Wagners Parsifal woont nu in een verzorgingshuis

Parsifal, de grote graalridder en verlosser, zit in het verzorgingstehuis. Net als Kundry, de ‘wilde vrouw’ die ooit Christus aan het kruis bespotte en daarom gedoemd is eeuwig te leven. Gurnemanz, een collega-graalridder, komt bij haar op bezoek in het tehuis. Drie oude mensen, elk op hun manier hunkerend naar het einde. De kindse Kundry slaat blijmoedig aan het poetsen.

Verlossing, daar draait het om in Parsifal, de laatste opera van Richard Wagner, ook in de compacte versie die vanaf vrijdag te zien is in de Cenakelkerk in Heilig Landstichting. „En verlossing, als die er is, komt van de kunst”, zegt bariton en regisseur Marc Pantus stellig. Hij is de bedenker en de regisseur van de voorstelling én zingt de rol van Gurnemanz. Tijdens de lockdowns zette hij het project op poten en vorig jaar waren er al enkele succesvolle uitvoeringen. In de Cenakelkerk spelen ze de voorstelling zes keer.

„Ik zit niet in het laatje met Wagner-zangers, en voor mij is dit een manier om me toch tot zijn muziek te kunnen verhouden”, zegt Pantus tijdens een repetitie half juli. Wie wél in dat laatje zit, is tenor Frank van Aken, die grote Wagner-rollen zong op de podia van La Scala in Milaan, de Met in New York én Wagner-mekka Bayreuth. Van Aken vertolkte de titelrol al vaak, onder meer in de langstlopende Parsifal-productie ter wereld, in het Nationaltheater Mannheim, waar de regie van Hans Schüler al sinds 1957 te zien is.

Het is een apart concept, maar wel geloofwaardig, zegt Van Aken over Pantus’ Parsifal. Door aktes 1 en 2 weg te laten is de duur van ruim vijf uur teruggebracht tot anderhalf. En de bedwelmende orkestpartituur is gereduceerd tot een arrangement voor piano, harmonium, synthesizer, basgitaar en klokken. „Toch zing ik niet anders dan anders”, zegt Van Aken. „Je went eraan, en het arrangement is heel goed gevonden. Bovendien zingt Marc een erg mooie Gurnemanz.”

Lees ook: Publiek in Bayreuth is ziedend over nieuwe ‘Ring’ van Wagner

Droom

Pantus groeide op in Nijmegen, met uitzicht op de Cenakelkerk, een opvallend, witgepleisterd bouwwerk met twee byzantijnse torens. Volgens hem lijkt het interieur van de kerk sprekend op de Graalburcht uit de allereerste Parsifal-productie in Bayreuth, en de ligging op een ‘Grüne Hügel’ heeft wel wat weg van die van het Festspielhaus aldaar. „Wagner wilde dat Parsifal uitsluitend in zijn eigen theater in Bayreuth zou worden uitgevoerd. Dat is allang niet meer zo, maar op deze plek heb ik het gevoel dat we er wel dichtbij komen”, zegt Pantus, die droomt van een jaarlijks festival op deze plek.

Het idee om de handeling naar een verzorgingstehuis te verplaatsen haalde hij uit de partituur zelf: al die mensen die in de derde akte maar zitten te wachten op de dood… Even verderop, Pantus wijst voorbij de kerk, staat het verzorgingshuis waar veel van zijn familieleden hebben gewoond. „Als je me zoekt, over dertig jaar, moet je eerst daar kijken.”

Mezzo Merlijn Runia vertolkt de rol van Kundry. „Ik denk dat Marc niemand anders durfde te vragen”, zegt ze lachend. „Want ik zing maar één woord: Dienen!” Runia en Pantus kennen elkaar goed. Ze is ook co-regisseur, ze leidt de voorstelling in én ze speelt af en toe basgitaar, het instrument dat „alles is wat een klassieke zangeres niet is”. Maar vooral, blijkt tijdens de repetitie, is ze een bijzondere aanwezigheid op het podium, poetsend en redderend. De scène waarin Parsifal haar zalft en ze verlossing vindt in haar kindsheid is ontroerend mooi.

Ze heeft een haat-liefdeverhouding met Wagner, vertelt Runia. „Dat absolute, daar heb ik moeite mee, al bewonder ik het ook. Zelf ben ik meer van de ironie en het voorbehoud. Onze voorstelling heeft ook grappige elementen. Maar het gekke is, de verlossing is wél vrij van ironie en oprecht.”

Lees ook: Waarom is Wagner niet allang gecanceld?

Reine dwaas

Tijd voor een doorloop. Runia verschijnt op het podium en vertelt uit de losse pols wat er allemaal gebeurd is in de eerste aktes: de onheelbare wond van koning Amfortas, de profetie dat een ‘reine dwaas’ hem zal verlossen, de verschijning van de jonge Parsifal, de heilige speer die, geworpen om hem te doden, boven zijn hoofd blijft zweven. Daarna zet Runia een pruik op en kruipt onder het tafellaken. Ondertussen experimenteert klavecinist Andrea Friggi giechelend met de knopjes op zijn synthesizer.

Parsifal komt op. Met een zwabbersteel als speer schrijdt hij statig door de Cenakelkerk, op rubberlaarzen en getooid met een motorhelm. ‘Shut the fuck up and train’ staat op het T-shirt onder zijn lange jas. Van Aken ziet er geweldig uit en in de pauze moet hij op de foto van zijn vrouw, sopraan Eva-Maria Westbroek, die voor de gelegenheid fungeert als zijn chauffeur.

Ja, het is makkelijk lachen om deze reine dwaas – maar zodra hij begint te zingen ben je volledig in zijn ban. Zo gaat er een eigenaardige kracht uit van dit Parsifal-ritueel in de Cenakelkerk. De voorstelling ondergraaft weliswaar Wagners loden ernst, maar het lijkt alsof de emotionele impact van diens muziek zich daardoor alleen maar heviger doet voelen.