Carmen Schabracq maakt apocalytische maskers: ‘Zo verhouden we ons tot de dood’

‘Maskers zijn fascinerende objecten. Je vindt ze overal ter wereld. Elke cultuur heeft zijn eigen maskers, met een eigen beeldtaal en eigen rituelen, maar er zijn ook grote overeenkomsten. Dat zegt iets over wat we met elkaar delen als mensen: een behoefte om ons te verhouden tot de natuur, leven en dood door middel van vermomming.”

Beeldend kunstenaar Carmen Schabracq (1988) maakt zelf maskers. Die worden tentoongesteld, maar ze worden ook gebruikt in performances. Voor theatercollectief Urland maakte ze de maskers voor De Eindtijd Revue, die vrijdag in première gaat.

De tweeledige toepassing maakt maskers bijzonder, vertelt ze in haar Amsterdamse atelier. „Je kunt maskers om hun esthetische waarde aan de muur hangen. Maar van oorsprong hebben ze een spirituele of theatrale functie, in een ritueel of performance, waarin de drager een andere gedaante aanneemt.”

In verschillende landen deed ze onderzoek naar rituelen en feesten verbonden aan maskerades. „De Mexicaanse beeldtaal is heel inspirerend. Op de Dag van de Doden komen de doden op bezoek in de wereld van de levenden om met hen te feesten. De gemaskerde mensen belichamen deze doden tijdens het feesten.”

Op veel plekken in de wereld zijn gemaskerde rituelen verbonden aan leven en dood en grote gebeurtenissen. „Een masker kan bijvoorbeeld dienen om een voorouder in je laten neerdalen en dat uit te beelden. Het masker geeft dan bovenmenselijke krachten.”

In Bulgarije zag ze dat maskerades op de loop van seizoenen zijn gericht. „Aan het einde van de winter worden de kwade geesten van de winter uitgedreven, met onder meer maskers van beren, duivels en geiten. Het is grappig hoe dat werkt: zodra een duivel een beeld van zichzelf tegenkomt, schrikt hij. Met een duivel schrik je de duivel af.”

Een sculptuur van papier-maché kan evenveel waarde hebben als kunst van brons

Carmen Schabracq beeldend kunstenaar

Maskers zijn vaak verweven met de cycli van mens en natuur. „Veel maskerades gaan over vruchtbaarheid en het oproepen van een goede oogst. In Mexico, in de staat Guerrero, gaan mannen bij een feest als jaguars verkleed in verschillende kleuren. De mannen vechten met elkaar en de winnende kleur is de kleur maïs die ze dat jaar planten.”

Er zijn ook andere toepassingen: „In Mexico en sommige Afrikaanse landen zie je maskerades rond onderdrukking uit het verleden. In Mexico zijn er bijvoorbeeld maskers van witte mannen: de Spaanse ex-kolonisator. Dan lijkt de maskerade als een vorm van traumaverwerking te dienen.”

Nederland heeft eveneens maskertradities, met name bij carnaval. „Op verschillende Wadden-eilanden zijn er ook maskerades op 6 december. Op Terschelling heet dat Sunderum. Vrouwen en kinderen blijven binnen, mannen gaan gemaskerd rond om boze geesten te verdrijven.”

Maskers worden vaak geschaard onder volkskunst of primitieve kunst. Voor Schabracq is het geen vraag of maskers kunst zijn. „Op de Rietveld Academie werd mijn esthetiek en manier van werken door sommige docenten niet erg gewaardeerd. Een docent zei toen ik mijn diploma kreeg: ‘Zo, nu kan je eindelijk het theater in.’ Tegen die laatdunkendheid loop ik nog steeds wel eens aan.”

Haar liefde voor maskers ontstond al op jonge leeftijd. „Mijn vader is beeldend kunstenaar, mijn moeder modeontwerper. We hadden veel kunst thuis, ook maskers aan de muur. Ik verkleedde me graag. Mijn zusje hees ik in een pakje en dan deden we een toneelstukje. Maar ik ben ook een keer wekenlang als panter naar school gegaan.”

Het Rotterdamse theatercollectief Urland vroeg haar om bij de apocalyptische verhalen in De Eindtijd Revue maskers te maken. Schabracq legt uit wat haar maskers betekenen en hoe ze zijn gemaakt.