Wonen in het mikpunt van extreem-rechts

De Algerijnse Houda Benhamadi (36) merkt het pas als ze haar woonplaats Givors verlaat. Als ze naar het oude centrum van Lyon gaat, of haar schoonmoeder opzoekt die in een boerendorpje in de Haute-Savoie woont.

„Iedereen staart me daar tegenwoordig aan”, vertelt ze op straat in Givors, een voorstad van Lyon. „Het zijn mensen die nog nooit een moslim hebben ontmoet en die naar [de rechtse televisiezender] BFMTV kijken”, zo lijkt het, zegt ze. Die mensen zeggen niets. Maar: „Je ziet dat ze báng voor ons zijn.”

Benhamadi, een kleine vrouw met sprankelende bruine ogen en een olijfgroene hoofddoek, blijft dan ook het liefst in Givors. „Hier zie je die haat niet. Dit is een klein stadje, waar we elkaar kennen.” Ze onderbreekt het gesprek om bonjour te zeggen tegen een oudere man die voorbijloopt. „Je hebt hier veel moslims, veel zwarte mensen; we kennen elkaar en leven samen.”

De gebouwen in de straten van Givors (twintigduizend inwoners) zijn grijs, lichtgeel, roze, groen en blauw. De muren zitten vol graffiti en vlekken, een contrast met de beter onderhouden straten. De meeste vrouwen dragen een hoofddoek, veel mannen hebben een baard. Je hoort hier even vaak bonjour als salam aleikum. Op straat zie je vooral kleine stadsautootjes. Sommige missen een spiegel of een ruit.

Lees ook dit profiel van Zemmour: De kandidaat voor het Elysée die links én rechts angst inboezemt

Givors is van oudsher een arbeidersplaats, vertelt de 52-jarige burgemeester Mohamed Boudjellaba (De Groenen) in zijn werkkamer in het stadhuis. Vroeger werkten de Givoriens vaak voor de inmiddels gesloten glasfabriek in het stadje of in een van de andere fabrieken rondom Lyon. Veel inwoners stammen af van arbeidsmigranten uit Polen, Italië, Tunesië, Marokko en Turkije. „Wij zijn de kinderen van deze geschiedenis”, zegt Boudjellaba, wiens ouders voor zijn geboorte vanuit Algerije naar Givors kwamen. Volgens cijfers uit 2016 heeft zo’n 20 procent van de inwoners van Givors een immigratieachtergrond, tegenover 9,4 procent in heel Frankrijk.

Banlieues

Het zijn banlieues als Givors, gekenmerkt door een laag opleidingsniveau, veel (jeugd)werkloosheid en criminaliteit, die de extreem-rechtse presidentskandidaten centraal hebben geplaatst in hun campagnes voor de presidentsverkiezingen van april. Volgens opiniemaker Éric Zemmour (Réconquête!) begint hier de „grote omvolking” van Frankrijk – de complottheorie die voorspelt dat het Franse volk wordt vervangen door een islamitisch volk. Marine Le Pen (Rassemblement National) noemde de wijken eens „het teken van de Franse achteruitgang”.

Ook Valérie Pécresse van de conservatieve partij Les Républicains pleitte onlangs voor het schoonspuiten van de voorsteden met een hogedrukspuit – een uitdrukking die ze van haar voorganger Nicolas Sarkozy overnam. Nu de verkiezingscampagnes vooral gericht zijn op de thema’s immigratie en de radicale islam en de rechtse partijen bij ontstentenis van een stevige linkse partij het debat domineren, staan de wijken weer volop in de schijnwerpers.

Toenemende haat

„Het politieke discours heeft echt impact op ons”, zegt Benhamadi, die sinds 2011 in Frankrijk woont en sinds 2012 in Givors. Ze heeft met haar Franse man drie kinderen onder de tien. „Het komt vooral door Zemmour”, denkt ze. „De beroemde Zemmour die door alle media wordt uitgenodigd, over wie iedereen praat. Die Zemmour zegt dat wij – moslims, buitenlanders, Arabieren – de reden zijn voor de neergang van Frankrijk. Dat zorgt ervoor dat de haat toeneemt.”

Benhamadi benadrukt dat ze ook al voor deze verkiezingscampagne werd geconfronteerd met wantrouwen en racisme van haar landgenoten. „Maar het was nooit eerder zoals nu. Ieder jaar, iedere verkiezing neemt het een beetje toe”, zegt ze. Zij wijst er daarbij op dat Le Pen in 2017 de tweede ronde van de presidentsverkiezingen haalde, terwijl ook dit jaar volgens de peilingen een op de drie Fransen extreem-rechts zal stemmen. Ze merkt het als ze Givors verlaat, maar ook online. „Mensen schrijven berichten zoals ‘Frankrijk is van ons’, ‘we willen jullie hier niet hebben’, ‘jullie zijn de kern van alle problemen’. Sociale media zijn een vergif voor mij.”

Het racisme was nooit eerder zoals nu

Houda Benhamadi inwoner Givors

Burgemeester Boudjellaba herkent dit. „Het is alsof mensen geen filter meer hebben. Ze dumpen hun haat op Twitter en Facebook, maar ook als ik naar de markt ga word ik aangesproken door allerlei mensen die racistische dingen zeggen – soms zonder dat ze het doorhebben. Zo vroeg een meneer me laatst of ik wel Frans ben.” Ook ontving hij meermaals racistisch getinte doodsbedreigingen. Inmiddels beschouwt hij die als een normaal onderdeel van het publieke leven. „Ik zou daarover gechoqueerd moeten zijn, maar c’est la vie tegenwoordig.”

Lees ook: Krijgt Frankrijk straks ‘une présidente’?

Boudjellaba denkt dat de oplossing ligt in het aanpakken van de segregatie in Frankrijk. „Er is in sommige wijken geen sociale vermenging meer. Wij hebben hier enkel arme mensen, die bovendien afkomstig zijn uit dezelfde minderheidsgroepen. Als jongeren dan in opstand komen, zegt men: dat zijn criminelen. En er zitten zeker criminelen tussen, maar het zijn vooral mensen die laten merken dat ze hun situatie niet accepteren. Omdat ze een huis in een slechte wijk toegewezen krijgen, omdat er geen verbindingen zijn, omdat ze geen banen kunnen vinden, omdat er racisme is.”

Onzin

Technicus Ainine Farid (36) vindt de focus in de campagne op immigratie vooral erg „vermoeiend”, zegt hij in zijn telefoonwinkel aan een drukke autoweg elders in het stadje. Hij draagt een dik vest tegen de kou die ook binnen te voelen is. Zijn neus en stekelige baard gaan schuil achter een mondkapje. „Het is irritant, maar wij voelen ons niet aangesproken”, zegt hij over uitspraken van presidentskandidaten over het gevaar dat zou uitgaan van moslims en immigranten. „Wij weten dat het onzin is, en de meeste Fransen die niet moslim zijn weten dat ook”, denkt hij. „Zij kennen hun vrienden en landgenoten.”

Maar ook Farid denkt dat de inwoners van kleinere plaatsen op het platteland vatbaarder zijn voor het discours van de extreem-rechtse politici. „Daar wonen meer blanke Fransen die nog nooit iemand met een migratieachtergrond hebben ontmoet. Misschien dat zij meer beïnvloed worden door de politieke bewegingen.”

Farid stelt bovendien dat de (extreem-)rechtse politici de nadruk op immigratie leggen om te verhullen dat ze geen oplossing hebben voor de échte problemen. „Het is makkelijk om te zeggen: het probleem is immigratie, de islam of de criminaliteit. Politici zouden in plaats daarvan oplossingen moeten zoeken voor de problemen in het onderwijs, de economie, de werkloosheid, de woningcrisis.”

Pluspunten

Niet alleen in Givors maken de campagnes emoties los. In Villetaneuse, onderdeel van de banlieue Saint-Denis ten noorden van Parijs, staat de 62-jarige Muriel Prache – kort grijs haar, een vale paarse jas – een sigaretje te roken voor het schoolgebouw waar ze werkt. Verwijzend naar de postcode van Saint-Denis zegt ze: „Het discours irriteert me mateloos. Ze praten over ‘de 93’ alsof hier alleen maar verkrachters en moordenaars wonen. Ja, we hebben te maken met criminaliteit in onze wijken, werkloosheid, te weinig onderwijs, ouders die het hebben opgegeven. We hebben misère. Maar er wonen hier ook goede jongeren. Die hebben misschien geen goede basis, maar we kunnen hen het goede pad op helpen.”

We hebben misère. Maar er wonen hier ook goede jongeren

Muriel Prache inwoner Villetaneuse

De 45-jarige linkse burgemeester van Villetaneuse, Dieunor Excellent (45), stelt dat de media een rol spelen bij de toegenomen spanningen. „Als de media naar Villetaneuse komen, komen ze altijd praten over vermeende criminaliteit, problemen gelieerd aan de islam, radicalisering en zo.” Hij zegt dat de pluspunten van banlieues als Villetaneuse niet op waarde wordt geschat. „Wij hebben bijvoorbeeld goede OV-verbindingen, we zitten op een kwartiertje van Parijs, we hebben een universiteit, de Université Sorbonne Paris Nord, met dertienduizend studenten.”

Excellent maakt zich bovendien zorgen over de lage opkomst bij verkiezingen in zogenoemde kwetsbare wijken – een bekend probleem in Frankrijk. Op straat in Givors en Villetaneuse valt op dat vooral veel jonge mensen zeggen dat ze de politiek niet volgen (om redenen van „het interesseert me niet” tot „ik heb er geen tijd voor”) en niet stemmen.

De Algerijnse Houda Benhamadi kán niet stemmen omdat ze geen Frans paspoort heeft, maar ook haar Franse man zal in april niet in een stemhokje te vinden zijn. „Hij vindt geen enkele kandidaat interessant.”

Lees ook: Macron gebruikt Europees voorzitterschap als verkiezingstroef

Ze zegt dat haar familie zich neerlegt bij „wat de toekomst ons brengt”, maar ziet het duister in. „In het ergste geval verlaten we Frankrijk. Stel dat Zemmour wint, dan zal hij in praktijk brengen wat hij predikt. Dan zouden wij onze [Arabische] namen moeten veranderen om rechten te hebben. Dan zou ik mijn hoofddoek moeten afdoen. Ik zie geen toekomst voor mijn kinderen in zo’n Frankrijk.”

Ainine Farid gaat helemaal nergens heen – „ik heb een Noord-Afrikaanse achtergrond maar ik ben geboren in Frankrijk, opgegroeid in Frankrijk, ik heb gestudeerd in Frankrijk. Ik ben net zo Frans als alle andere Fransen.” Hij gaat wél stemmen. „Niemand heeft me volledig overtuigd, maar door kandidaten af te strepen ben ik uitgekomen bij de [extreem-linkse] Jean-Luc Mélenchon voor de eerste ronde.” In de tweede ronde, waarbij de twee winnaars van de eerste ronde tegenover elkaar komen te staan, verwacht hij – om tegenwicht te bieden aan rechts – te kunnen stemmen op Macron: „De kandidaat die het minst schadelijk is voor Frankrijk.”