Zelensky was dankbaar, maar ook vermoeid

Zijn ogen waren waterig en zijn raspende basstem was nog heser dan gewoonlijk. Volodymyr Zelensky – zoals altijd gestoken in olijfgroen – leek volkomen afgepeigerd tijdens zijn verrassingsbezoek aan Nederland. In moeizaam Engels worstelde hij zich door zijn rede voor diplomaten en genodigden in het World Forum in Den Haag. Maar tijdens de persconferentie in het Catshuis met premier Rutte (VVD) en de Belgische premier De Croo gaf de Oekraïense president en voormalige komiek weer even blijk van zijn gevoel voor de zaal, toen een verslaggever van de NOS wilde weten of Zelensky Rutte nog zijn ‘goede vriend’ zou noemen als Nederland terughoudend blijft over een NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne. „Dear friends”, zei Zelensky pesterig, terwijl hij de journalisten nadrukkelijk aankeek. Daarna wendde hij zich tot Rutte en De Croo: „Mijn goede vrienden.”

Toen Zelensky de Poolse grens overstak, stond het Nederlandse regeringsvliegtuig in Rzeszów te wachten om hem naar Helsinki te vliegen voor topoverleg met de Noordse en Baltische landen. Woensdagavond vervoerde de PH-GOV Zelensky naar Schiphol. Na de nacht in Nederland te hebben doorgebracht begon donderdagochtend het bezoek aan Den Haag met een kennismaking met de verzamelde Staten Generaal in het tijdelijke gebouw van de Eerste Kamer.

PVV-leider Geert Wilders en Caroline van der Plas (BBB) hadden verstek laten gaan. 4 mei is de dag waarop „ONZE oorlogsslachtoffers” moeten worden herdacht, twitterde Van der Plas: „Niet Zelensky.” Het kwam haar op veel boze reacties te staan. Zelensky bleef weg van het Haagse relletje en benadrukte de brede steun die hij had gevoeld in het Nederlandse parlement.

Zelensky’s bezoek is een beloning voor de pro-actieve houding van Nederland na de Russische inval. Sinds de invasie heeft het kabinet voor 1,2 miljard euro aan wapens en materieel geleverd: uit de krappe voorraden van Defensie of door samen met andere landen militair materieel in te kopen, zoals tanks.

Agressietribunaal

Nederland is bovendien een belangrijke steun bij het vervolgen van Russische oorlogsmisdaden en de pogingen om de Russische president Poetin voor een tribunaal te krijgen voor het internationale delict van ‘agressie’ tegen een ander land. Den Haag heeft al laten weten dat de Hofstad een dergelijk ‘agressietribunaal’ zou willen huisvesten.

Zelensky’s toespraak in het World Forum was een pleidooi voor de oprichting van een apart Oekraïnetribunaal voor de vervolging van de Russische agressie tegen Oekraïne. In zo’n rechtbank kan de politieke en militaire leiding van Rusland en Wit-Rusland worden vervolgd, iets wat buiten de juridische mogelijkheden van het Internationaal Strafhof ligt. Zelensky: „Ik ben dankbaar voor het Internationaal Strafhof, maar er is maar één instituut dat verantwoording van de misdaad van agressie kan afdwingen: een tribunaal.”

Zelensky verwees daarbij naar het Neurenbergproces en het Joegoslaviëtribunaal. Opvallend was dat hij zich uitsprak tegen een hybride tribunaal waarbij Oekraïens en internationaal recht worden gemengd. De Verenigde Staten en Duitsland zijn daar vóór, maar Zelensky wil een volledig internationale rechtbank. Hij vreest juridisch gesteggel in de aanloop naar een Oekraïnetribunaal: „We zouden niet moeten verwijzen naar de tekortkomingen van het internationaal recht, maar sterke besluiten moeten nemen om die tekortkomingen recht te zetten.”

In zijn toespraak vroeg Zelensky om een minuut stilte om de slachtoffers van de oorlog in Oekraïne – waaronder de doden van vlucht MH17 – te herdenken. „Herdenk vanavond om acht uur ook de mannen, vrouwen, volwassenen, kinderen, die nog hadden geleefd als er nu geen oorlog was.”

F-16’s

Zelensky’s bezoek draaide niet alleen om symboliek. Volgend jaar neemt Nederland afscheid van de F-16, en Kyiv heeft zijn zinnen gezet op de 48 jagers die worden afgestoten. Washington ligt dwars, maar premier Rutte liet doorschemeren dat Nederland zich achter de schermen hard maakt voor de levering van westerse gevechtsvliegtuigen. „We zijn druk bezig dit debat tot een einde te brengen.” De premier maakte een vergelijking met Pantserhouwitsers en Leopard-tanks die na de nodige discussie geleverd zijn aan Oekraïne. De overdracht van de F-16’s is een kwestie van tijd, leek Rutte te zeggen.

Gunstige voortekenen waren er ook voor een nog belangrijker vraagstuk: een mogelijk NAVO-lidmaatschap van Oekraïne. Op de persconferentie in het Catshuis maakte Zelensky duidelijk dat zijn land zich goed realiseert dat toetreding tot het Noord-Atlantisch bondgenootschap niet mogelijk is zolang er gevochten wordt.

Wat zijn land wil, zei de Oekraïense president, is de toezegging dat Oekraïne lid kan worden zodra de oorlog voorbij is.

In juli komt de NAVO bijeen in Vilnius: ook Zelensky is uitgenodigd. Als het aan Rutte ligt, zal er tijdens de top van in Litouwen iets concreets in het vooruitzicht worden gesteld. „Wij steunen Oekraïnes NAVO-ambities”, zo zei de premier. De komende weken zal er volgens Rutte door de NAVO-lidstaten onderhandeld worden over wat Kyiv kan worden aangeboden. De uitkomst daarvan lijkt nog ongewis: daar waar de oostflank van het bondgenootschap lobbyt voor de onmiddellijke incorporatie van Oekraïne, waarschuwen grote landen als Duitsland en Frankrijk – en met hen Nederland – voor overhaaste beslissingen.

Na een bezoek aan koning Willem-Alexander in huis Ten Bosch reed Zelensky door naar een kazerne bij de voormalige vliegbasis Soesterberg, waar Rutte en minister van Defensie Kajsa Ollongren (D66) voorbeelden toonden van Nederlands militair materieel dat aan Oekraïne is geleverd.

Blijvende steun

Als Zelensky na lang wachten op het warme plein arriveert, in gezelschap van premier Rutte en minister Ollongren (Defensie), dankt hij Nederland voor de militaire steun. Ollongren verzekert hem dat de steun blijvend is: „We zullen doorgaan met substantieel bijdragen aan het versterken van Oekraïnes militaire kracht. Nu en in de toekomst. Voor zolang als het duurt.”

Premier Rutte, president Zelenskiy en minister Ollongren van Defensie bezoeken donderdagmiddag de militaire basis Soesterberg.

Foto Yves Herman/Pool via AP

Nederland verzorgt de revalidatie van gewonde Oekraïense soldaten. Zeven Oekraïense mannen en hun verzorgers zijn aanwezig. Ze lopen met krukken, sommigen hebben twee beenprotheses. Zelensky spreekt met hen en reikt penningen in doosjes uit, als cadeautjes. Aanwezig zijn ook Oekraïense studenten, in uniform, die optreden als vertaler bij trainingen.

Het langst spreekt Zelensky met enkele leden van het forensisch onderzoeksteam dat in Oekraïne bewijs zoekt voor oorlogsmisdaden. Bij het materieel staan tientallen werknemers van het ministerie van Defensie, in uniform en burgerkleding. Ze zorgen voor onderhoud, of maken de wapens en voertuigen gereed voor transport.

Op weg naar de auto – een van de twaalf van de colonne – beantwoordt Zelensky twee persvragen. Als iemand vraagt hoe Rutte afsteekt bij andere wereldleiders, neemt Rutte zijn gast lachend mee: „Sorry, we moeten nu echt weg.”

Het kan verbeelding zijn, maar de uitgeput ogende Zelensky lijkt opgelucht dat het Nederlandse programma er op zit. Terwijl hij instapt roept hij „Bye bye, all the best. Be strong!” Rutte stapt in een andere auto, hij moet naar de Dam. Ollongren beantwoordt nog een paar persvragen. Ze herhaalt nog maar een keer het kabinetsmantra als het gaat over de mogelijke levering van F-16 gevechtsvliegtuigen: „Er zijn geen taboes.”

Voorjaarsoffensief

Aan het begin van de avond vloog het Nederlandse regeringstoestel Zelensky terug naar Rzeszów. Een gelegenheid voor de Oekraïense president om te reflecteren op het aanstaande voorjaarsoffensief. Uit gelekte stukken van het Pentagon blijkt dat Oekraïne en het Westen in de afgelopen maanden twaalf gevechtsklare brigades hebben geformeerd. Het is een strijdmacht van zo’n dertig- à vijftigduizend man, uitgerust met een bonte verzameling aan westerse wapensystemen, die stuk voor stuk superieur zijn aan wat de Russen in het veld kunnen brengen.

Met dit gemechaniseerde veldleger moet Oekraïne de Russen uit de zuidelijke regio’s Cherson en Zaporizja kunnen jagen, is de verwachting, en mogelijk ook kunnen doorstoten naar de Krim, en in oostelijke richting, naar Donetsk, de hoofdstad van de Donbas.

Zelensky lijkt gebukt te gaan onder alle verwachtingen. „We gaan ons best doen”, zei de Oekraïense president in het Catshuis. „Ik denk dat we resultaten zullen boeken, maar ik wil niet spreken van successen, omdat er zeker heel veel van onze mensen zullen omkomen.” Een donkere schaduw viel over Zelensky’s vermoeide gelaat. „Zelfs als je wint, verlies je eigenlijk.”

Correctie (5 mei 2023): In een eerdere versie stond dat het regeringsvliegtuig Zelensky op woensdagochtend naar Schiphol vervoerde, maar dat is onjuist. Zelensky is woensdagavond in Nederland aangekomen. De tekst is aangepast.