Terwijl boeren in steeds meer Europese landen in opstand komen, probeert Brussel ze halsoverkop tegemoet te komen. Woensdag presenteerde de Europese Commissie nieuwe maatregelen die de „zware druk” op boeren moeten verlichten. Het gaat om ingrepen waar boeren al tijden om vragen maar die voor de Commissie ook pijnlijke concessies betekenen – in haar solidariteit met Oekraïne en haar poging de landbouw te vergroenen.
De afgelopen weken groeiden demonstraties van Duitse boeren tegen het afschaffen van dieselsubsidie uit tot protesten in verschillende Europese landen. Vooral de Franse boeren lieten fel van zich horen, met onder meer een „blokkade van Parijs”. Ook in België blokkeren boeren al dagen bepaalde snelwegen.
Deze donderdag is een groot protest aangekondigd in Brussel, waar gelijktijdig een topontmoeting van Europese regeringsleiders plaatsvindt. De bijeenkomst is eigenlijk bedoeld om eindelijk overeenstemming te bereiken over een steunpakket voor Oekraïne, hoewel de Hongaarse premier Viktor Orbán zijn verzet vooralsnog niet opgeeft. Maar als er zoals verwacht flink wat boze boeren op de stoep staan, zullen regeringsleiders ook dat onderwerp waarschijnlijk niet kunnen vermijden.
Lees ook Colonnes trekkers rijden door Europa. Waarom overal boeren de straat op gaan
Hoewel de grieven van boeren per land verschillen, is de Europese regeldruk een breed gedeelde klacht. Landbouworganisaties klagen al jaren dat het aantal voorwaarden om subsidie te krijgen buitensporig is gegroeid en blijft toenemen. Samen met financiële nood is regeldruk ook de belangrijkste reden die boeren aangeven om te stoppen. De afgelopen tien jaar daalde het aantal voltijdboeren in Europa met een derde.
Een van de gewraakte regels is een nieuwe verplichting voor boeren om een klein deel – 4 procent – van hun landbouwgrond braak te laten liggen om daarmee biodiversiteit te stimuleren. Het is onderdeel van lopende pogingen landbouw te vergroenen en meer in balans te brengen met de natuur. Maar de verplichting kwam met name in Frankrijk de afgelopen dagen symbool te staan voor de verstikkende regeldruk uit Brussel.
En dus besloot de Europese Commissie deze woensdag de verplichting voor het komende jaar op te schorten om, in de woorden van voorzitter Ursula von der Leyen, boeren „extra flexibiliteit [te geven] in een tijd waarin ze met meerdere uitdagingen te maken hebben”. In een toelichting wijst de Commissie op hoge energieprijzen, de vele door klimaatverandering versterkte natuurrampen van het afgelopen jaar en scherp dalende graanprijzen.
De stap is niet uniek: ook de afgelopen twee jaar werd de braakleggingsregel al opgeschort, toen vanwege mogelijke graantekorten door de oorlog in Oekraïne. Het plan dit jaar was juist de verplichting, die wordt gezien als een eerste vergroeningspoging, voor het eerst wel echt in te voeren. De nieuwe noodopschorting werd door natuurorganisaties woensdag daarom met teleurstelling onthaald.
Importheffingen Oekraïne
Brussel reageerde woensdag ook op een andere klacht, van met name Oost-Europese boeren. Die protesteerden het afgelopen jaar fel tegen de Europese solidariteitsmaatregel om importheffingen op Oekraïense producten op te schorten. Volgens de boeren werd hun markt sindsdien overspoeld met Oekraïense landbouwgoederen, waardoor hun marktpositie sterk verslechterde. Onder meer de Poolse regering voerde in reactie al beperkende maatregelen in om de import te remmen, tot ergernis van de Europese Commissie.
Nu komt Brussel de landen toch tegemoet. Hoewel de importheffingen opgeschort blijven, gaat de Commissie scherper bekijken of bepaalde EU-landen daardoor geraakt worden en gaat ze werken met een plafond voor de import van bijvoorbeeld suiker en kippenvlees. Bereikt de import uit Oekraïne dat plafond, dan gelden er wel weer invoerheffingen.
Of de twee stappen voldoende zijn om de boze boeren tegemoet te komen is de vraag. In een open brief eiste de belangrijkste boerenlobbyclub Copa-Cogeca woensdag dat de Commissie nog meer vergroeningsmaatregelen schrapt en de import vanuit Oekraïne nog veel verder beperkt. Ook wil de club dat de Commissie haar pogingen een vrijhandelsakkoord te bereiken met de Zuid-Amerikaanse Mercosur-landen, waaronder Brazilië en Argentinië, staakt.
Dat laatste wordt ook geëist door de Franse president Emmanuel Macron, die door de boerenprotesten in zijn land onder druk staat. Deze week sprak Macron zich openlijk uit tegen het handelsakkoord, waardoor het steeds onwaarschijnlijker wordt dat het er nog komt.
Lees ook Is er nog wel toekomst voor de Europese boer na de ‘Green Deal’?
Met iets meer dan vijf maanden tot de Europese verkiezingen, waarvoor rechts-radicale partijen hoog peilen, is het laatste waar Brussel op zit te wachten een opstand van boze boeren. De maatregelen woensdag werden dan ook gepresenteerd als een „eerste concrete reactie”, waarop mogelijk nog meer volgen. Vorige week organiseerde Von der Leyen ook de eerste van een serie „strategische dialogen over de toekomst van de landbouw”, waarbij vooral boerenorganisaties aanschuiven.
Hoe die toekomst eruit moet zien blijft onderwerp van discussie. De afgelopen jaren deed toenmalig Eurocommissaris Frans Timmermans (Klimaat) pogingen ook de landbouw onderdeel te maken van de plannen voor een klimaatneutraal Europa. Maar vrijwel alle maatregelen die daartoe werden voorgesteld zijn inmiddels afgezwakt of uitgesteld, waardoor van de vergroeningsplannen van de landbouw weinig is overgebleven. Dat een nieuwe Commissie na de verkiezingen een nieuwe poging zal doen lijkt gezien de peilingen niet waarschijnlijk.
