John Heitinga is ‘kneiterhard’ als het moet, maar ‘flexibel’ waar het kan

John Heitinga is niet iemand van veel woorden. Maar toch, één keer hoorde doelman Ischa Bouwman zijn coach bij Ajax onder-18 „veel praten”. Het was na een oefenduel, onderling tussen ploeggenoten, waar „veel jongens geen zin” in hadden. De club organiseerde het om nog wat duels te spelen in een seizoen, 2020-2021, dat door de pandemie bijna helemaal tot stilstand kwam. De regen en kou hielp niet, zegt Bouwman.

Heitinga probeert de beleving in zijn team, vlaggenschip van de Ajax-opleiding, terug te krijgen. „Hij vroeg aan verschillende spelers voor wie ze het doen”, zegt Bouwman. Voor mezelf, zegt de een. Voor familie die weinig geld heeft, zegt een ander. Dat herkent Heitinga, hij had ook geen rijke ouders. In een interview vertelde hij eens dat ze hem in een oude, afgekeurde auto naar de training reden en dat ze brood van een paar dagen oud aten om de benzine te kunnen betalen.

Heitinga vertelt zijn spelers over zijn eigen loopbaan waarin hij op wilskracht de top bereikte als verdediger. Hij kende veel tegenslag, nadat hij al op zijn zeventiende was gedebuteerd bij Ajax. Na eerst een bacteriële infectie te hebben opgelopen bij een operatie aan een meniscus in zijn rechterknie, scheurt hij bij zijn terugkeer de voorste kruisband van zijn linkerknie. Vijftien maanden revalideert hij, in z’n eentje. Zijn knie heeft hij nooit meer volledig kunnen strekken, wat veel problemen opleverde als speler. Bouwman: „Die motivatiespeech deed wel wat met ons.”

Sinds twee weken is John Heitinga (39) coach van Ajax, een lang gekoesterde droom. Hij maakt, na het ontslag van Alfred Schreuder, in elk geval dit seizoen af. Of hij volgend seizoen ook hoofdtrainer is, hangt mede af van de resultaten in de komende maanden. Omdat Heitinga – doorgeschoven vanuit Jong Ajax – nog relatief onervaren is, krijgt hij hulp van een doorgewinterde assistent, Dwight Lodeweges. Ajax, dat onder Schreuder zeven competitiewedstrijden op rij niet won, klimt met Heitinga langzaam uit het dal.

Drie uit drie heeft hij er gewonnen, waaronder de eerste test afgelopen donderdag in de KNVB-beker bij het sterke FC Twente. Hij drukt in de eerste weken zijn stempel met enkele positionele wisselingen. Zo is de dure aankoop Calvin Bassey zijn basisplek kwijt en krijgt Mohammed Kudus het vertrouwen als rechtsbuiten.

De ontwikkeling van de trainer Heitinga hangt samen met hoe hij als voetballer zijn weg vond. Waar talentvolle generatiegenoten Rafael van der Vaart en Wesley Sneijder al jong werden geprezen, was Heitinga mede door zijn blessures aangewezen op zijn vasthoudendheid.

Weg van de geleidelijkheid

„Ik hoor hem nog gillen, het was precies voor mijn neus, voor de dug-out”, zegt coach Henk ten Cate. Hij is trainer van tegenstander NAC als Heitinga in september 2002 zijn linkerknie zwaar blesseert in de Arena. „Als je van zo’n blessure terugkomt, dan zit je gewoon goed in elkaar. Ik heb altijd een zwak voor hem gehad.”

Als trainer van Ajax krijgt Ten Cate een paar jaar later Heitinga onder zich. „Een karakterjongen, hij beleeft zijn vak heel serieus.” Heitinga zoekt in aanloop naar zijn debuut als Ajax-coach, eind januari tegen Excelsior, contact met Ten Cate voor advies, zoals hij dat soms ook vraagt aan Mark van Bommel en Frank Rijkaard. Ten Cate: „Het spreekt alleen maar in zijn voordeel. Dat hij weet dat hij nog niet alles weet en dat hij heel snel wil leren.”

Leergierigheid, discipline, inlevingsvermogen en bravoure kenmerken hem als trainer, zeggen mensen die hem kennen. Hij neemt, na zijn afscheid als prof begin 2016, de tijd voor zijn ontwikkeling: van assistent onder Marcel Keizer bij Jong Ajax in 2016-2017, naar trainer van het hoogste jeugdteam vanaf 2017, naar coach van Jong Ajax in 2021. De „weg van de geleidelijkheid”, noemt hij dit.

Al wil Heitinga haast maken als hij de trainersopleiding UEFA A doet, merkt KNVB-docent Gert Aandewiel. Bij de eerste bijeenkomst ziet Heitinga de groep van UEFA Pro, de hoogste trainersopleiding. „John zei: ik loop gelijk door daarnaartoe, wijzend naar die ruimte.” Later ziet hij in dat hij beter op een „goede manier” door de opleiding kan in plaats van snel, zegt Aandewiel. In december 2020 slaagt hij voor UEFA Pro, klaar voor het hoogste niveau.

„Hoe kan ik me onderscheiden? Want er zijn heel veel trainers”, zegt Heitinga in een vorig jaar door Ajax over hem gemaakte documentaire. „Hoe kan ik mezelf dusdanig positioneren dat ze uiteindelijk bij mij terechtkomen?”

Bij oefenvormen moet iedere pilon tot op de centimeter precies geplaatst worden, zegt keeperstrainer René Stam, die vorig seizoen onder Heitinga werkte bij Jong Ajax. „Dat noem je een controlfreak, denk ik.” En als er om elf uur wordt getraind, zorgde Heitinga en zijn staf dat ze vóór half elf op het veld stonden om ‘vroegkomers’ op te vangen. Zijn werkdagen beginnen doorgaans rond acht uur, zegt Stam. „Hij kwam vaak als eerste en ging als laatste weg.”

Scherp op de prestatiecultuur

Maniakaal? Misschien. „Soms ben ik tot half twee ’s nachts bezig om trainingen te maken. Daar geniet ik van”, zei Heitinga in 2020 in De Telegraaf. „Ik heb duizenden trainingsvormen in mijn laptop. Van mezelf, maar ook van anderen, van trainers met wie ik heb gewerkt.” Hij probeert te experimenteren met nieuwe oefenvormen. „Hij heeft een hekel aan dezelfde dingen doen”, zegt Stam.

Hij zit scherp op de prestatiecultuur, die hij zelf in de jaren negentig meekreeg in de Ajax-jeugd. Voor spelers die zich niet aan de gedragsregels houden – zoals op tijd komen, pet af – wordt één keer per week aan een rad gedraaid met ‘fysieke straffen’, zegt Stam. Zoals: extra push-ups of pull-ups in de gym, een rondje om het sportpark rennen. Of, gevreesd: een week lang om acht uur melden op de club.

Telefoongebruik heeft ook zijn aandacht. „Zodra iemand onder het eten of tijdens een bespreking op zijn mobiel zat, was de hele groep een week lang aan de beurt om de telefoon iedere ochtend in te leveren”, zegt Stam. Deze huisregels heeft hij bij het eerste team aangescherpt, liet Heitinga doorschemeren.

Hij kan „rigoureus” en „kneiterhard” zijn als een speler niet alles geeft, zegt Stam. „Dan laat hij ze voelen: hé vriend, als je zo doorgaat, kom je er niet. Mooie schoentjes, uiterlijk, alles goed verzorgd. Maar er moet eerst hard gewerkt worden.” In de docu is te zien hoe hij de confrontatie aangaat met talent Naci Ünüvar.

Tegelijkertijd heeft hij de „flexibiliteit” om met de jonge generatie in discussie te gaan, zegt Stam. ‘Gen Z’, geboren tussen 1997 en 2012, wil „vooral succesmomenten hebben”, zegt Heitinga. „Zij willen vooral horen hoe goed ze zijn.” Waar Stam (58) af en toe „met kromme tenen” zat te luisteren naar spelers, kan Heitinga met deze karakters omgaan.

Hij nodigt vakgenoten uit, zegt docent Aandewiel. „Kom naar me kijken, en vind er wat van.” Een verbeterpunt tijdens zijn opleiding was zorgen voor meer structuur. Zoals: visie op hoe trainingen te geven, hoe je boodschap over te brengen, het tactisch plan ten opzichte van de tegenstander, hoe je staf te managen.

Bij zijn examentraining voor UEFA Pro, najaar 2020, raakte Aandewiel onder de indruk van de onverstoorbaarheid van Heitinga. Terwijl hij een training geeft aan Jong Ajax, is er bij het eerste elftal een corona-uitbraak kort voor het Champions League-duel tegen Midtjylland. Jong-spelers worden kort voor en tijdens de training plots naar de hoofdmacht overgeheveld. „Hij moest schakelen, maar bleef rustig.”

Heitinga staat voor aanvallend en „dapper” voetbal met „flair”. In geboorteplaats Alphen aan den Rijn zijn ze blij met zijn promotie. Met Hemelvaart wordt bij zijn oude club ARC het jaarlijkse Heitingatoernooi gehouden, met ruim 1.900 voetballertjes tot dertien jaar. Heitinga probeert er altijd te zijn, maar staat bij de jeugd niet zo scherp op het netvlies. „Dan zijn het de ouders die de kinderen vertellen: kijk dit is John Heitinga, die heeft ooit de WK-finale gespeeld, is aanvoerder van Ajax geweest”, zegt toernooivoorzitter Stephan Swerissen. Nu gaat de naamgever bij die „jonge gastjes” meer leven. John Heitinga – coach van Ajax.