ingeloste beloftes. Vanaf ongeveer 1950, tot ver in de jaren 70, is gewerkt aan de ontwikkeling van hovercrafts: verkeer en vervoer op luchtkussens. Wegen, havens en zelfs wielen zouden overbodig worden. Die doorbraak is er niet gekomen.

„Het supersonische vliegtuig, dat sneller moest vliegen dan het geluid, is een ander voorbeeld van een hype. Net als de race naar de maan was het een prestigestrijd tussen West en Oost. De Sovjet-Unie won, eind 1968, met een Toepolev-toestel. De Brits-Franse Concorde volgde, begin 1969. Het ene toestel na het andere verongelukte in de decennia daarna. De laatste Concorde vloog in 2003. De Russen waren twintig jaar eerder al gestopt met supersonisch vliegen.

„En toch ben ik een vooruitgangsgelovige geworden. Onheilsverwachtingen zijn een fase in die vooruitgang. Innovaties veranderen de materiële werkelijkheid waarin wij leven. Daarbij hoort een discussie over goed en kwaad, die we telkens opnieuw moeten voeren.

„In die discussie heb je iedereen nodig: kunstenaars, filosofen en angstpredikers net zo hard als techneuten, utopisten en blije eikels. De toekomst krijgt vorm door heel veel tobben en aanmodderen. Vooruitgang gaat schoksgewijs, en altijd anders dan je vooraf denkt.”

Futurama, een kroniek van de toekomst. Fanta Voogd, uitgeverij Alfabet, €22,99