Waarom bouwt China een nieuw onderzoeksstation op Antarctica?

China heeft voor het eerst sinds 2018 gebouwd aan een nieuw onderzoeksstation op Antarctica. Het gaat om een grote constructie van vijfduizend vierkante meter. Dat blijkt uit satellietbeelden van Amerikaanse denktank CSIS. Amerikaanse analisten vrezen dat China het station mogelijk gaat gebruiken om andere landen af te luisteren – met name Australië en Nieuw-Zeeland, waarmee de spanningen de laatste jaren regelmatig opliepen.

1Kunnen landen op de Zuidpool doen waar ze zin in hebben?

In 1959, midden in de Koude Oorlog, slaagden de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie een verdrag te sluiten over Antarctica, waarbij zich inmiddels 56 landen, waaronder Nederland, hebben aangesloten. Het verdrag verbiedt militaire activiteiten en moedigt in plaats daarvan wetenschappelijk onderzoek aan. Daarnaast is vastgelegd dat onderzoeksresultaten voor iedereen beschikbaar moeten worden.

„Er waren al landen die een territoriale claim hadden gelegd op delen van Antarctica,” vertelt glacioloog en NOS-weerman Peter Kuipers Munneke, die zelf onderzoek deed op Antarctica, „zoals Chili, Argentinië, Noorwegen en Engeland.” In het verdrag doen de ondertekenaars geen afstand van die claims, die niet worden niet erkend door andere landen en door de Verenigde Naties, maar worden ze als het ware bevroren.

Later is aan het verdrag toegevoegd dat op en rond Antarctica geen mijnbouw is toegestaan. Er mag dus niet naar olie of andere grondstoffen worden gezocht.

Het doel van het verdrag is dat het continent ongerept en vredig blijft. „Toch willen veel landen, om strategische redenen, aanwezig zijn met een onderzoeksstation op de Zuidpool”, zegt Kuipers Munneke. „Daarmee kunnen ze ook een bestaande territoriale claim kracht bijzetten.”

2 Waarom breidt China zijn aanwezigheid op Antarctica uit?

Dat is niet duidelijk. China had al twee permanente onderzoeksstations aan de kust van Antarctica, die gemakkelijk te bereiken zijn voor twee ijsbrekers, die beide Xue Long (Sneeuwdraak) heten. Daarnaast heeft China een station en een basiskamp opgezet op het hoogste punt van de Zuidpool, waar geavanceerde satellietapparatuur is geplaatst.

Het nieuwe onderzoeksstation ligt op Inexpressible Island in de buurt van de Rosszee. Daarmee bevindt het zich binnen de historische territoriale claim van Nieuw-Zeeland en dicht bij de grens van de claim van Australië, die 42 procent van het continent beslaat. Het nieuwe station ligt ook vlakbij het Amerikaanse onderzoeksstation McMurdo, op Ross Island, wat de grootste basis is op Antarctica.

Volgens de Amerikaanse denktank CSIS beschikt het nieuwe Chinese station over een observatorium met een satellietstation dat goed gepositioneerd is om inlichtingen over Australië en Nieuw-Zeeland te verzamelen. Het zou ook data verzamelen over raketten die zijn gelanceerd vanuit het nieuwe Arnhem Space Centre in Australië. Antarctica is heel geschikt voor spionagesatellieten doordat er weinig straling is die de communicatie kan verstoren.

In een rapport uit 2022 schrijft het Pentagon, het Amerikaanse ministerie van Defensie, dat het Chinese leger Antarctica gebruikt voor verschillende doelen. Zo zouden de onderzoeksstations mede dienen als ontvangstbasis voor de Chinese Beidou-navigatiesatellieten, de concurrent van het Amerikaanse gps-systeem.

Lees ook ‘China klopt al lang aan de deur bij het Noordpoolgebied’, over China’s belangstelling voor de Noordpool

„China gaat als grootmacht steeds meer op Amerika lijken”, zegt Frans-Paul van der Putten, expert op het gebied van China en geopolitiek, dat geldt dus ook voor de Chinese activiteiten op Antarctica. „China doet wat de Amerikanen al heel lang doen. En van die dingen is wetenschappelijke stations bouwen op de Zuidpool.”

3 Dus China doet wat het Westen al veel langer doet?

Dat zou je inderdaad kunnen zeggen. De westerse bezorgdheid is dus een beetje hypocriet, menen sommige analisten. „Je kunt het zeker niet uitsluiten dat China het nieuwe onderzoeksstation daadwerkelijk gaat gebruiken om andere landen af te luisteren”, zegt Van der Putten. „Dat is precies wat de Amerikanen al heel lang doen.” Dat ziet sinoloog Ingrid d’Hooghe van Clingendael ook. „Wat China mogelijk van plan is doen andere landen evenzeer. China is een enorme capaciteit aan het opbouwen, ze willen ook aan tafel zitten in dat gebied. Toch streeft China er vooralsnog naar om zich wel aan de regels te houden.”

China zelf heeft alle beweringen dat de onderzoeksstations voor spionage worden gebruikt nadrukkelijk ontkend.