Van archeoloog of auto-importeur naar medewerker in een tbs-kliniek

In een zaaltje van hotel De Witte Hoeve in Venray zitten twaalf ‘switchers’ in een klassieke U-opstelling aan tafels. Het zijn zeven vrouwen en vijf mannen die tot voor kort werkten als schoonheidsspecialist, archeoloog of militair en nu in opleiding zijn tot sociotherapeut in tbs-kliniek De Rooyse Wissel, een paar kilometer verderop.

Docent Ardwi Klein Entink van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) staat voor de groep. Hij vraagt de studenten om een lastige situatie te kiezen die ze tijdens hun eerste meeloopdagen in de tbs-kliniek hebben meegemaakt en waarover ze tips willen. Een van hen, een jonge man in grijze hoodie, deelt koeltjes zijn kwestie: „Ik begeleidde een mannelijke patiënt naar de medische dienst. Hij kreeg een spuit in zijn billen van een vrouwelijke verpleegkundige en moest daarom zijn broek naar beneden doen. Ik stond achter hem en zag hoe hij, met die broek op z’n enkels, masturberende bewegingen begon te maken. Wat zouden jullie doen?”

Wat gefluister in de groep. Docent Klein Entink, een sympathieke man in overhemd en giletje, knikt begripvol. „Iedereen gaat dit soort bijzonder gedrag een keer meemaken. Dat je denkt: jeetje, wat gebeurt híér nou?”

De groep overlegt: had hun klasgenoot meteen moeten ingrijpen? Of veroorzaak je dan juist een ongewenste scène? Als de jonge man uiteindelijk vertelt dat hij terug op de afdeling het incident heeft gemeld bij een collega, krijgt hij een duimpje van Ardwi Klein Entink. Die vervolgens aanmoedigend tegen de groep zegt: „Blijf vragen hè? Als je denkt: kan dit wel, heb ik goed gehandeld, is dit normaal? Vragen is áltijd goed.”

‘Afspiegeling van maatschappij’

Al jaren is het tekort aan personeel in de elf tbs-klinieken die Nederland telt een groot probleem. Het aantal mensen dat tbs krijgt opgelegd stijgt jaar op jaar – er zijn nu in totaal zo’n 1.500 tbs-patiënten in Nederland, terwijl dit er in 2019 nog 1.300 waren. Het aantal medewerkers in de klinieken groeit niet evenredig mee. De Vereniging van tbs-advocaten legt zelfs een link tussen een toegenomen aantal incidenten met (ontsnapte) tbs’ers en het gebrek aan mankracht. Het probleem staat ook politiek op de agenda: begin februari debatteerde de Tweede Kamer er nog over met minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming, D66).

Lees ook: Manager tbs-kliniek-in-crisis: ‘We juichen het toe als medewerkers meldingen doen’

De personeelstekorten zijn ook voor tbs-kliniek de Rooyse Wissel aan de orde van de dag. „De vijver met geschoolde mensen is gewoon leeg”, zegt recruiter Jacqueline Janssen. Ze werkt nu twee jaar voor de Rooyse Wissel en merkt dat werving voor een wereld als deze erg moeilijk is. „Wij zijn hier om de veiligheid van de maatschappij te waarborgen, dus we kunnen echt niet zomaar Jan en alleman aannemen die leuk overkomt. Je hebt papieren nodig en ervaring, je moet uit een bepaald hout gesneden zijn en bij elkaar moet het medewerkersbestand een goede afspiegeling zijn van de maatschappij. Er zijn veel uitdagingen, kortom.”

De Rooyse Wissel is een organisatie met ruim zeshonderd medewerkers, van wie er driehonderd direct contact hebben met de 180 mannelijke tbs-patiënten die hier ‘binnen’ zitten. Er staan momenteel zestig verschillende vacatures open en de Rooyse Wissel blijft groeien. Drie jaar geleden kwam de afdeling recruitment daarom met een idee: kunnen we niet iets doen met zij-instromers?

Foto Merlin Daleman

Carrièreswitchersproject

Zo ontstond het carrièreswitchers-project, waarbij mensen uit heel andere sectoren met minimaal een mbo 4-opleiding zich kunnen aanmelden voor een betaald opleidingstraject tot sociotherapeut, de mensen die de tbs’ers dagelijks begeleiden op de afdeling. En dat liep als een trein.

„Dat is wel een cadeautje geweest”, vertelt Monique Struijk van de hr-afdeling. „Zoveel aanwas en zoveel aanvraag: dat hadden wij ook niet voorzien.” In juni 2022 is de eerste klas van tien switchers gestart. In december startte klas twee met twaalf mensen en ook voor juni liggen er al vijftien aanmeldingen op de stapel.

Een gemene deler is dat als switchers hun omgeving vertellen over dit traject, mensen vaak reageren met: ah, echt iets voor jou

Freya van Krieken praktijkbegeleider

Hoe verklaart de tbs-kliniek dat plotselinge enthousiasme? Jacqueline Janssen: „Er zijn toch best veel mensen die zeggen: ik heb altijd hart voor de zorg gehad, maar heb een andere afslag genomen in mijn leven waardoor ik de papieren niet heb. Op die groep spelen wij in.” Daarbij slaat de term ‘carrièreswitcher’ goed aan, merkt Janssen. „Dat ‘switchen’ staat voor lef, voor durven, voor willen veranderen. Terwijl ‘zij-instromer’ die connotaties allemaal niet heeft.”

Ook speelt mee dat de wereld van de tbs voor sommige mensen een bepaalde ‘spannende’ aantrekkingskracht heeft, zegt praktijkbegeleider Freya van der Krieken: „Mensen zijn toch benieuwd wat er zich achter die gesloten deuren afspeelt. De switchers zijn mensen die verder willen kijken dan de krantenkoppen en benieuwd zijn naar het verhaal achter de persoon.” De achtergrond van de groep is divers, ziet Van der Krieken. „Maar een gemene deler is dat als ze hun omgeving vertellen over dit traject, mensen vaak reageren met: ah, echt iets voor jou.”

Auto-importeur

In de hotelzaal in Venray is het ondertussen tijd voor koffie. Ook Jacky (37) loopt het leszaaltje uit, een grote, vriendelijk ogende gast met tattoos, een donker baardje en blauwe ogen. Niet zo lang geleden runde hij een bedrijf dat Amerikaanse auto’s importeert en gaf hij ’s avonds training in een kickboksschool; nu is hij sinds een week of drie in opleiding tot sociotherapeut. Dat houdt in dat je de persoonlijk begeleider van de patiënt op de afdeling bent en helpt met de dagelijkse gang van zaken: van koken tot beoordelen of iemand die dag naar therapie kan. Sociotherapeuten vormen de grootste groep medewerkers in dienst bij de Rooyse Wissel.

„Ik vind het gedrag van mensen interessant, ook de foute kant, zeg maar. Ik ben opgegroeid in een ouderwetse volkswijk. Zo één waar tijdens het WK voetbal iedereen gezellig in de voortuin zit, maar waar – de keerzijde – ook veel criminaliteit is. Die jongens weten vaak niet beter. Ik wil ze laten zien hoe het ook anders kan.”

De opzet van de opleiding van de Rooyse Wissel was voor Jacky „perfect”. Eerder solliciteerde hij al eens bij de jeugdgevangenis en de Pompestichting, die ook tbs’ers behandelen, maar strandde hij telkens omdat hij niet de juiste opleiding had. „Dus ik ben heel blij dat die mogelijkheid er hier is. Al is het wel weer even wennen in de schoolbanken. Dat had ik toch niet bedacht op mijn 37ste.”

TBS-kliniek de Rooyse Wissel. Foto Merlin Daleman

Foto Merlin Daleman

Foto Merlin Daleman

Duaal traject: vier jaar met salaris

De deelnemers aan het switchersproject hebben getekend voor een duaal opleidingstraject voor vier jaar, waarbij ze drie dagen in de week werken in de kliniek als sociotherapeut en één dag naar school gaan. Na een selectieprocedure inclusief assessment besluit de kliniek welke switcher het beste op welke afdeling past. Die eerste weken zit de starter tegen een persoonlijk begeleider ‘aangeplakt’, zoals hr-medewerker Monique Struijk het noemt, en is er ook nog een praktijkbegeleider speciaal voor deze switchersgroep. „Aan die begeleiding besteden we veel aandacht. Het is toch een andere wereld dan wanneer je werkt bij de bakker op de hoek.”

Bij het vierjarige opleidingstraject hoort ook de belofte om na het afstuderen minimaal drie jaar bij de Rooyse Wissel te blijven werken. Een commitment van zeven jaar dus. Al is dat contract niet in beton gegoten, volgens recruiter Jacqueline Janssen: „Als iemand het toch heel anders had ingeschat, kunnen we kijken naar een oplossing.”

Daartegenover staat dat de Rooyse Wissel alles voor de deelnemers betaalt: de opleiding en reiskosten. Na het traject hebben ze een hbo-diploma social work van de HAN Hogeschool op zak en al tijdens hun opleiding krijgen ze een maandsalaris van tussen de 2.450 en 2.850 euro, exclusief onregelmatigheidstoeslag en eindejaarsuitkering.

Voor switcher Paula (47) was dat salaris een belangrijke factor. „Ik heb een hypotheek, een auto, ik wil voor mijn kinderen het beste. Ik liep al een jaar of vier of vijf met het plan in mijn hoofd om een overstap te maken, maar durfde het gewoonweg niet. Door deze arbeidsvoorwaarden kon het wel.”

Een overstap kun je het wel noemen: hiervoor werkte Paula als archeoloog bij een ingenieursbureau, de laatste jaren als projectleider. „Ik zat daar al een paar jaar niet meer op mijn plek: ik wilde iets met mensen doen en meer maatschappelijk relevant zijn.” Aan werken in een tbs-kliniek had ze nooit eerder gedacht. Het kwam toevallig op haar pad omdat ze een kraampje van de Rooyse Wissel tegenkwam op de open dag van de HAN Hogeschool. „Na een gesprek dacht ik: misschien is het toch wel wat voor mij. Ik ben geïnteresseerd in geestesziekten en houd wel van een uitdaging.”

Het leukste is als je kleine doorbraakjes hebt met patiënten

Paula sociotherapeut in opleiding

Ze is nu drie weken gestart op de afdeling voor mensen met ‘psychische kwetsbaarheid’, zoals dat heet. Hoe het bevalt? „Ik ben heel moe, maar vind het ook heel interessant”, vertelt ze. „Het leukste is als je kleine doorbraakjes hebt met patiënten. Laatst vroeg ik ’s ochtends iets aan een patiënt, maar hij kapte me meteen af: hij zat de krant te lezen. Dat zei hij heel bot. ’s Middags probeerde ik het nog eens, met succes, en kwam ik ook nog even terug op wat er die ochtend gebeurde. Dat ik dat kan! En dat hij óók geholpen was door op die manier te oefenen met gesprekjes aangaan. Daar krijg ik veel energie van.”

Voor Jacky, die eerst in de Amerikaanse auto’s zat, is het nog even zoeken naar een goede werk-privé-balans. „Die acht uur dat je werkt, sta je ‘aan’. Ik vind het nu nog lastig om daarna thuis de ‘uit’-knop te vinden. Zeker bij de late diensten zit ik tot laat op de bank al die prikkels en indrukken te verwerken.” Maar inhoudelijk vindt hij het werk „superinteressant”. „Die jongens hebben natuurlijk al driehonderd hulpverleners voorbij zien komen, dus hun houding is: wat moet hij? Maar bij sommigen lukt het al om daar een beetje doorheen te breken en beginnen ze al wat te delen en te vertellen. Dat is mooi om te zien. Ik ga nu vrolijk naar mijn werk en vrolijk naar huis.”