‘Zonder zicht op EU-toetreding neemt Russische invloed in Bosnië toe’

Vrijwel zeker zetten de Europese regeringsleiders deze week de deur naar de Europese Unie open voor Bosnië en Herzegovina. Ze zullen instemmen met de start van toetredingsgesprekken. Daadwerkelijke toetreding is nog ver weg, maar als symbolische stap is het besluit betekenisvol, zowel voor het verscheurde Balkanland als voor de EU.

Vorige week kondigde de Europese Commissie aan dat toetredingsgesprekken wat de Commissie betreft mogelijk zijn. Na aanvankelijke weerstand omdat de rechtsstaat in Bosnië onvoldoende op orde is zal ook Nederland instemmen, zei demissionair premier Rutte dinsdag in de Tweede Kamer. Rutte: „Daarmee voorkom je ook dat Nederland donderdag en vrijdag geïsoleerd staat, en dat zou ik politiek onverstandig vinden.”

Christian Schmidt, Hoge Vertegenwoordiger van de internationale gemeenschap in Bosnië en Herzegovina, is groot voorstander van beginnen met de toetredingsgesprekken. Sinds augustus 2021 fungeert hij als internationaal toezichthouder en moet hij in feite de vrede bewaren in het land dat in de jaren negentig geteisterd werd door een burgeroorlog – met als dieptepunt de genocide in Srebrenica. Schmidt waarschuwt regelmatig voor een „existentiële dreiging” in Bosnië en Herzegovina dat „uit elkaar dreigt te vallen”. Schmidt, in zijn kantoor in Sarajevo: „Die dreiging is actueler dan ooit.”

Schmidt wordt ook wel de ‘onderkoning van Bosnië’ genoemd. Zijn functie komt voort uit het Dayton-vredesakkoord uit 1995, waarna dankzij internationale interventie Bosnië en Herzegovina een onafhankelijk land werd. Schmidt kan als Hoge Vertegenwoordiger overheidsfunctionarissen ontslaan en belangrijke politieke besluiten nemen en doet dat, in tegenstelling tot zijn voorganger, ook regelmatig.

Bosnië is politiek bijna onbestuurbaar omdat het land is opgedeeld in twee bestuurlijke entiteiten, die de belangen moeten behartigen van drie bevolkingsgroepen: de Bosniakken (moslims) en Kroatische-Serven (katholieken) die in een federatie wonen en de Servische-Bosniers (orthodoxen) in de deelrepubliek Republika Srpska. Elke etnische groepering levert roulerend de landelijke president. Maar de stabiliteit van het land wordt nu al jaren onder druk gezet door de afscheidingsmanoeuvres van de president van Republika Srpska, Milorad Dodik.

Waarom is het juist nu zo belangrijk dat Bosnië en Herzegovina kan beginnen met toetredingsgesprekken tot de EU – voordat toetreding een feit is zijn we zo tien jaar verder?

„Allereerst hebben de bewoners die existentiële behoefte, voor hen is het belangrijk dat Bosnië en Herzegovina gezien en aangesproken wordt als een toekomstig Europees land. Krijgen zij geen duidelijk signaal vanuit de Europese Unie, dan vrees ik een fatalistische stemming onder de mensen. De braindrain zal dan bijvoorbeeld uit dit land zal toenemen.

„Daarnaast kan het hier politiek omslaan, omdat andere grotere landen geïnteresseerd zijn om hun voetafdruk hier af te geven. Voornamelijk Rusland en China. De mogelijke EU-toetredingsgesprekken zijn slechts een opening en nog geen definitief besluit. Vanuit geopolitieke belangen is het goed om met de onderhandelingen te beginnen, want deze regio is vatbaar voor inmenging van buitenaf.”

De Nederlandse regering vindt dat Bosnië nog grote stappen moet zetten – voornamelijk op het gebied van de onafhankelijke rechtsstaat – en stemt met tegenzin in met toetredingsgesprekken.

„Daarin begrijp ik Nederland – jullie eisen wat betreft de rechtsstaat hoge normen. Maar vanuit een constructief oogpunt en vanuit geopolitieke overwegingen is het goed om met de gesprekken te beginnen, waarin de juridische situatie nauwgezet verbeterd kan worden. Natuurlijk is Bosnië en Herzegovina nog niet klaar voor een snel en volwaardig lidmaatschap. Er is nog veel werk aan de winkel, en het zal veel zweet en tranen kosten.”

Want als er geen perspectief komt vanuit de EU vreest u escalatie van het sluimerende conflict in Bosnië?

„Als er geen uitzicht is op EU-toetreding, dan vrees ik in de komende vijf jaar een toenemend probleem. Ik zie ernstige tendensen vanuit de Republika Srpska, die dreigt met afscheiding. Zo bezoekt president Milorad Dodik regelmatig de Russische president Vladimir Poetin en weigert hij EU-sancties tegen Rusland te implementeren. Dat is niet slechts retoriek.”

Schmidt vindt dat de Europese Unie te weinig optreedt tegen de leider van de Republika Srpska. Ook erkent Dodik de Hoge Vertegenwoordiger niet en nam de Republika Srpska vorig jaar een wet aan die alle beslissingen van het Constitutioneel Hof van Bosnië en Herzegovina schrapt.

Met zijn segregatieretoriek zit Dodik EU-onderhandelingen in de weg. Hoe kunt u daartegen optreden?

„Compromissen zijn op de Balkan een teken van zwakte. Ik zou willen voorstellen dat de Europese Unie tegen de heer Dodik zegt: ‘Vriend, u zit niet in de bestuurdersstoel van de Europese integratie. Het volk en de Europese Unie zitten aan het stuur en als je niet constructief zult optreden zullen we er alles aan doen om je aan de kant te zetten’.”

…een maatregel die u, als Hoge Vertegenwoordiger, zelf kunt nemen.

„Die optie ligt op tafel. Dodik is een deel van het probleem. Hij is intensief bezig met het ondermijnen van de staat. Maar ik denk dat hoe minder beslissingen ikzelf hoef te nemen, hoe beter dat zal zijn. Daarom denk ik dat Dodik politiek moet worden geconfronteerd en niet persoonlijk.”

Twee jaar geleden sprak u van de grootste „existentiële dreiging in de naoorlogse periode” in Bosnië met een reëel risico „dat het land uiteenvalt”. Hoe is de situatie nu?

„Die woorden moet ik helaas herhalen en ze zijn actueler dan toen. Dodik sluit een afscheidingsreferendum niet uit. De voorzitter van het parlement van Republika Srpska bezoekt vandaag de Doema [het Russische Lagerhuis] om te praten over samenwerking. Bovendien wordt de vrijheid van meningsuiting beperkt. Er is een directe lijn tussen Banja Luka [de hoofdstad van de Republika Srpska] en Moskou en die band is de afgelopen twee jaar versterkt.”

Delen Mail de redactie