Waarom Qatar beter dan wie ook in staat is om in deze Palestijns-Israëlische crisis te bemiddelen

Ze hebben tot dusverre vier van de ruim 230 gijzelaars weten los te weken uit de greep van Hamas en mogelijk worden het er snel meer. Qatarese diplomaten maken achter de schermen overuren bij hun bemiddelingspogingen tussen Israël en Hamas, waarbij op de achtergrond landen als de Verenigde Staten en Iran meekijken. In eerste instantie richten ze zich op de vrijlating van gegijzelde burgers, maar later zou ook een deal over de uitwisseling van gevangen Israëlische militairen en Palestijnse gevangenen in beeld kunnen komen.

De bemiddelende rol van Qatar wekt op het eerste gezicht verbazing. Juist Qatar heeft Hamas immers de laatste jaren ruimhartig gesteund, naar verluidt met zo’n 30 miljoen dollar per maand. Dat geld diende om de noodlijdende burgers in de Gazastrook te helpen in hun levensonderhoud, voor de salarissen van ambtenaren en om de elektriciteitsvoorziening op peil te houden.

Bovendien herbergt Qatar – naast een keur aan andere veelal fundamentalistische ballingen – al jaren enige prominente Hamas-leden in de hoofdstad Doha, onder wie de huidige leider Ismail Haniyeh en diens voorganger Khaled Mashaal. Die laatste heeft Israël in 1997 nog uit de weg proberen te ruimen via een aanslag in Jordanië. De over het algemeen pro-Palestijnse berichtgeving van de veelbekeken tv-zender Al Jazeera, gefinancierd door Qatar, is vooral Israël een doorn in het oog.

Sinds de huidige crisis op 7 oktober begon met een bloedbad onder Israëliërs, heeft Qatar niet eenmaal zijn medeleven met Israël betuigd. De emir van het schatrijke en zeer gasrijke Qatar, sjeik Tamim bin-Hamad al-Thani, beschuldigde vorige week Israëls bondgenoten ervan dat ze het land „een vergunning om te doden” hadden verstrekt door het ongestraft te laten doorgaan met zijn bombardementen op doelen in de Gazastrook. „Genoeg is genoeg”, vond de emir.

Stilzwijgende goedkeuring

Toch maken Israël noch de Verenigde Staten Qatar daarover al te harde verwijten, hoewel Washington Qatar wel heeft gevraagd het politieke kantoor van Hamas in Doha te sluiten. Op dat laatste verzoek gingen de Qatarezen evenwel niet in. Ze weten dat ze het zich kunnen permitteren zulke verzoeken naast zich neer te leggen. „Iedereen weet dat Qatar van cruciaal belang is als je iets voor de gijzelaars gedaan wilt krijgen”, zegt David Roberts, een Britse deskundige op het terrein van Qatars buitenlandse beleid, door de telefoon.

kenner Qatars buitenlands beleidDavid Roberts Iedereen weet dat Qatar van cruciaal belang is als je iets voor de gijzelaars gedaan wilt krijgen

De steun van Qatar voor Hamas op de Gazastrook vond ook al jaren plaats met de stilzwijgende goedkeuring van Israël en de VS, die redeneerden dat het beter was om zulke hulp toe te laten om de situatie in de Gazastrook niet nog explosiever te maken dan ze al was. Ook speelde daarbij volgens Roberts de gedachte mee dat men in het geval van Hamas ten minste wist waar men aan toe was. Een bewind van nog radicalere organisaties als Islamitische Jihad zou zo mogelijk nog kwalijker kunnen uitpakken, was de vrees. Een misrekening, menen nu velen in Israël en de VS.

Militairen van de Qatarese luchtmacht laden op 16 oktober humanitaire hulp voor Gaza aan boord van een vrachtvliegtuig bestemd voor Egypte.

De VS en Qatar zijn ook al decennia nauwe bondgenoten. Even ten westen van Doha ligt een enorme Amerikaanse luchtmachtbasis, een belangrijke vooruitgeschoven post van de VS in het strategische Golfgebied. Qatar werkt op defensiegebied ook nauw samen met de Amerikanen.

Het is niet de eerste keer dat Qatar zich in zo’n centrale, zij het enigszins ongemakkelijke positie heeft weten te laveren. Het land heeft het Westen vaker assistentie verleend als het alle communicatie met islamitische regimes was kwijtgeraakt. Twee jaar geleden bijvoorbeeld speelde Qatar een belangrijke bemiddelende rol in de betrekkingen met de Afghaanse Taliban, nadat die verrassend snel de hoofdstad Kabul waren binnengedrongen.

Taliban-kantoor

„Dat was echt een typisch voorbeeld van het Qatarese buitenland-beleid”, zegt Roberts. „Ze namen het verstandige besluit goede banden met de Taliban aan te knopen. De Qatarezen wisten dat de VS daar niet voor altijd zouden blijven. Als de Verenigde Staten dan vertrekken, redeneerden ze, kunnen wij laten zien hoe nuttig wij zijn.”

Niemand erkende het Talibanbewind vervolgens maar in Doha was al enige tijd een Taliban-kantoor. Dat feit bewees goede diensten voor de afwikkeling van evacuatievluchten van expats en Afghanen uit Afghanistan. Eerder hadden de VS ook in Doha onderhandeld met de Taliban over een vredesverdrag. Veel westerse landen verplaatsten zelfs hun diplomatieke missie voor Afghanistan uit Kabul naar Doha.

Lees ook Is Iran uit op escalatie? ‘Niemand kan deze strijders nog stoppen’

Ook in de relaties met Iran speelt Qatar soms zo’n rol. Het bemiddelde bijvoorbeeld onlangs bij een Iraans-Amerikaanse gevangenenruil, waarbij de VS ook instemden met het teruggeven van bevroren Iraanse tegoeden in Zuid-Korea ter waarde van zes miljard dollar. Dat geld zou via Qatar naar Iran teruggaan. Na de inval van Hamas in Israël vroeg Washington aan Qatar om dat geld voorlopig nog vast te houden. Daarmee stemde de emir in.

Maar het was even slikken voor de Amerikanen dat daags nadat minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken Doha had bezocht voor overleg over de crisis met Hamas Qatar de volgende dag zijn Iraanse ambtgenoot Hossein Amirabdollahian met open armen ontving en een onderhoud liet hebben met Hamas-leider Haniyeh. Beiden bejubelden daarbij de „heroïsche overwinning” van Hamas op Israël.

De emir van Qatar, Sjeik Tamim bin-Hamad al-Thani (rechts), dinsdag tijdens een onderhoud met de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Hossein Amir-Abdollahian in Doha.

Zonder risico is het Qatarese beleid niet. „Qatar is schatrijk maar het is ook een klein en kwetsbaar land, dat niet kan overleven zonder de steun van andere landen”, zegt Roberts. „Het kan zijn dat de Qatarezen achteraf bezien hun steun aan Hamas zullen betreuren, maar ik denk niet dat deze crisis voor hen rampzalig zal uitpakken. Niemand is immers beter in staat om in deze crisis te bemiddelen dan Qatar.”

Lees ook Relatie met Taliban maakt Qatar populair