Biden schiet SVB te hulp, maar is het genoeg om vertrouwen in de banken te herstellen?

Een bank die buiten de techsector nauwelijks bekend was, is opeens de aanleiding voor paniek in de financiële wereld. Sinds de val van de Silicon Valley Bank afgelopen vrijdag zijn de aandelen van Amerikaanse banken op de beurzen fors gekelderd. Grote banken als J.P. Morgan Chase en Citi bleven goeddeels buiten schot, maar sommige middelgrote banken kregen te maken met zware koersverliezen en wantrouwende klanten. First Republic, een middelgrote regionale bank met een balanstotaal van 200 miljard dollar (186,5 miljard euro), zag zijn waarde met driekwart verminderen. Grote verliezen waren er ook voor PacWest (balanstotaal van 41 miljard dollar), Zions (87 miljard) en East West Bank (62 miljard).

De onrust in de Amerikaanse bankensector ontstond nadat de Amerikaanse overheid de controle overnam bij SVB na een run van klanten op de tegoeden die ze bij die bank, die vooral actief is in de techsector, hadden uitstaan. In het weekeinde viel ook Signature om, dat vooral actief is in de crypto-wereld.

First Republic wankelde ook op zondag, maar werd overeind gehouden door de Amerikaanse autoriteiten en de bankreus JPMorgan Chase – die tijdens de Lehman-crisis van 2008 deze steunende rol ook al op zich nam. Reden voor de koersval op de beurs is dat een reddingsoperatie ten koste gaat van aandeelhouders en crediteuren.

Om een verdere run op banken en een besmetting van de financiële sector te voorkomen zei president Biden „alles te doen wat nodig is” om het geld van Amerikanen op hun bankrekening te beschermen. Op de financiële markten bleef de schade voor het overige redelijk beperkt, mede omdat beleggers verwachten dat de centrale bank, de Federal Reserve, zijn rentes minder, of later, zal verhogen. Verwachtingen van een lager dan gedachte rente zijn doorgaans goed voor de aandelenkoersen.

Deel van de reddingsoperatie voor SVB is dat de overheid alle banktegoeden garandeert, óók boven de 250.000 dollar die doorgaans als plafond gelden. De centrale bank heeft een speciaal leenloket voor banken geopend, waar zij terecht kunnen als zij te maken krijgen met een bankrun. Zo blijven banken liquide. President Biden zei maandag dat er strengere regels nodig zijn om te voorkomen dat een zaak zoals SVB zich in de toekomst weer voordoet. Veel strenge regels, die waren ingevoerd na de financiële crisis van 2009, waren juist de afgelopen jaren weer afgezwakt.

Vijf vragen over de plannen van de regering-Biden en de gevolgen voor de bankensector.

1 Hoe ziet de reddingsoperatie van de Amerikaanse autoriteiten eruit?

Als de Amerikaanse minister van Financiën en de voorzitter van de Amerikaanse centrale bank op zondag samen een verklaring uitbrengen, dan weet je: het is menens. Zondagavond om kwart over zes verscheen de verklaring over SVB van minister Janet Yellen en Federal Reserve-chef Jerome Powell. Ook getekend door Martin Gruenberg, de baas van de FDIC, de federale instantie die deposito’s van spaarders garandeert.

De verklaring bevatte goed nieuws voor techondernemers en anderen die geld hadden gestald bij SVB: álle tegoeden worden gegarandeerd door de FDIC. De FDIC, die afgelopen vrijdag het bestuur bij SVB had overgenomen, gaat daarmee verder dan hij strikt genomen moest doen. Volgens de wet zijn alleen tegoeden tot 250.000 dollar beschermd (in Nederland ligt die grens bij 100.000 euro). Maar op advies van de Fed en van de FDIC besloot de regering-Biden ál het geld te laten vergoeden. Dezelfde maatregel werd getroffen voor Signature Bank in New York, een andere noodlijdende bank die zondag op last van New Yorkse autoriteiten werd gesloten.

Het roept in de VS vragen op over de rol van reddende engel die de overheid, net als bij de bankencrisis van 2008, op zich neemt. Er is wel een verschil met destijds: verliezen komen nu „niet voor rekening van de belastingbetaler”, zo benadrukte president Biden in een persconferentie maandagochtend Amerikaanse tijd. „Laat me dat herhalen: verliezen komen niet voor rekening van belastingbetaler.” De FDIC wordt gefinancierd door contributies van banken, die zo voor hun eigen reddingen moeten betalen.

Getroffen aandeelhouders en obligatiehouders van SVB en Signature worden niet tegemoet gekomen. „Zij namen bewust een risico, […] dit is hoe het kapitalisme werkt”, aldus Biden.

In de verklaring stond nog iets: de Fed zal „aanvullende financiering” ter beschikking stellen aan andere banken, om ervoor te zorgen dat zij altijd genoeg liquiditeit hebben om klanten uit te betalen.

Banken kunnen via een nieuw programma (het Bank Term Funding Program, ofwel BTFP) geld lenen bij de Fed. Als onderpand kunnen ze onder meer staatsobligaties aanbieden. De Fed accepteert dit onderpand tegen de oorspronkelijke waarde ervan. Dit is opmerkelijk, want Amerikaanse staatsobligaties zijn de voorbije twee jaar fors in waarde gedaald, door de renteverhoging van de Fed.

Door het onderpand tegen de oorspronkelijke waarde te accepteren, komt de Fed de banken die gebruik willen maken van de regeling fors tegemoet. De financiële risico’s die zo ontstaan voor de Fed worden afgedekt door de Amerikaanse overheid, die 25 miljard dollar beschikbaar stelt als achtervang van het nieuwe fonds. Helemaal uit beeld is de belastingbetaler dus niet.

President Biden benadrukte in een persconferentie dinsdag dat de verliezen „niet voor rekening van de belastingbetaler” zouden zijn. Foto Saul Loeb/AFP

2 Had de val van SVB niet voorkomen moeten worden door de maatregelen die volgden op de crisis van 2008?

Ja. In 2010 werd onder president Obama de Dodd-Frank-wet aangenomen. Het toezicht op banken werd verscherpt, de kapitaaleisen verhoogd. Onder president Trump werd deze wetgeving in 2018 echter weer afgezwakt. De strengste toezichtsregels, waaronder de verplichte jaarlijkse stresstest, werden geschrapt voor banken met een balanstotaal van minder dan 250 miljard dollar. Voorheen lag die drempel op 50 miljard dollar. Onder de oorspronkelijke Dodd-Frank-regels had SVB, met een balans van 220 miljard in 2022, nog onder het strenge toezichtsregime gevallen.

Pikant is dat toenmalig SVB-topman Greg Becker in 2015 zélf bij het Amerikaanse Congres pleitte voor verhoging van de drempel, omdat de strenge regels voor zijn bank te kostbaar zouden zijn. Democratische politici geven nu de deregulering onder Trump (die overigens met Democratische stemmen werd aangenomen) de schuld van wat er met SVB gebeurt: de overheid moet andermaal ingrijpen in de financiële sector om erger te voorkomen, om banken te redden. Biden kondigde aan de wetgeving nu weer strenger te willen maken.

Democratische politici geven de schuld aan de deregulering onder Trump

3 Gaan er nu ook andere banken omvallen?

De redding van SVB was in het afgelopen weekeinde snel en doortastend. Dat is geen compliment, maar slechts een weergave van hoe zo’n operatie noodzakelijkerwijs moet verlopen. Er is bij een typische reddingsactie maar beperkte tijd voor de financiële markten weer open gaan. Klanten en beleggers moeten dan gerustgesteld zijn.

SVB is geen erg grote bank, met een balanstotaal van 212 miljard dollar. Maar liefst zeventien banken in de VS hadden in 2022 een groter balanstotaal, tot aan reuzen als JPMorgan Chase aan toe, dat maar liefst achttien maal groter is. Maar klein is SVB ook weer niet. Er zijn in de VS meer dan vierduizend banken actief.

Zonder consequenties is de val van SVB dus niet. Het vertrouwen in andere banken kan erdoor worden aangetast. Dat was maandag al te zien, met forse koersdalingen tot aan Europa toe: in Nederland daalde de koers van ING met 7 procent en die van ABN Amro met 6 procent.

De dynamiek van een bankrun is bekend: als iedereen tegelijk zijn geld van de bank haalt, dan valt hij om. Er is dan geen tijd om snel alles te verkopen waarin de deposito’s van klanten zijn belegd of uitgeleend. Een bank kan dus nog wel ‘solvabel’ zijn, waarbij de bezittingen meer waard zijn dan de verplichtingen. Maar tegelijk niet liquide, waarbij niet genoeg geld voor handen is om iedereen uit te betalen die zijn geld wil weghalen.

Bankruns zijn besmettelijk. Als het vertrouwen in één bank verdwijnt, slaat de stemming snel over naar andere banken. Klanten vertrouwen het niet, en halen voor de zekerheid hun geld ook dáár weg. Of dat nu burgers zijn, met spaargeld, of bedrijven die hun overtollige cash er hebben gestald. Bij SVB is vooral dat laatste het geval. En bedrijven handelen doorgaans wat gehaaider en sneller dan de nietsvermoedende burger die er te laat achter komt.

Daar komt nog bij dat sociale media ervoor zorgen dat geruchten sneller worden verspreid en versterkt. Daarom is het van groot belang dat de autoriteiten snel en doortastend ingrijpen en het vertrouwen herstellen. Dat maandag zelfs president Biden er aan te pas kwam om in een toespraak de gemoederen tot bedaren te brengen, zegt veel. Maar of de plannen van de Amerikaanse autoriteiten voldoende zijn om de gemoederen te bedaren, blijft de vraag.

Klanten van de SVB maandag bij een kantoor van de bank in Wellesley, Massachusetts. Foto C.J. Gunther/EPA

4 Gaat het alleen om psychologie, of is er meer aan de hand?

Als het alleen om de liquiditeit van banken gaat, dus het vermogen om snel genoeg geld vrij te maken om iedereen die dat wil zijn geld terug te geven, dan is de schade te overzien. Maar op de achtergrond speelt een ander probleem.

Sinds vorig jaar is de rente razendsnel gestegen. Banken stallen hun aangetrokken geld veelal weg in obligaties, zoals staatsleningen met een vaste rente. Als de rente op de financiële markten stijgt, verliest zo’n obligatie waarde: hij geeft minder rente dan je elders kunt krijgen. Ten opzichte van een jaar geleden is de waarde van een tienjarige staatsobligatie, een veel voorkomende belegging, met een vijfde gedaald.

Dat verlies hoeft maar gedeeltelijk te worden genomen. Wél bij beleggingen die vooraf worden aangemerkt als assets for sale (AFS): te verkopen bezit. Die worden gewaardeerd op de marktwaarde – de koers van de dag. Maar niet bij beleggingen die vooraf worden aangemerkt als hold to maturity (HTM): bezit dat tot het einde van de looptijd wordt aangehouden.

Het probleem is dat, als een bankrun maar hevig genoeg is, het verkopen van AFS-bezit niet meer voldoende is. Maar als vervolgens HTM-bezit moet worden verkocht, dan gaat dat uiteraard tegen de koers van de dag. En dan kan blijken dat er plots een verlies moet worden genomen. Want HTM-bezit is, op dit moment, lang niet zoveel waard als waarvoor het op de balans staat.

Dit probleem kan veel meer banken treffen. De Amerikaanse Federal Deposit Insurance Corporation. die de gezondheid van banken bijhoudt, stelt dat er op dit moment enorme ongerealiseerde verliezen schuilen in de banksector, in de vorm van HTM-bezit dat veel minder waard is als waarvoor het te boek staat. Het gaat om honderden miljarden dollars.

Nogmaals, in principe is dat geen probleem. Maar bij een besmettelijke bankrun zou dat het wel worden: de waardedaling zou het eigen vermogen van veel banken kunnen wegvagen. Ook bij SVB kan dit mogelijk zijn gebeurd. Er is al berekend dat de bank, als al zijn bezit op de marktwaarde zou zijn geschat, vorig najaar al technisch failliet zou zijn geweest.

Dat is reden te meer voor de autoriteiten om te voorkomen dat het publiek zijn vertrouwen verliest. Een schrale troost, overigens: de Amerikaanse en Europese centrale banken kochten de afgelopen tien jaar massaal staatsleningen op. Die staan nu als HTM op hun balans. Als ze op de marktwaarde zouden worden gewaardeerd, waren deze centrale banken zélf al lang technisch failliet.

5 Wat betekent het faillissement van SVB voor Silicon Valley? En voor Nederland?

De helft van de Amerikaanse start-ups bankiert bij SVB. Hun grootste zorg: toegang tot hun kredieten om de rekeningen te kunnen betalen. Maandagmiddag waren veel rekeningen van SVB nog altijd niet toegankelijk.

Of Nederlandse bedrijven in de problemen zijn gekomen, is vooralsnog onduidelijk. De schade lijkt mee te vallen: volgens schattingen van Oliver Binkhorst van belangenorganisatie DutchTechSF zijn in Silicon Valley slechts enkele tientallen Nederlandse start-ups actief. Wel zijn er veel Nederlandse durfkapitalisten met een belang in Amerikaanse start-ups. Zij zijn de laatste dagen druk bezig geweest om hun ondernemers te helpen bij hun geld te kunnen komen.

Voor Silicon Valley is het faillissement van SVB een pijnlijke aangelegenheid. De bank was een motor van de techgemeenschap in San Francisco, waarbij hij zich opstelde als partner van start-ups. Dat deed SVB onder meer door evenementen te organiseren. Maar ook door voordelige hypotheken te verstrekken aan techwerkers en start-ups met nauwelijks omzet (laat staan winst) leningen te verstrekken, waar andere banken niet aan durfden te beginnen.

Goede reclame voor Silicon Valley – een regio die toch al wordt geplaagd door massa-ontslagen – is het in ieder geval niet. „Het sentiment is: al die techbedrijven zijn allemaal overgewaardeerd”, zegt Alain le Loux van durfkapitalist Cottonwood, dat ook in start-ups in Silicon Valley investeert. „Dat is onterecht, want er gebeuren genoeg mooie dingen. Maar dit helpt allemaal niet om dat beeld te herstellen.”