Bolsonaro trekt het hele trumpistische register open voor zijn herverkiezing

Kanonnen zullen tientallen saluutschoten lossen. Bij een militaire parade in Rio de Janeiro zullen parachutisten op het beroemde Copacabana-strand landen en zal een escadrille met rook strepen in de lucht tekenen. Zelfs het gebalsemde hart van de eerste Braziliaanse keizer Pedro I is tijdelijk overgebracht uit zijn laatste rustplaats in Porto.

Brazilië maakt zich deze woensdag op voor een uitbundige viering van twee eeuwen onafhankelijkheid van kolonisator Portugal. Maar bij alle feestelijkheden is er één grote, onvoorspelbare factor: president Jair Bolsonaro. Over minder dan vier weken moet hij op voor een tweede termijn en hij ziet de bicentenário-viering als ideaal decor voor zijn herverkiezingscampagne.

Zoals al maanden het geval is, leunt de rechts-populist daarbij sterk op de tactieken van zijn grote voorbeeld, Donald Trump. Net als de Amerikaanse ex-president in 2016 en 2020 weigert Bolsonaro zich op voorhand bij de uitslag van de stembusgang neer te leggen. „Alleen God kan mij het presidentschap ontnemen”, zegt hij graag. Hoe kopieert de ‘Tropische Trump’ zijn leermeester?

Lees ook: Met aanjagen revolte speelt Bolsonaro leentjebuur bij Trump

1 Zaai wantrouwen over de stembusgang

Vorige maand stelde Bolsonaro in een interview de uitslag alleen te erkennen „zolang de stemming schoon en transparant is”. Juist daarover zaait hij sinds zijn aantreden, begin 2019, argwaan. Het in de jaren negentig ingevoerde elektronisch kiessysteem van Brazilië geldt internationaal als snel en betrouwbaar, maar volgens de president zijn de stemcomputers en de telprocedure niet te vertrouwen. Het liefst zou hij daarom weer met papieren biljetten stemmen, maar een voorstel om hiertoe de grondwet te amenderen redde het niet in het Congres.

Het hoogste kieshof (TSE) maande de president en medestanders meermaals geen desinformatie over de stembusgang te verspreiden. Maar zoals Trumps advocaten na diens nederlaag complottheorieën lanceerden waarin Deep State – bureaucraten samen met Venezuela en China de zege aan Biden gunden; zo ontwaart ook het Bolsonaro-kamp een grote samenzwering. Hierin spannen opiniepeilers, linkse magistraten, media en Big Tech met de oppositie samen om hem een tweede termijn te ontfutselen.

2Scherm met de steun van ‘het volk’

Zoals Trump voor hem ongunstige peilingen wegzette als ‘nepnieuws’, zo claimt ook Bolsonaro dat het volk in werkelijkheid veel enthousiaster over hem is. Voorafgaand aan de eerste kiesronde op 2 oktober loopt hij circa 15 procentpunt achter op zijn sociaal-democratische uitdager, ex-president Lula da Silva. Maar deze Onafhankelijkheidsdag wil hij laten zien dat dit niet kán kloppen.

Aanhangers heeft hij opgeroepen de straat op te gaan in het groen-geel van de nationale vlag. Om 15 uur ’s middags moeten ze op de Copacabana „een luide schreeuw laten horen dat dit het land is dat ons toekomt en dat we transparantie en vrijheid willen”. Bolsonaro ziet een massale opkomst als ‘Datapovo’ (Volksdata) , wat weer een woordspeling is op Datafolha, het bekendste bureau voor opiniepeilingen van het land.

3 Maak de instituties tot vijand

Waar Trump als president instituties als de inlichtingendiensten, de FBI en onwelgevallige rechters aanviel, zo heeft Bolsonaro vooral problemen met het Hooggerechtshof, dat hem regelmatig dwarszit. Vorig jaar greep hij de nationale feestdag al aan om zijn aanhangers voor het Hof te laten demonstreren in Brasília. Het leidde tot speculaties over een 6-januari-achtige zelfcoup en Bolsonaro moest later schriftelijk beloven dat hij zich geen andere machten dan de uitvoerende zal toe-eigenen.

Zijn belangrijkste vijand is hoge rechter Alexandre de Moraes, die de president ook deze campagne scherp in de gaten blijft houden. Vorige maand liet De Moraes invallen doen bij prominente zakenlieden die in een uitgelekte appgroep goedkeurend hadden gechat over een coup in het geval van een zege van links. De vraag is of Bolsonaro de rechter, die hij onlangs uitmaakte voor „zwerver”, weer zal aanvallen. De Moraes is onlangs ook benoemd tot voorzitter van het kieshof en zal toezien op de stembusgang.

4 Flirt met de strijdkrachten

Trump sprak over „mijn generaals” en opperde tijdens de roerige protestzomer van 2020 serieus het leger in te zetten tegen linkse betogers. Bolsonaro, een oud-legerkapitein, flirt ook graag met de militaire dictatuur. De dag dat het leger (in 1964) een staatsgreep pleegde, noemt hij „onze tweede onafhankelijkheidsdag”. Vorig jaar droegen zijn aanhangers spandoeken die opriepen de strijdkrachten op de hoge rechters af te sturen.

Voor deze woensdag drong de president er bij de legertop op aan de parade niet – zoals gebruikelijk – in het oude centrum van Rio te laten plaatsvinden, maar in de Zona Sul. Dit is het zuidelijke stadsdeel waar doorgaans manifestaties worden gehouden, waardoor de militaire show een politieker randje krijgt. Niet voor niks wil Bolsonaro op de Copacabana aankomen rond dezelfde tijd dat parachutisten op het strand landen.

5 Stoom je aanhang klaar voor geweld

Net als de VS kent Brazilië een relatief lange transitieperiode: tussen de tweede ronde op 30 oktober en inauguratiedag (1 januari 2023) zitten ruim twee maanden. Hoewel Trumps leugens over kiesfraude hem uiteindelijk niet in het Witte Huis konden houden, hadden ze een blijvend effect. Bijna twee jaar later gelooft een ruime meerderheid van de Republikeinse kiezers nog dat Joe Bidens zege ‘gestolen’ is. En op 6 januari 2021 ging een deel van die aanhang zover om – opgejut door de president zelf – het Capitool te bestormen.

Hoewel het onzeker is of Bolsonaro deze woensdag zelf zal spreken, hebben zijn aanhangers hem al goed verstaan. In pro-Bolsonaro-appgroepen op Telegram en WhatsApp waar de krant Folha de São Paulo in meekeek, raakt de toon van sommigen al verhit. „Landgenoten, 7 september is onze laatste passieve demonstratie, laten we onze vrijheid verdedigen, want straks kan het voor Brazilië al te laat zijn.”