De auteur met vermoedelijk het best getimede boek voor een presentatie op de 75ste editie van de Frankfurter Buchmesse is de prominente Duitse politicoloog Herfried Münkler. In Frankfurt trok hij veel belangstelling met zijn nieuwe boek Welt in Aufruhr (‘Het oproer van de wereld’): een harde geopolitieke analyse van de chaos in de hedendaagse wereldpolitiek.
Münkler vertelde hoe hij in de nabije toekomst een nieuwe wereldorde ziet ontstaan met vijf grote machtsblokken: de Verenigde Staten en de Europese Unie aan de democratische kant, China en Rusland aan de autoritaire kant, en dan nog India als een grote speler die naar behoeven kan samenwerken met het ene dan wel het andere blok van staten.
Ook de bloedige moordaanslagen van de fundamentalistische Palestijnse organisatie Hamas op 7 oktober duidt Münkler vooral in termen van koude machtspolitiek. Hamas dreigde op een zijspoor te komen in het Midden-Oosten door de toenadering van Israël tot staten als Marokko, de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië – en sloeg vooral daarom vervolgens woest om zich heen.
Crisis in het Midden-Oosten
Münkler: „We zien nu een situatie waarin Israël het recht op zelfverdediging opeist, maar tegelijkertijd proberen vooral de Amerikanen het conflict niet verder te laten escaleren naar andere delen van de regio. Dat is een enorm ingewikkelde opgave. Niemand weet op dit moment hoe dat gaat aflopen. Dat zal in hoge mate afhangen van toevalligheden, die niemand kan voorspellen.”
De crisis in het Midden-Oosten bepaalt de stemming op de grootste boekenbeurs ter wereld. Uitgevers uit Israël besloten de beurs dit jaar niet te bezoeken, omdat ze hun land in de huidige nood niet willen verlaten. Ook vertegenwoordigers van verschillende Arabische landen, Maleisië en Indonesië, besloten op het laatste moment niet deel te nemen aan de Buchmesse. Aanleiding was de solidariteitsverklaring aan het adres van Israël van Buchmesse-directeur Juergen Boos, die in hun ogen onvoldoende aandacht besteedde aan de slachtoffers aan Palestijnse kant.
Op die eerste verklaring volgde in alle haast een tweede verklaring, waarin Boos namens de Buchmesse zijn solidariteit uitsprak met alle onschuldige burgerslachtoffers van de oorlog tussen Hamas en Israël. Maar het leed was al geschied.
Veilige haven
Boos liet eveneens weten tijdens de beurs meer aandacht dan voorzien te zullen besteden aan de positie van Israël en van Israëlische auteurs. De beurs begon woensdag met een gesprek van vier in Duitsland en Oostenrijk woonachtige joodse auteurs over hun grote zorgen om Israël. „Wij allen hier op het podium zijn ervan overtuigd dat de slachtoffers in Israël zijn vermoord omdat ze joden zijn, en niet alleen omdat ze Israëli’s zijn”, verklaarde gespreksleider Esther Schapira. „Mijn idee was altijd dat hoe slecht het misschien ook zou gaan in de wereld, Israël altijd een veilige haven zou zijn”, zei schrijver Meron Mendel aangeslagen. „Dat idee ben ik nu voor het eerst in mijn leven kwijtgeraakt. Israël is geen veilige haven meer.”
Zulke aandacht voor Israël vormde volgens critici een schril contrast met een eerder besluit van de Buchmesse: nog voor de beurs begon, viel de beslissing om de uitreiking van de LiBeraturpreis – voor het beste boek uit het ‘globale zuiden’ – voorlopig niet uit te reiken aan de Palestijnse schrijfster Adania Shibli.
Dat besluit maakte felle kritiek los.
Lees ook Rel om prijs aan Palestijnse auteur: ‘Dit is cancelcultuur’
Boegeroep
Maar het was niet het enige rumoer in Frankfurt. Slovenië is dit jaar de hoofdgast op de Buchmesse. Zodoende kreeg ook de bekende Sloveense filosoof Slavoj Žižek een prominente rol toebedeeld bij de opening van de beurs. Hij oogstte boegeroep met een verklaring dat hij de aanslagen van Hamas weliswaar veroordeelde en het recht van Israël op zelfverdediging niet betwistte, maar dat de gebeurtenissen toch onmogelijk te begrijpen zijn zonder ook het droevige lot van de Palestijnen in de bezette gebieden in acht te nemen.
Een dag later toonde Žižek in het paviljoen van eregast Slovenië op het beursterrein geen berouw om zijn uitspraken. „Meestal krijg ik juist het tegenovergestelde verwijt van links dat ik te veel begrip zou opbrengen voor Israël. Sartre zei ooit dat het een van weinige betrouwbare indicatoren is dat je op de juiste weg bent, als je door beide zijden in een controverse onder vuur wordt genomen.”
Žižek is een begenadigde en humoristische spraakwaterval. Maar zelfs hij viel even stil toen in Frankfurt vanuit de zaal woensdag een ongegeneerd antisemitische vraag kwam. Waarom maakte de filosoof toch steeds zo’n scherp onderscheid tussen links en rechts, wilde een toehoorder weten, terwijl toch volkomen duidelijk was dat de joden overal achter de schermen aan de touwtjes trekken, zowel bij links als bij rechts? Een vraag van dergelijk allooi kon zelfs Žižek niet onmiddellijk pareren met een grap en een grol.
