Veel Israëliërs lijken nog altijd niet genoeg te hebben van Benjamin Netanyahu

Met een priemende vinger gericht op zijn medeburgers, roept Benjamin Netanyahu vanaf affiches op de achterkant van veel bussen in Jeruzalem kiezers op om komende dinsdag op hem en zijn Likud-partij te stemmen. De 73-jarige oud-premier, die het land al langer bestuurde dan wie ook sinds Israël in 1948 zelfstandig werd, hoopt na ruim een jaar oppositie op weer een nieuwe termijn.

„Netanyahu voor altijd, dat is gewoon beter voor het land”, lacht een jonge, stevig gebouwde Joodse man met een keppeltje die in de grote overdekte markthal aan de Malane Yehuda-straat een salade verorbert. Ook elders in deze overwegend Joodse middenklassebuurt, even buiten het centrum van Jeruzalem, kan de oude rot Netanyahu op veel steun rekenen.

Dat Likud weer de grootste partij wordt staat wel vast maar de grote vraag is of het ‘Bibi’ Netanyahu lukt voldoende coalitiepartners te verzamelen voor een meerderheid in het verder zeer verdeelde parlement, de Knesset. Vorig jaar lukte dat niet en nam een allegaartje van anti-Netanyahugezinden de macht over, onder leiding van Naftali Bennett en Yair Lapid.

Een aanzienlijke handicap voor ‘Bibi’ is dat hij inmiddels al drie jaar is verwikkeld in processen wegens verdenking van corruptie tijdens zijn ambtstijd. Mede daardoor blijft hij de geesten verdelen in Israël. Zijn aanblijven bemoeilijkt nu al drie jaar de kabinetsformaties. Sommige partijen weigeren daarom nog met hem in een regering te stappen. Anderen willen na eerdere hoog oplopende conflicten niet meer met hem in zee. Dit is ook een van de redenen dat de Israëliërs volgende week al voor de vijfde keer in een kleine vier jaar naar de stembus gaan.

„Netanyahu is corrupt”, zegt Ohad Grossman, een geschiedenisleraar met een baardje die met een vriend een biertje drinkt op een overdekt terras. „Steeds als zijn eigen belangen met die van het land botsen, laat hij die van zichzelf prevaleren. Ik stem links, zeker niet op hem.” Een vrouw, die haar naam niet wil geven, erkent dat ze vroeger op Netanyahu stemde maar nu niet meer. „Mijn man nog wel. We hebben er thuis de hele tijd ruzie over.”

Opiniepeilingen wijzen uit dat Israël wel eens zijn meest rechtse regering ooit kan krijgen. Netanyahu, die beseft dat dit zijn laatste kans op het premierschap kan zijn, is bereid samen te werken met de Religieuze Zionistische Partij van Bezalel Smotrich en Otzma Yehudit van Itamar Ben Gvir. Zij willen de door Israël bezette Westelijke Jordaanoever annexeren, wat tot nieuwe heftige aanvaringen met de Palestijnen kan leiden.

Vooral Ben Gvir neemt extreme standpunten in. Hij vindt dat stenen gooiende Palestijnse jongens moeten worden doodgeschoten en roept vaak tegen Palestijnen: „Jullie dorp moet branden.” Tegenstanders beschuldigen Smotrich en Ben Gvir ervan zich als fascisten te gedragen.

Decennia van verrechtsing

Een rechtse regering is op zichzelf geen novum in Israël. Onderzoeken wijzen uit dat zo’n zestig procent van de Joodse Israëliërs zichzelf als rechts beschouwt, van de jongeren zelfs 70 procent. Al decennia is die verrechtsing gaande. Analisten schrijven dit fenomeen vooral op het conto van de aanhoudende confrontaties met de Palestijnen. Die zorgen ook bij Joden voor een voortdurend gevoel van onveiligheid, waarvan rechts profiteert.

„Op welke partij weet ik nog niet, maar ik ga in elk geval rechts stemmen”, zegt de 35-jarige Lital, turend over haar zonnebril. Ze is moeder van twee jonge kinderen en wil alleen haar voornaam geven. „Wij wonen dichtbij de Gazastrook en hebben al dikwijls raketten zien overvliegen. Ik wil dat mijn kinderen veilig zijn en alleen een rechtse regering neemt de veiligheid van Joden serieus.”

De rechtse partijen, vooral Likud van Netanyahu, hebben er in de tijd dat ze regeringsmacht hadden alles aan gedaan hun greep op het land te versterken. Dat is vaak ten koste gegaan van het democratische gehalte van Israël. Niet voor niets wordt Netanyahu nu vaak in één adem genoemd met de Hongaarse premier Orbán en de Turkse president Erdogan, landen waar de democratie eveneens aan erosie onderhevig is.

Zo doet Netanyahu het al jaren voorkomen alsof de rechterlijke macht er alleen maar op uit is hem politiek te breken, zeker nadat de corruptieonderzoeken tegen hem waren begonnen. Dat de hoogste justitiële autoriteiten door hemzelf waren benoemd, vergat hij voor het gemak.

Aan sterke onafhankelijke rechters die politici op de vingers tikken hebben rechtse partijen sowieso een hekel. Het is niet aan rechters voorstellen van regering en parlement te toetsen aan bestaande wetten, vinden zij; het gaat er om dat de wil van de meerderheid in het parlement de doorslag geeft, ook als dat maar een flinterdunne meerderheid is, zoals de laatste jaren.

„Elke beperking van de macht van de Knesset beschouwen ze als een schending van de democratie”, zegt Dahlia Scheindlin, een politicoloog, aan de telefoon. „Ze gebruiken de terminologie van de democratie met het doel die vervolgens te ondermijnen.”

Waar mogelijk probeerden Netanyahu en zijn bondgenoten de laatste jaren rechters benoemd te krijgen die hun standpunt deelden.

Apartheid

Ook de toenemende ongelijkheid tussen Joden en Palestijnen – vooral in het buitenland vergelijken velen Israël steeds vaker met het apartheidsregime in Zuid-Afrika – ondergraaft de democratie. Jeruzalem is daarvan een voorbeeld. De ruim 300.000 Palestijnse inwoners van Oost-Jeruzalem mogen bij voorbeeld niet meestemmen dinsdag, al neemt Israël ook voor hun stadsdeel alle belangrijke beslissingen. Ruim 450.000 Joodse kolonisten, die zich – illegaal volgens internationaal recht – op de Westelijke Jordaanoever hebben gevestigd, mogen dat wel.

Ook overladen rechtse politici critici in de media met verwijten. Die zouden slechts leugens verspreiden om linkse groeperingen te begunstigen. Activisten die zich inzetten voor burgerrechten voor de Palestijnen stellen ze voor als vijanden van Israël. „Ze de-legitimeren het concept van mensenrechten en ondermijnen daarmee ook weer de democratie”, aldus Scheindlin. „Israël wil door de buitenwereld als een democratie worden beschouwd, maar het heeft in dat geval de verantwoordelijkheid democratischer te worden dan het nu is.”

Onzin, zeggen commentatoren ter rechterzijde, er speelt iets anders. „Er is een natuurlijke spanning tussen degenen die in Israël de nadruk willen leggen op liberale en seculiere waarden en degenen die in de Israëlische samenleving prioriteit willen geven aan de Joodse aard van de staat”, schreef Jonathan S. Tobin deze week in een column in de krant Hayom, eigendom van een vriend van Netanyahu. En al die kritiek van links? Die deed Tobin eenvoudig af als gevoelens van frustratie, omdat links nooit meer verkiezingen wint.

Lees ook: Verlammende verdeeldheid breek Israël op