Verras mij niet

De kunst van het geven van het ultieme cadeau, dat ís helemaal geen kunst. Er hoeft niet eindeloos over gepiekerd te worden, er hoeft niet door winkels gestruind. Het ultieme cadeau geef je door simpelweg te vragen wat de ander hebben wil. Weinig romantisch, en creatief is het evenmin, maar het is toch zo. Monique Pollmann doet er onderzoek naar. Ze is universitair docent communicatiewetenschap aan de universiteit van Tilburg.

Tegelijk blijkt uit haar nieuwe studie over dit onderwerp, waarvan de onderzoeksresultaten nog gepubliceerd moeten worden, dat heel weinig mensen dat doen. Slechts 10 procent van de cadeaugevers vraagt de ander waar hij of zij blij mee zou zijn. De rest bedenkt het liever zelf.

Pollmann en haar Tilburgse collega’s vroegen de ruim tweehonderd deelnemers aan de studie: hoe leuk vond je het om een cadeau te krijgen waar je specifiek om had gevraagd? Antwoord: héél leuk. Maar daarna, in dezelfde vragenlijst, zeggen ze dat ze die strategie zélf niet gebruiken. „Mensen vinden het leuker om het zelf te bedenken”, zegt Pollmann. „Ze denken ook dat ze dan leuker overkomen. Dat ze creatiever worden gevonden en dat het lijkt alsof ze meer hun best hebben gedaan.”

Is dat ook zo? Vragen wat iemand zou willen krijgen werd inderdaad minder creatief gevonden, maar het werd niet gezien als een teken dat iemand meer of minder om hen zou geven. Er wordt veel geld verspild, zegt Pollmann, aan cadeaus die niet gewaardeerd worden. Ze wil nu graag uitzoeken hoe „we van het stigma afkomen dat vragen naar iemands wens een probleem is”.

Wat is een goed cadeau?

„Een goed cadeau is niet per se materieel. Uit ander onderzoek is gebleken dat mensen blijer worden van dingen doen dan van dingen hebben. Als ze een activiteit krijgen, beoordelen ze de relatie met de gever als sterker. Ze kijken er ook met meer blijdschap op terug dan op een materieel cadeau. Er zijn veel verschillen tussen wat de gever denkt dat een goed cadeau is en wat de ontvanger een goed cadeau vindt. Zo denkt de gever vaak dat geld geven niet leuk is, want het laat niet zien hoe creatief hij is en dat hij de ander goed kent. Terwijl de ontvanger het krijgen van geld veel hoger waardeert dan de gever inschat. Hetzelfde geldt voor een tweedehandscadeau. Mensen vinden het helemaal niet erg om iets tweedehands te krijgen, terwijl de norm toch nog vaak is dat dat niet hoort.”

De koppigheid van de mens blijkt ook uit het feit dat zelfs als er een verlanglijstje is, de gever zich daar vaak niet aan houdt. Dat is nog sterker bij mensen die elkaar goed kennen, zegt Pollmann.

Tweederde van de vrienden wijkt af van een verlanglijst. Omdat ze denken dat ze het beter weten of beter kunnen. Met als gevolg dat hun cadeau minder gewaardeerd wordt dan een cadeau dat op het lijstje stond.

Het verlangen om creatief te zijn is groot. Pollmann: „Het geven van een cadeau gaat verder dan het blij maken van de ontvanger. Het gaat meer om jouzelf dan om de ander. Mensen willen zichzelf goed voelen, ze worden blij van het moment van geven.” Het gaat dus niet (voldoende) om de verrassing van de ander, terwijl díe het ermee moet doen. „De gever heeft het moment van geven voor ogen, maar voor de ontvanger telt vooral wat daarna komt. De focus ligt anders.”

Waarom is het geven van een goed cadeau zo belangrijk?

„In de wetenschappelijke literatuur wordt gezegd dat een goed cadeau helpt om de waarde van de relatie te laten zien. Dat het een weerspiegeling is van: waar staan wij? Er is een studie gedaan waarin stellen ieder voor zich cadeaus moesten rangschikken op volgorde van hoe leuk ze het vonden. Daarna kregen ze een laag gerangschikt cadeau mee, waarvan werd gezegd dat hun partner dat voor ze had uitgekozen. Vervolgens moesten ze vragen beantwoorden als: in hoeverre lijken jullie op elkaar, en: ben je van plan om nog lang met deze persoon door te gaan in een relatie? Wie een laag gerangschikt cadeau had gekregen, was negatiever over de onderlinge overeenkomsten en over een gezamenlijke toekomst. Dus een slecht cadeau kan ook echt negatieve gevolgen hebben.”

Vrouwen denken dat ze beter zijn in het uitkiezen van een goed cadeau

Hoe verklaar je die negatieve gevolgen? Het is toch maar een cadeau?

„Mensen willen graag het gevoel hebben dat ze begrepen worden. En een slecht cadeau ondermijnt dat gevoel. Als je het gevoel hebt dat je goed begrepen wordt, of dat nu terecht is of niet, ben je blij met de relatie. Je wilt dat de ander jou goed ziet, goed kent. Een slecht cadeau kan worden geïnterpreteerd als een teken dat de relatie niet zo goed is.”

Dat legt een grote druk op de gever.

„Ja, zeker! En dus kun je het beste voor de veilige optie gaan: de ander even vragen wat hij of zij wil. Want je neemt een risico door het zelf te verzinnen. Mensen denken dat het dan meer waard is. Maar uit geen enkele studie is gebleken dat een verrassing beter is.”

Ook niet als het een briljante verrassing is?

„Dat is natuurlijk lastig te onderzoeken.”

Zijn er vaardigheden die bijdragen aan het kunnen uitkiezen van een goed cadeau?

„Er wordt vaak gedacht: je moet het perspectief kunnen nemen van een ander. Maar dat werkt alleen als de ander erg op je lijkt. Anders loop je tegen restricties aan, want je denkt altijd na over de ander vanuit je eigen waarneming. En je wéét niet hoe die ander denkt. Ook niet als je zelf denkt dat je je goed kunt inleven. En dat denken we vaak, want als we daarnaar vragen in onderzoeken, komen daar altijd heel hoge scores uit. Terwijl dat niet zo is.”

In een eerdere studie is gevonden dat er één persoonlijkheidskenmerk is dat een klein verschil maakt in het kunnen uitkiezen van een goed cadeau: sociale interesse. Mensen die op vragenlijsten invullen dat ze liever naar een feestje gaan dan naar de bieb. En liever dingen samen met anderen doen dan alleen. Mensen die aangeven dat ze sociale situaties gemakkelijk vinden. Pollmann: „Bovenal mensen die echt met de ander bezig zijn. Die vragen en actief luisteren in plaats van denken: ik weet het allemaal wel, want ik ben heel goed in mezelf inleven.” Verder heeft ze in een eerder onderzoek een klein verschil tussen mannen en vrouwen gevonden. Vrouwen kopen meer cadeaus dan mannen en vinden zelf dat ze beter zijn in het uitkiezen van een goed cadeau dan mannen. Dat is inderdaad, een beetje, het geval. Pollmann: „Misschien komt dat doordat ze meer ervaring hebben: dat je beter wordt als je het vaker doet. Maar dat weet ik niet zeker.”

Ter geruststelling: ook een zelf verzonnen cadeau wordt vaak „best oké beoordeeld”. Mensen zijn vaak blij met een cadeau, zegt Pollmann. „Het is natuurlijk altijd leuk om iets te krijgen. Maar het zou beter gaan als je het de ander vraagt. Ongeveer 10 procent van het budget dat aan cadeaus wordt besteed, is verspild geld.”

Zelf zegt ze altijd „heel expliciet” wat ze graag wil hebben. En ja, erkent ze, het geven van een cadeau wordt zo wél zakelijk en praktisch. „Maar als je je creativiteit wilt laten zien, kun je er altijd nog een briefje bij schrijven.”