Voor de vredespartij staan alle oude zekerheden ter discussie

Van alle kanten wordt er geknaagd aan de wortels van de Duitse Groenen. Maandagavond werd bekend dat onder de Groenen-minister van Economie, Robert Habeck, twee Duitse kerncentrales vier maanden langer blijven lopen. In de afgelopen maanden werd met goedkeuring van de Groenen al geïnvesteerd in defensie, werden wapens geleverd aan Oekraïne en is Russisch aardgas vervangen door vloeibaar gas en kolen. De rigoureuze Duitse beleidswijzigingen sinds het begin van de oorlog in Oekraïne druisen in tegen alles waar de regeringspartij ooit voor was opgericht. De Groenen (officieel: Bündnis 90/Die Grünen geheten, sinds de fusie met hun evenknie uit Oost-Duitsland) begonnen in de jaren tachtig als vredespartij en milieupartij, met een bijzondere afkeer van kernraketten en kernenergie.

Binnen de partij hoort Anton Hofreiter (52), van 2013 tot 2021 fractievoorzitter in de Bondsdag en nu voorzitter van de Europa-werkgroep in de Bondsdag, tot de hardliners. De gepromoveerde bioloog noemt zichzelf de „Ober-Öko”, de „opper-eco”, en draagt dat imago ook uit met lange haren en een baard, als een evenbeeld van de Groenen van het eerste uur. In de partij, die zich grofweg laat opdelen in realo’s en fundi’s, hoort Hofreiter – anders dan de populaire ministers Habeck (Economie) en Annalena Baerbock (Buitenlandse Zaken) – tot de fundamentalisten.

Maar ook Anton ‘Toni’ Hofreiter, die driftig zijn kantoor in de Bondsdag komt binnenstappen en een regionaal geproduceerde cola inschenkt, is bereid alle oude waarden ter discussie te stellen. Hofreiter reisde in april als een van de eerste Duitse politici naar Oekraïne en ontwikkelde zich van een pacifist tot een van de felste critici van kanselier Olaf Scholz (SPD), omdat de regering te weinig en te langzaam wapens zou leveren. Het langer laten lopen van de kerncentrales noemt hij „noodzakelijk in deze situatie”. Anton Hofreiter, zo formuleerde schrijver Ferdinand von Schirach het eind augustus bij tv-zender ZDF, belichaamt de ambivalentie van deze tijd.

Hoewel het reces in Berlijn net is afgelopen, en de coalitiegenoten uitgerust en stressvrij uit hun zomervakanties zouden moeten zijn teruggekeerd, piept en kraakt het in de coalitie van SPD, Groenen en FDP, die nog geen jaar op streek is. SDP-voorzitter Lars Klingbeil verweet minister Habeck vorige week dat hij zich te veel om „mooie woorden” bekommert en te weinig om het politieke handwerk. De minister van Justitie Marco Buschmann (FDP) viel de minister van Volksgezondheid Karl Lauterbach (SPD) aan om „paniekzaaierij” over corona.

„De stemming in de coalitie is zeker niet gemakkelijk op het moment”, zegt Hofreiter. „Maar sinds het bestaan van de Bondsrepubliek was er volgens mij nog geen regering die zoveel verschillende crises naast elkaar moest managen. Dus ik denk dat we genadig moeten zijn.”

Klinkt de kritiek van de SPD op Groenen-minister Habeck zo hard uit frustratie over de belabberde peilingen voor de kanselier en zijn partij, terwijl de Groenen er glansrijk voor staan?

„Dat zal zeker meespelen. Daarom is het des te beter om er niet te veel aandacht aan te besteden en ons te concentreren op de oplossing van de vele crises.”

Kanselier Scholz heeft niet bepaald zijn beste periode: in de Cum-Ex-affaire [belastingsfraude] herinnert hij zich „niets”, hij greep niet in toen de Palestijnse president Mahmoud Abbas naast hem de Holocaust relativeerde, zijn ministers vallen elkaar openlijk af. Hoe ziet u zijn positie?

„Scholz staat onder enorme druk. Ten eerste omdat de problemen zoals gezegd enorm zijn, ten tweede omdat communicatie niet zijn sterke punt is. Ten derde omdat hij af en toe een duidelijke beslissing zou moeten nemen, bijvoorbeeld als het gaat om de wapenleveranties.”

Scholz beslist niet?

„Te aarzelend, zou ik zeggen. Maar bij alle kritiek moeten we ook de tijd in het oog houden waarin hij kanselier is geworden: we hadden ons dit jaar allemaal anders voorgesteld.”

Niemand had zich bijvoorbeeld voorgesteld dat onder een regering met de Groenen uitgerangeerde kolencentrales weer zouden worden aangesloten om stroom op te wekken, om gas te sparen. Of dat er meerdere lng-terminals zouden komen om vloeibaar gas te kunnen verwerken. Deskundigen waarschuwen ervoor dat door deze nieuwe infrastructuur Duitsland nog decennia afhankelijk blijft van fossiele brandstof, omdat de investeringen zo groot zijn dat het jaren duurt voordat die zich terugbetalen. Hofreiter: „Ja, het is bitter dat we zo veel geld moeten uitgeven voor een infrastructuur die we niet lang zouden moeten gebruiken. Maar we hebben die infrastructuur nu nodig om onafhankelijk te worden van Russisch gas. Anders moeten we blijven inkopen in Rusland, en dat is het slechtere alternatief.”

Hofreiter is sinds zijn veertiende actief voor de Groenen, sinds zijn zestiende is hij lid. Waarom een veertienjarige van het Beierse platteland politiek actief wordt, kan hij zelf ook niet goed verklaren. Hij haalt zijn schouders op. „Het milieuthema destijds was de zure regen. We waren veel buiten, we kenden de bomen”, zegt hij. „Je zag dat het niet goed met ze ging, ook als ze niet zo snel stierven als nu met de droogte.” Behalve om de zure regen ging het in de partij om vredespolitiek, om de angst voor een atoomoorlog en het protest tegen kernraketten en -energie.

Lees ook: Duitse Groenen steeds minder groen sinds oorlog in Oekraïne

De weerstand tegen kerncentrales werd in 1986 nog veel sterker door de ramp in Tsjernobyl, zegt Hofreiter. Vooral Beieren was getroffen. „Ik was zestien. Speeltuinen waren afgezet. We liepen met een kleine geigerteller rond, soms sloeg het metertje uit. Er zat een knop op waarmee we de gevoeligheid met een factor tien reduceerden, maar dan nog liep de wijzer in het rood. Pas met nog eens een factor tien extra konden we meten. Tijden later vonden we nog radioactieve paddestoelen.”

Uit een rapport dat maandag werd gepresenteerd blijkt dat de Duitse stroomvoorziening in de zuidelijke deelstaten te fragiel is om overeind te blijven zonder twee kerncentrales. Hoe vindt u het dat de door de Groenen zo bepleitte ‘Atom-aus-stieg’ wordt uitgesteld?

„Feit is dat de Groenen sinds hun oprichting tegen kernenergie zijn en altijd hebben gewezen op het gevaar van kerncentrales. De vraag wat we met het kernafval moeten doen staat nog open. Dus ja, het is bitter dat dit besluit genomen moest worden, maar het is in de huidige situatie noodzakelijk. Juist in Beieren hebben Markus Söder en zijn CSU in de afgelopen jaren alles geblokkeerd wat duurzame energie aangaat. Maar ik wil benadrukken dat het besluit van Habeck niet gaat om een langere looptijd van de kerncentrales, maar om een eenmalige en tijdelijke reserve voor noodgevallen. ”

Nederland wil volgens het coalitieakkoord nieuwe kerncentrales bouwen, ook Frankrijk houdt vast aan kernenergie, net als Polen. Waarom wil alleen Duitsland per se af van kernenergie?

„Als Nederland het geld heeft om nieuwe kerncentrales te bouwen die stroom produceren voor 15 cent per kilowattuur, want dat zijn de kosten… Wij produceren liever zonne-energie voor 3 cent per kilowattuur.”

De kosten zijn in Duitsland natuurlijk niet het belangrijkste punt van discussie. Waarom wordt kernenergie in Duitsland als zo riskant gezien?

„Ik denk dat het komt omdat we er toch vrij dichtbij zaten, bij Tsjernobyl.”

Toen minister Habeck vorige zomer, destijds nog als Groenen-voorzitter, pleitte voor wapenleveranties aan Oekraïne, werd hij door de partij verguisd. U wisselde van koers na de Russische inval in Oekraïne. Is het niet een schok om afstand te nemen van waarden waaraan u zo lang vasthield?

„Voor ons Groenen volgde de koerswijziging op een debat dat bijna dertig jaar heeft geduurd. Het ging ons altijd om internationaal recht. Op opeenvolgende partijcongressen werd gedebatteerd over hoe we dat het beste konden bevorderen, bijvoorbeeld op het congres in Bielefeld [in 1999, waar toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer door een verfbom werd getroffen omdat hij pleitte voor deelname aan de NAVO-missie in Kosovo]. Voor mij is de rode draad in de partij: dat je ervoor strijdt dat het recht uiteindelijk meer is dan het recht van de sterkste. Ook als de manier waarop je dat nastreeft veranderd is.”

Op zijn twintigste moest Hofreiter worden gekeurd voor militaire dienst. Omdat zijn ene been een paar centimeter langer is dan het andere werd hij direct afgewezen.

Tot uw geluk?

„Ja, maar iedereen was toen blij als je niet in dienst hoefde. Het was pal na de val van de Muur, er werd over gesproken het leger in zijn geheel af te schaffen. Het was een ongelofelijk optimistische tijd.”

Jonge klimaatactivisten zijn gefrustreerd over de koers van de coalitie. Actievoerders van de ‘Letzte Generation’ plakken zich vast aan het asfalt, in de afgelopen dagen ook aan doelpalen bij een voetbalwedstrijd. Snapt u die frustratie?

„Mensen die nu 20 of 25 jaar oud zijn, zitten straks met onze erfenis als wij te weinig doen. Zij zijn de gedupeerden. Het gaat niet meer over ‘latere generaties’, wat nog lekker abstract klonk, het gaat over de jonge generatie van nú, en over hun persoonlijk leven. Dus ja, ik begrijp hun wanhoop.”

Lees ook Met secondelijn aan het Berlijnse asfalt voor het klimaat

Kunt u nog met die actievoerders in gesprek gaan, of staat u daarvoor als Groenen-Bondsdaglid te ver van hen af?

„Ik word gezien als de opper-eco en ben ook degene die het hardst ervoor strijdt dat we vooruitgang boeken. Ik heb er geen enkel probleem mee het gesprek aan te gaan.”

Voelt u zich als opper-eco nog senang in deze coalitie?

„Als opper-eco kun je je nooit senang voelen, in geen enkele coalitie, je doet altijd te weinig. Maar we doen toch méér, en duidelijk meer dan in de vorige coalitie, en je kunt altijd druk zetten zodat er nog meer gebeurt. Het is tragisch dat het altijd te weinig is wat je doet, maar we regeren nu eenmaal niet als enige partij.”