Zuma, de plaaggeest van het ANC, is terug: ‘We zijn niet te stoppen’

Terwijl aanhangers van oud-president Jacob Zuma nog langzaam de rechtszaal binnendruppelen, klinkt op de eerste rijen al gejuich. Achterin was de rechter onverstaanbaar, maar zijn razendsnelle vonnis is glashelder: het sinds 1994 regerende ANC heeft opnieuw een zaak verloren tegenover de nieuwe opstomende partij van Zuma. Die mag de naam blijven gebruiken van wat ooit in de strijd tegen apartheid de paramilitaire vleugel van dat ANC was: uMkhonto we Sizwe (kortweg ‘MK’). Ook het logo, met de speer en het schild, behoort niet uitsluitend het ANC toe, oordeelde de rechter in Durban maandagochtend.

„We zijn niet te stoppen”, jubelt partij-oprichter Jabulani Khumalo in de rechtszaal. Om hem heen vallen mensen in bonte partij-uitdossingen elkaar in de armen. Op de groengekleurde shirtjes staan gebalde vuisten en foto’s van Zuma. „Op naar de tweederde meerderheid.”

Over ruim een maand gaat Zuid-Afrika naar de stembus. Het zijn de zevende parlementsverkiezingen sinds het eind van de apartheid in 1994. En ze beloven de spannendste te worden. Haalde het ANC tot nu toe altijd comfortabele meerderheden – van liefst 70 procent in 2004 onder Thabo Mbeki tot 58 procent in 2019 onder huidig president Cyril Ramaphosa – nu lijkt dat niet meer zo zeker. In verschillende peilingen staat de voormalige bevrijdingsbeweging op 40 tot 45 procent van de stemmen, te weinig om zonder coalitiepartner te kunnen doorregeren.

De belangrijkste reden: Jacob Zuma. Het ANC zal Zuid-Afrika leiden „tot de terugkeer van Jezus”, pochte Zuma ooit toen hij zelf nog ANC-partijleider en -presidentskandidaat was. Inmiddels is Zuid-Afrika in de ban van de wederopstanding van de omstreden oud-president zelf.

Staatsovername

Onder Zuma, president van 2009 tot zijn door de partij afgedwongen aftreden in 2018, nam de corruptie in Zuid-Afrika welhaast epidemische vormen aan. Een in 2018 ingestelde officiële onderzoekscommissie concludeerde dat een veelheid aan staatsentiteiten voor miljarden randen leeggeplunderd was door machtige vrienden van de president. Die vrienden hadden door deze zogenoemde ‘state capture’ (staatsovername) de facto meer invloed op beleid en benoemingen dan de politieke leiding van het land. Omdat Zuma zelf weigerde te getuigen, kreeg hij in 2021 vijftien maanden celstraf opgelegd. Maar hij kwam vervroegd vrij – eerst om gezondheidsredenen, later als deel van een regeling om de overvolle gevangenissen te ontlasten. Sindsdien is de vooral hier in de provincie KwaZulu-Natal nog zeer populaire man van het volk uit op wraak.

Lees ook Niemand in Zuid-Afrika staat boven de wet. Zelfs Jacob Zuma niet. Hij gaat naar de gevangenis

82 is hij. En in topconditie, aldus zijn dochter. Duduzile Zuma voert vooral op sociale media al maanden actief campagne voor de partij van haar vader en staat, ook zij in officiële partij-outfit, nu naast de succesvolle MK-advocaten voor de rechtbank. „Het gaat heel goed met hem”, vertelt ze. Op een grasveldje naast de rechtbank wordt ondertussen in allerijl een podium opgebouwd waar de MK-officials zo de toegestroomde mensen gaan toespreken. Opzwepende muziek klinkt uit de luidsprekers. „Wijsheid komt met de jaren toch? Kijk naar Biden en Trump, of naar Lula: je kunt op deze leeftijd prima weer president worden.” Maar wíl haar vader het ook? „Het volk van Zuid-Afrika wil hem duidelijk weer als president, en hij is bereid dat te accepteren.” Van wraak wil ze niet horen. Of misschien toch wel, als ze vertelt hoe verguld ze is met deze nieuwe juridische overwinning. „Dit is voor hem heel persoonlijk. Ze zitten al zó lang achter hem aan.”

En ‘ze’, dat is de gematigde vleugel van het ANC. Die is naar eigen zeggen nog jaren bezig om de schade te herstellen die Zuma’s presidentschap heeft aangericht. De partij overweegt zelfs staatsbedrijven te privatiseren om politiek gestuurde plundering in de toekomst moeilijker te maken. Deze verkiezingen gaan, zo bezien, vooral ook over de vraag of het politieke midden stand houdt tegenover populistische bewegingen die zonder duidelijk program de hemel beloven. Behalve de partij van Zuma pakt ook een eerdere afsplitsing van het ANC, de EFF van Julius Malema, stemmen van het ANC weg.

De laatste weken was het ANC daarom vooral druk met pogingen om MK de wind uit de zeilen te nemen. Vergeefs. In maart oordeelde een electoraal hof dat er niets mis was met de registratie van MK, zoals het ANC zei. En een paar weken later oordeelde een gewone rechtbank dat Zuma’s strafblad geen beletsel is om op de kandidatenlijst te staan. De kiescommissie gaat in die laatste zaak nog in beroep.

Geweld

De partij is in september opgericht om, zoals Khumalo zegt, „historisch onrecht te repareren” en „gewone mensen deel te maken van de economie”. Toen Zuma in december aankondigde op de partij te stemmen, vervolgens uit het ANC gezet werd en daarna meteen tot lijsttrekker werd gebombardeerd, schoot MK in peilingen omhoog tot nu zo’n 13 procent. Dat is te weinig om Zuma opnieuw president te maken, maar de partij domineert wel de toon van de campagnes. In KwaZulu-Natal vreest het ANC groot stemmenverlies – en mogelijke onrust als de gemoederen te hoog oplopen. In 2021 kwamen 350 mensen om het leven bij geweld dat uitbrak toen Zuma was vastgezet.

Lees ook Oud-president Jacob Zuma stookt Zuid-Afrika op, desnoods vanuit het gevang

Zuid-Afrikanen kregen in 1994 „wel politieke vrijheid maar geen economische vrijheid”, zegt MK-partijkopstuk Visvin Reddy over de intenties van de partij. Volgens hem is huidig president Ramaphosa, die steenrijk werd met aandelen in grote Zuid-Afrikaanse bedrijven, een „marionet van het kapitaalmonopolie” van witte Zuid-Afrikanen. Als de staat een grotere rol in de economie krijgt, dan hoeft de helft van de bevolking niet meer onder de armoedegrens te leven, meent Reddy. Dat verklaart, zegt hij, de slogan op een van de tentjes waarin partijmerchandise wordt verkocht. Daar staat: ‘Stem tegen de wereldorde, stem MK’.

Delen Mail de redactie