Onbekend portret van dichter Constantijn Huygens ontdekt

Op zoek naar zeefdrukken van Andy Warhol doorzocht kunsthistoricus Joost Willink ruim twee jaar geleden online-catalogi van veilinghuizen. Een aardig tijdverdrijf, zegt hij, vlak na het uitbreken van de coronapandemie.

Bij Nye & Company, een klein veilinghuis in Bloomfield, New Jersey, viel Willinks oog op iets anders dan pop-art: een ongedateerd, aan de zeventiende-eeuwse schilder Nicolaes Maes toegeschreven portret van dichter Constantijn Huygens, richtprijs 2.000 tot 4.000 dollar. Verbaasd zoomde hij in op de niet zo beste foto van het oude schilderij. Er zat een fraaie oude lijst omheen en in de beschrijving stond dat Christie’s het eerder al eens als een Maes-portret had aangeboden. Een goed teken, zegt Willink, als zo’n schilderij door de ballotage van een groot veilinghuis is gekomen.

Willink had nauwelijks concurrentie van andere bieders; inclusief veilingkosten hoefde hij slechts 3.520 dollar te betalen. Later ontdekte hij pas dat Nye het portret in 2017 en 2018 eerder te koop had aangeboden, toen met aanzienlijk hogere richtprijzen – precies op het goede moment was zijn oog er dus op gevallen.

Maar had hij echt een schilderij gekocht van de virtuose Rembrandt-leerling Nicolaes Maes (1634-1693)? En dan nog wel een onbekend portret van Constantijn Huygens (1596-1687), de grote dichter, diplomaat, geleerde, componist, architect en polyglot? Dat stond allerminst vast.

Ontdekkingsreiziger

Willink, bekend van zijn studies naar de negentiende-eeuwse ontdekkingsreiziger en fotograaf Alexine Tinne, dook twee jaar onder in archieven. En hij onderwierp het kleine portret aan allerlei moderne onderzoeksmethoden. De resultaten van zijn studie legde hij vast in een 42 pagina’s tellend artikel dat hij voorlegde aan vooraanstaande kunsthistorici. Die delen zijn voornaamste conclusies: het door hem gekochte schilderij is een onbekend, door Nicolaes Maes geschilderd portret van Constantijn Huygens, het negende contemporaine portret dat van de dichter bekend is.

De Duitse Maes-specialist Léon Krempel stelde op stilistische gronden en op basis van de gebruikte signatuur vast dat het portret rond 1656 is gemaakt. De destijds 22-jarige Maes begon toen met portretschilderen. De kleding en de zwarte hoed van de geportretteerde man en de ouderdom van het gebruikte houten paneel passen bij die datering.

Het Maes-portret lijkt sprekend op een gelijksoortig Huygens-portret door de zeventiende-eeuwse schilder Caspar Netscher, in de collectie van het Rijksmuseum. De afgebeelde houding en de kleding op de twee portretten is vrijwel identiek. Alleen de zwarte hoed die Huygens in 1656 droeg en die zestien jaar later ouderwets was geworden, is op het portret uit 1672 vervangen door een zogenoemd kalotje, een klein mutsje voor binnenshuis.

Engeland

Huygens verbleef de jaren voordat Netscher zijn portret schilderde in Engeland. In het verleden is verondersteld dat Netscher als voorbeeld een drie jaar eerder door hem geschilderd schetsportret van Huygens gebruikte, een portret in bezit van het Haags Historisch Museum. Die conclusie is nu dus achterhaald: Netscher moet wel het Maes-portret als uitgangspunt hebben gebruikt. De kleding en houding mag identiek zijn, op het vroegste portret had Huygens nog rossig haar, op het latere portret is hij grijs en duidelijk ouder.

De drie genoemde portretten hangen tot en met begin december naast elkaar in het Huygensmuseum Hof-wijck in Voorburg. Tot grote tevredenheid van directeur Lea van der Vinde. „Door het onderzoek van Willink zijn we meer te weten gekomen over hoe Huygens met kunst omging. De portretten door Maes en Netscher, waarvan we weten dat ze bij hem thuis hingen, geven een rijker beeld van hoe hij zichzelf zag. Het is een veronderstelling, maar het zou me niet verbazen als Huygens aan Netscher vroeg het Maes-portret als uitgangspunt te nemen. Zo van: zo zag ik er uit toen ik jong was, zo ben ik nu. Huygens was een man met humor.”

Van der Vinde hoopt dat de portretten bijeenblijven. De 75-jarige Willink houdt zich op de vlakte over zijn plannen met het Huygens-portret in zijn bezit. „Voorlopig hangt het hoog en droog in Hofwijck”, zegt hij. Het slechts 28 bij 22,5 centimeter metende portret dat hij tweeënhalf jaar geleden voor drieduizend euro kocht, is inmiddels voor 125.000 euro verzekerd. „Het is een betekenisvol schilderij voor Nederland”, zegt Willink laconiek.