In broeierig Brazilië grijpt het dengue-virus om zich heen

Verpleegkundige Ana Soares doet blauwe latex handschoenen aan, pakt de arm van patiënt Cecilia Davilla (53) en meet haar bloeddruk. Cecilia’s zoontje van 8 jaar speelt naast haar met een folder waar een plaatje van een enorme mug op staat met lange zwart-witte poten. „Dat is de dader!”, zegt de verpleegkundige en wijst naar de mug. Het is de Aedes aegypti, een steekmug die voorkomt in de tropen en de verspreider is van onder meer het dengue-virus – in Nederland bekend als knokkelkoorts.

Het virus houdt Brazilië momenteel in zijn greep. Volgens het ministerie van Gezondheidszorg raakten in de eerste vijf weken van dit jaar 350.000 mensen besmet, van wie er veertig overleden. Dat aantal ligt vier keer hoger dan de dengue-gevallen vorig jaar rond deze tijd. In drie deelstaten, waaronder Rio de Janeiro, is inmiddels de gezondheidsnoodtoestand uitgeroepen door de autoriteiten. Afgelopen week werd er op last van de burgemeester van de stad een reeks speciale dengue-gezondheidsposten opgezet en de capaciteit in de bestaande ziekenhuizen vergroot.

Bij de opening van een van de posten in het noorden van de stad stroomt het al snel vol met mensen die net als Davilla klachten hebben. „Waar heeft u spierpijn?”, vraagt een verpleegkundige aan Wanderson da Silva, een stevig gebouwde man. Eerst dacht hij dat de spierpijn kwam door een te intensief bezoek aan de sportschool, maar nu twijfelt hij. De verpleegkundige steekt een thermometer onder zijn oksel en voelt zijn pols.

Overal straatfeesten

Aan de vooravond van het beroemde carnaval van Rio, dat dit weekend van start gaat, hebben de autoriteiten alarm geslagen. De verwachting is dat er naast een massa Braziliaanse toeristen ook zo’n zestigduizend buitenlandse toeristen naar de sambastad komen voor het feest. „In niet-tropische landen kennen ze dengue niet echt, dus kunnen ze extra ziek worden. Bovendien zijn er overal straatfeesten en kan verspreiding sneller gaan, want overal zijn muggen”, zegt verpleegkundige Ana Soares.

Sinds januari zijn er al meer dan tienduizend gevallen geregistreerd. Ter vergelijking: in heel 2023 waren er 23.000 gevallen in Rio. Met een grootscheepse campagne probeert de lokale overheid de bevolking op te roepen mee te werken in de strijd tegen dengue. „In bijna 80 procent van de gevallen worden mensen thuis gebeten door de mug, die het liefst broedt op schoon en stilstaand water. Dus thuis of in de tuin, belangrijk is dat er nergens water in blijft staan”, zegt Daniel Soranz, hoofd van de gemeentelijke gezondheidszorg. Hij doorkruist de stad om de een na de andere dengue-gezondheidspost te openen.

Het probleem is vooral groot in de buitenwijken van de stad en in de honderden favela’s, de sloppenwijken, waar mensen hun water uit waterbakken op de daken halen en waar de vrouwtjesmug makkelijk haar eitjes legt. Ook het huidige klimaat is ideaal voor de verspreiding van dengue: het hoge aantal besmettingen wordt mede veroorzaakt door El Niño. Bij dit weerfenomeen, dat zich gemiddeld om de drie tot vier jaar in onder meer Zuid-Amerika voordoet, wordt het normaal koele zeewater van de Grote Oceaan warmer, waardoor het op land ook heter wordt.

bioloogJoel Henrique Ellwanger Het beste zou zijn als mensen lange kleding aan zouden trekken om minder risico te lopen. Maar met carnaval dragen mensen het liefst zo min mogelijk kleding

„Het ideale klimaat voor de Aedes aegypti-mug”, zegt bioloog Joel Henrique Ellwanger, verbonden aan de Federale Universiteit van Rio Grande do Sul. „Naast de hitte veroorzaakt El Niño namelijk ook af en toe hevige regens, en die combinatie is perfect voor de mug. Dat El Niño dit jaar extremer is en voor meer hitte en meer regen zorgt dan normaal heeft weer te maken met de klimaatverandering. Alles is extremer, ook deze dengue-epidemie”, zegt hij.

Met carnaval in aantocht is de overheid begonnen intensiever te spuiten met rookwagens om de muggen en eitjes te elimineren. Ook in het grote stadion in het centrum van de stad, de Sambódromo, waar de spectaculaire optocht van de sambascholen plaatsvindt, worden voorzorgsmaatregelen getroffen. Tijdens de optocht verschijnt er een voorlichtingsfilmpje op een scherm. En tijdens de meer dan honderd straatfeesten, de zogeheten bloco’s die de komende dagen in de hele stad plaatsvinden, wordt gratis anti-muggenspray uitgedeeld. „Het beste zou zijn als mensen lange kleding aan zouden trekken om minder risico te lopen. Maar met carnaval dragen mensen het liefst zo min mogelijk kleding”, zegt bioloog Ellwanger.

Vaccin uit Japan

Inmiddels kunnen Brazilianen ook gevaccineerd worden tegen dengue met een in Japan ontwikkeld vaccin. Binnenkort zijn kinderen tussen 10 en 14 jaar aan de beurt. Niet alleen in Brazilië maar ook in andere Zuid-Amerikaanse landen zoals Argentinië is het aantal dengue-besmettingen explosief gestegen als gevolg van El Niño. Ellwanger: „We moeten ons ook realiseren dat we niet weten wat voor klimatologische veranderingen ons nog te wachten staan. Er zijn nu drie dengue-varianten in omloop. Misschien worden het er meer. Landen hebben last van hitte, branden en droogte. Wat voor nieuwe epidemieën kunnen we nog verwachten? Veel is onzeker.”

In het pas geopende dengue-centrum is bij Cecilia Davilla inmiddels dengue vastgesteld. Ze krijgt een paracetamol en een dosis extra zware ijzertabletten. „Veel water drinken, vitamine C slikken en rust houden. Absoluut geen carnaval vieren dus”, zegt de verpleegkundige streng tegen de patiënt die vol ongeloof de gezondheidspost met haar zoontje verlaat.

Delen Mail de redactie