De grensmuur doet het vooral optisch goed tegen migratie

Het gebeurt wel vaker dat ideeën van de extremen naar de mainstream reizen. Naar de Amerikaanse denktankleider Joseph P. Overton werd het ‘Overton-venster’ genoemd: het spectrum van gedachtegoed dat geaccepteerd wordt door het grote publiek. Wat Overton doet, is alle ideeën over een bepaald onderwerp rangschikken in het volgende rijtje, van linkse naar rechtse opvattingen: Ondenkbaar – Radicaal – Acceptabel – Verstandig – Beleid – Verstandig – Acceptabel – Radicaal – Ondenkbaar. Alleen de ideeën die acceptabel, verstandig, of beleid zijn, vallen binnen het venster.

Als politieke opvattingen veranderen, kan ook het venster verschuiven. Zo worden ideeën over migratie die voorheen ‘ondenkbaar’ waren langzamerhand ‘radicaal’ naarmate ze vaker in het publieke debat te horen zijn; het is zelfs mogelijk dat het idee op den duur binnen het Overton-venster komt te liggen. En eenmaal binnen het venster, is het zelfs mogelijk dat het ooit beleid wordt: het behoort dan immers tot de ideeën die het grote publiek acceptabel of zelfs verstandig vindt.

Deels worden ideeën acceptabeler doordat het eenvoudigweg al ergens gebeurt, aldus Bonjour. „Neem zo’n grenshek: in Hongarije stáát dat al. Ook het idee dat JA21 opperde om asielzoekers naar Rwanda te sturen wordt acceptabeler doordat ook andere landen dat al proberen.”

Dertig jaar geleden, zegt Bonjour, werd er nog niet primair naar vluchtelingen gekeken als mensen die misbruik maken van onze sociale voorzieningen; dat geluid was aan Hans Janmaat van de Centrum Democraten voorbehouden. „In die zin is het publiek wel wat afgestompt geraakt, in wat het normaal is gaan vinden.”

Interessant in dit verband is welke opvattingen over racisme al dan niet acceptabel worden gevonden, constateert Bonjour. Met betrekking tot de gevoelens van Nederlanders van kleur heeft de antiracismebeweging succes geboekt: het concept van institutioneel racisme is op de kaart gezet en de Koninklijke Marechaussee mag niet meer etnisch profileren. „Tegelijkertijd wordt het beleid ongevoeliger voor migranten, die ook vaak van kleur zijn. Het dodelijker maken van migratieroutes levert niet dezelfde discussies op als racisme tegen Nederlanders.”

Grensmuren, zegt hoogleraar economische en sociale geschiedenis Marlou Schrover van de Universiteit Leiden, kennen „beslist een raciale component: het draait om het buitenhouden van de ander, die zwart of islamitisch is”. Dit idee wordt onderschreven door hoogleraar politicologie Wendy Brown van de Universiteit van Californië, Berkeley. Landen die muren bouwen, schrijft zij in haar boek Walled States, Waning Sovereignty uit 2010, „putten uit de xenofobie” die de muren vervolgens verergeren.

Waterbedeffect

En zijn grensmuren eigenlijk een goede beleidsmaatregel tegen migratie? Stel die vraag aan de Hongaarse premier Viktor Orbán en hij zal statistieken tonen die uitwijzen dat er sinds de muur minder migranten naar Hongarije komen. Maar dit duidt vooral op een ‘waterbedeffect’: de migranten proberen het elders, of ze proberen het later weer. En met succes: afgelopen jaar werd er in de Europese Unie bijna een miljoen keer asiel aangevraagd, het hoogste aantal sinds 2016.

Lees ook Ooit hopen de Noura’s uit Syrië vanuit Servië Duitsland te bereiken

Er wordt vaak gewezen op de mensenrechtenschendingen die muren veroorzaken. Maar er zijn ook economen die zich tegen muren keren, om weer andere redenen. „Het is geldverspilling”, zegt Victoria Vernon, universitair hoofddocent economie aan het Empire State College in Saratoga Springs, New York, die samen met co-auteur Klaus Zimmermann een overzichtsstudie maakte van wetenschappelijke literatuur over grensmuren.

De economische literatuur wijst „overweldigend” uit dat een minder restrictief migratiebeleid binnenlandse burgers meer ten goede komt dan muren. „Maar het is moeilijk om dat aan het publiek te verkopen”, zegt Vernon lachend via een videoverbinding.

M.m.v. Miroslawa van der Boom