Verpletterende familiekroniek is droomdebuut Romana Vrede

Toneelauteur Lorraine Hansberry zette haar leven en werk in het teken van anti-racisme en zwarte emancipatie. In haar meest invloedrijke werk, A raisin in the sun, portretteerde ze de familie Younger, een arme familie die na een erfenis in een witte buurt komt wonen, en daar onmiddellijk te maken krijgt met een poging van hun buurtgenoten om ze daar weer weg te krijgen. Als journalist sprak Hansberry zich uit tegen de segregatie in de VS, maar ook voor de bevrijding van gekoloniseerde Afrikaanse landen, waarin ze speciale aandacht had voor vrouwelijke vrijheidsstrijders. Ze kwam nooit publiekelijk uit de kast, maar omarmde na haar huwelijk haar homoseksualiteit en publiceerde anoniem in verschillende queer magazines. Ze stierf op 34-jarige leeftijd aan alvleesklierkanker, een half jaar na de aanname van de Civil Rights Act van 1964.

Het werk en nalatenschap van Hansberry werd de afgelopen jaren in het Nederlandse theaterveld geherintroduceerd door Well Made Productions, dat werd opgericht om voorstellingen over zwarte hoofdpersonages op de planken te krijgen. Tussen 2016 en 2019 produceerde het gezelschap zowel A raisin in the sun als twee stukken van schrijvers die op dat werk voortborduurden.

Lees ook: Romana Vrede regisseert voorstelling over zwart activisme: ‘Het systeem van uitsluiting zit nog in de hoofden van mensen’

De vertaler van die stukken, Esther Duysker, grijpt in de nieuwe productie The story of Travis zelf de kans aan om met het werk van Hansberry in dialoog te gaan. In het stuk kijkt Travis Younger, in A raisin in the sun de tienjarige zoon van het gezin, terug op zijn leven. Het grootste deel van het verhaal speelt zich af rond zijn zeventiende verjaardag, als hij op het punt staat te besluiten wat hij met zijn leven wil gaan doen. Duysker grijpt de familiedynamiek in Hansberry’s stuk aan om te onderzoeken hoe de psychologische pijn van het racistische verleden generaties lang kan doorwerken, en hoe verzet daartegen vele verschillende vormen kan aannemen. Travis’ voornemen om zich bij de Black Panthers aan te sluiten wordt door zijn vader toegejuicht, maar door zijn moeder en grootmoeder ontraden. Nauwgezet en bloedmooi ontrafelt Duysker de achterliggende gedachtes en ervaringen die ieder personage tot diens ideologische positie hebben gebracht.

https://www.youtube.com/watch?v=ZeJ_lys81kM

Geestverschijning

Terwijl Travis als oude man dit verleden overpeinst, wordt hij bezocht door een geestverschijning: Lorraine Hansberry zelf, zijn schrijver, van wie hij dacht dat hij zich ‘lang geleden van [haar] inkt [had] ontworteld.’ Zo voegt Duysker nog een intrigerende laag toe: feitelijk gaat de schrijver zelf met Hansberry in gesprek, en worstelt ze zo met zowel de wijsheid als de beperkingen van Hansberry’s blik, gebonden aan een tijd en plaats die niet die van Duysker is. De schrijver werpt zo de vraag op: kunnen we ontsnappen aan het leven dat voor ons geschreven is?

In de enscenering van debuutregisseur Romana Vrede komen al deze lagen verpletterend tot leven. Vrede blijkt, zoals te verwachten was van een van ‘s lands beste acteurs, een geweldige spelregisseur, die haar uitmuntende cast tot grote hoogtes stuwt. Het is een adembenemend staaltje ensemblewerk, waarbij iedere acteur diens eigen personage tot op de bodem uitpluist en de medespelers genereus de ruimte geeft. Zowel in tekstbehandeling als in het fysieke spel leggen alle acteurs een fenomenale timing en precisie aan de dag.

De bijdrage van choreograaf Alida Dors is van onschatbare waarde. Zelden lukt het een regisseur en een choreograaf om een bevredigende balans tussen tekst en dans te vinden, maar Vrede en Dors sluiten een volmaakt huwelijk, waarbij dansante passages soms worden ingezet om een emotie te onderstrepen, en soms het volledige ensemble zich aan een dans overgeeft (zoals in een prachtige rouwpassage waarin verdriet en levensvreugde hand in hand gaan).

De slotscène maakt de cirkel rond. De kleindochter van Travis lijkt het voorlopige eindstation van alles waar Hansberry voor gestreden heeft: unapologetically black, unapologetically queer en communicerend in een mengelmoes van Nederlands, Sranantongo, Papiaments en Engels. Zo is The story of Travis zowel een adembenemend portret van generaties als een ode aan één uitzonderlijke vrouw.