De Verenigde Staten voeren hun aanvallen op Iraakse milities verder op. Nadat de Amerikanen afgelopen vrijdag al 85 luchtaanvallen uitvoerden op militie-posities in Irak en Syrië, doodde een Amerikaans precisiebombardement in de Iraakse hoofdstad Bagdad woensdagavond een hoge bevelhebber van Kataib Hezbollah.
Die Iraakse militie (niet te verwarren met het Libanese Hezbollah) geldt als de belangrijkste speler binnen Islamitisch Verzet, een verbond van door Iran gesteunde Iraakse milities dat volgens de VS verantwoordelijk is voor de drone-aanval op een Amerikaanse legerbasis in Jordanië, eind januari. Omdat die aanval aan drie Amerikaanse soldaten het leven kostte, staat president Biden sindsdien onder grote binnenlandse druk om hard terug te slaan.
Maar het gevaar bestaat dat de Amerikanen daarbij onzorgvuldig omspringen met de binnenlandse situatie in Irak. Het anti-westerse sentiment in dat land was al scherp toegenomen door Israëls verwoesting van de Gazastrook en rijst nu verder de pan uit vanwege de Amerikaanse aanvallen op Iraaks grondgebied. Daardoor krijgen juist de meest radicale en pro-Iraanse milities in Irak meer politieke beweegruimte ten aanzien van de Iraakse regering, die sowieso al moeite had hen in bedwang te houden.
In plaats van de milities af te schrikken, kunnen de Amerikaanse aanvallen in Irak dus juist escalerend werken, zoals ook de Amerikaans-Britse aanvallen op de Houthi’s in Jemen niet minder maar juist méér Houthi-aanvallen op de Rode Zee teweegbrachten.
‘Gevaarlijk moment’
„Dit is een gevaarlijk moment voor Irak en de regio”, zegt Lahib Higel, Irak-analist van de Crisis Group. „Washington en Teheran mogen dan wel zeggen dat ze nog altijd geen oorlog met elkaar willen, maar de Iraakse milities opereren ook vanuit hun eigen Iraakse belangen. Wanneer Amerikaanse raketten op de Iraakse hoofdstad vallen, zullen ze zich geroepen voelen terug te slaan.”
Lees ook Vrees voor escalatie in Midden-Oosten ondanks aanwijzingen dat Iran geen grote oorlog wil
Dat geldt des te meer omdat de Amerikaanse luchtaanvallen van afgelopen vrijdag in Irak al veel kwaad bloed hebben gezet. Hoewel deze bedoeld waren als vergelding van de drone-aanval op de Amerikaanse legerbasis door Islamitisch Verzet, kwamen er volgens Higel helemaal geen strijders van dat verbond bij om het leven. „Voor zover bekend doodden deze luchtaanvallen een Iraakse burger en zestien strijders van de Hashd-al Shabi die niets te maken hadden met Islamitisch Verzet.”
Het laat zien: de ene Iraakse militie is de andere niet. „Maar de verschillen tussen de milities worden vaak slecht begrepen”, zegt Inna Rudolf van King’s College London, die al bijna tien jaar onderzoek doet naar Iraakse milities. „In Westerse media en beleidskringen worden de milities vaak op één hoop gegooid en omschreven als ‘pro-Iraans’ of zelfs ‘Iraanse proxies’. Banden met Iran bestaan zeker, maar de aard ervan verschilt per factie en de milities vormen geen monolithisch geheel.”
Om te beginnen is de Hashd al-Shabi (of kortzegd ‘de Hashd’) niet hetzelfde als Islamitisch Verzet, benadrukt Rudolf. De Hashd is een brede koepelorganisatie van voornamelijk sjiitische milities die in 2014 werd opgericht om Islamitische Staat te verslaan en zo’n tweehonderdduizend strijders telt. Sinds de VS in 2020 de Iraanse generaal Qassem Soleimani en Hasdh-bevelhebber Abu Mahdi al-Muhandis doodden, schaarden sommige sjiitische facties zich achter het oudere label ‘Islamitisch Verzet’. Deze milities staan doorgaans dichter bij Teheran, zijn feller anti-Westers en zijn verantwoordelijk voor het gros van de aanvallen op Amerikaanse doelen in de afgelopen jaren, zeker sinds 7 oktober.
Kritisch jegens Iraanse inmenging
Hoewel veel milities binnen de Hashd eveneens goede banden onderhouden met Teheran, staan sommige van hen juist kritischer tegenover Iraanse inmenging in Irak. Bovendien is de Hashd in de afgelopen jaren erkend als een formeel onderdeel van de Iraakse Strijdkrachten die onder de directe autoriteit van de Iraakse premier staat en een eigen overheidsbudget heeft. „Een Amerikaanse aanval op de Hashd is in de ogen van Irakezen die met de Hashd sympathiseren dan ook gewoon een aanval op Iraakse soldaten”, zegt Rudolf. „De woede daarover is des te groter omdat de 2.500 Amerikaanse soldaten in Irak hier te gast zijn om Bagdad te helpen in de strijd tegen Islamitische Staat.”
King’s College LondonInna Rudolf Uiteindelijk zijn Irakezen het gewoon spuugzat dat buitenlandse machten hun land bombarderen alsof Iraakse soevereiniteit er niet toe doet
Hoewel de Amerikanen aanvankelijk beweerden dat ze Bagdad vooraf geïnformeerd hadden over de aanval van afgelopen vrijdag, gaf het Witte Huis deze week toe dat dit inderdaad niet gebeurd is. Niet alleen de aanval zelf, maar ook deze in de ogen van veel Irakezen hautaine manier van handelen heeft in Irak het anti-westerse sentiment en de roep om het vertrek van de Amerikanen verder versterkt. „Zelfs Irakezen die normaal gesproken heel kritisch zijn op de Iraakse milities pikken deze gang van zaken niet”, zegt Rudolf. „Uiteindelijk zijn Irakezen het gewoon spuugzat dat buitenlandse machten hun land bombarderen alsof Iraakse soevereiniteit er niet toe doet.”
Spoedsessie van parlement
De radicalere milities van Islamitisch Verzet zien nu hun kans schoon om op dit sentiment in te haken. Zo heeft de politieke vleugel van Kataib Hezbollah na de Amerikaanse aanval op hun bevelhebber woensdagavond opgeroepen tot een spoedsessie in het Iraakse parlement om de uitzetting van Amerikaanse troepen te bespreken, vertelt Rudolf. Ook vond in Bagdad donderdag een druk bezochte begrafenisprocessie voor de bevelhebber plaats. „Als zulke bijeenkomsten omslaan in grote demonstraties of zelfs de bestorming van de Amerikaanse ambassade, kan de situatie snel uit de hand lopen.”
Lees ook Iran vuurt raketten op drie landen af. Gaat Teheran nu ook direct deelnemen aan de oorlog?
Door de toenemende spanningen komt de Iraakse premier Mohammed al-Soudani steeds meer voor het blok te staan, zegt Higel van de Crisis Group. „Hij was de afgelopen maanden juist erg pragmatisch en probeerde de milities juist te bedaren door hen het vooruitzicht op een onderhandelde Amerikaanse terugtrekking voor te houden. Maar nu de Amerikanen de Hashd hebben aangevallen en blijven doorgaan met luchtaanvallen op de hoofdstad, staat ook hij steeds meer onder druk om geen zwakte te tonen.”
In dat opzicht hebben president Biden en premier Soudani het nodige met elkaar gemeen, concludeert Rudolf. „Beiden zeggen escalatie te willen voorkomen, maar proberen tegelijkertijd bij een binnenlands publiek over te komen als een sterke leider”, zegt ze. „Maar het getuigt soms ook van moed om een stap terug durven te zetten.”
