Geen hek of muur weerhoudt migranten uiteindelijk van hun komst naar Europa

Politici krijgen wel vaker het verwijt dat ze hun beloftes niet nakomen. Op het gebied van migratie is de kloof tussen wat de politiek wil en de realiteit bijzonder groot. Den Haag wordt teruggefloten door de rechter. Brussel komt pas in actie wanneer er een crisis is, maar zoekt al acht jaar naar een duurzaam migratiebeleid. En op de situatie aan de buitengrenzen van Europa krijgen politici evenmin vat. Nu eens is er een oorlog waar mensen vandaan vluchten, dan weer een aardbeving.

Nederland kreeg vorig jaar 47.991 asielaanvragen te verwerken, het hoogste aantal sinds 2016. Afgelopen zomer was dit zichtbaar bij het aanmeldcentrum in Ter Apel, dat overvol raakte – al is dit volgens critici vooral een capaciteitsprobleem.

Lees ook: Waar komen de problemen met de asielopvang vandaan?

In een noodgreep, om de crisis het hoofd te kunnen bieden, schortte het kabinet vorig jaar de mogelijkheid op voor gezinsleden van statushouders om naar Nederland te komen. Kan niet en mag niet, zeiden alle juristen toen al, maar het kabinet zette door. Deze week werd de maatregel alsnog afgeschoten door de Raad van State. Cynisch gezegd: het kabinet heeft die nareizende gezinsleden met een juridisch kansloze maatregel wel een half jaar langer buiten Nederland weten te houden.

Ook buiten Nederland bemoeit premier Mark Rutte zich met het migratiebeleid. Zo riep hij, samen met de Oostenrijkse bondskanselier Karl Nehammer, de EU-top van donderdag in het leven. Daar ging het ook over door de Europese Unie gefinancierde grensbarrières, een onderwerp dat al jaren tot opgewonden debat leidt. Voorstanders als Hongarije vinden een muur onmisbaar, tegenstanders als Portugal wijzen erop dat muren nooit werken.

De grenskwestie werd voorlopig met Brusselse taalacrobatiek beslecht

De grenskwestie werd voorlopig met Brusselse taalacrobatiek beslecht. In de conclusies van de top roepen de regeringsleiders de Commissie op „onmiddellijk aanmerkelijke EU-middelen vrij te maken” om landen te helpen hun „grensbewaking en infrastructuur te versterken.”

Volgens Nehammer kunnen landen die een grensmuur willen bouwen vanaf nu in Brussel geld krijgen voor grensbewakers en patrouillewagens. Hier wordt 2,7 miljard euro voor uitgetrokken, zei Rutte. Het grenshek moeten landen uit eigen zak betalen.

Waar sommige landen hartstochtelijk pleitten voor EU-gelden voor hekwerken, legden andere de nadruk op het terugsturen van uitgeprocedeerde asielzoekers. De conclusies van het overleg bevatten een hele catalogus aan maatregelen gericht op vermindering van de toestroom van asielzoekers die geen kans maken op een verblijfsvergunning. Ook bevatten ze toenaderingspogingen tussen de grenslanden en de landen, zoals Nederland, die een probleem hebben met secundaire immigratie. Zo wordt migratie uitdrukkelijk als Europese zaak omschreven.

Premier Rutte was na afloop tevreden. „We hebben goede resultaten geboekt en wat ik nog veel mooier vond, is dat het wantrouwen in het debat [tussen grenslanden en de rest] zowel in gesprekken achter de schermen als in de conclusies is geadresseerd. Dat is ontzettend belangrijk, daarmee heb je een nieuw momentum te pakken. Dat is in twaalf jaar niet gebeurd.”

Maar Rutte waarschuwde ook dat het er nu om gaat de maatregelen daadwerkelijk uit te voeren. De leiders spraken af dat migratie op de agenda blijft. Vlak voor de verkiezingen komt het de VVD-premier goed van pas dat hij zich met migratie kan profileren – al mag hij van de coalitie niet zover gaan als zijn eigen partij zou willen.

Grenshekken

Er zullen meer grenshekken komen, maar de vraag is of dat helpt om de migratie te dempen. Tot nu toe lijkt het erop dat hekken de migranten vooral tijdelijk of plaatselijk tegenhouden. Maar na vaak meerdere pogingen zijn migranten uiteindelijk bijna allemaal succesvol.

Lees ook: De reportage over de Balkanroute – migranten die via Servië de EU proberen te bereiken

Het zwaarbewaakte, vier meter hoge dubbele hek waarmee de Hongaarse premier Viktor Orbán zijn land en de EU zegt te beschermen is met ladders, connecties en voldoende geld uiteindelijk te trotseren, berichtte NRC deze week vanuit Servië. En de gewelddadige pushbacks waar de Kroatische en Griekse grensbewaking zich schuldig aan maakt houden die linie evenmin dicht. Wat de beperkende maatregelen wel doen, is de pogingen Europa te bereiken dodelijker maken.

In Italië wilde de nieuwe, radicaal-rechtse premier Giorgia Meloni optreden tegen reddingsboten van ngo’s, die migranten zouden lokken – maar het aantal aankomsten over zee neemt sinds haar aantreden toe. En wat de Britten ook aan maatregelen verzinnen, ook daar stijgt het aantal bootmigranten. „Niets wat de regering tot nu toe heeft geprobeerd, heeft gewerkt”, concludeerde The Economist deze week.

Uiteindelijk worden de aantallen niet bepaald door de pogingen ze tegen te houden. Veel doorslaggevender is wat er in de herkomstlanden gebeurt. Heel Europa merkt de gevolgen van wereldwijde conflicten, onzekerheid, inflatie en klimaatverandering, waardoor mensen naar dit relatief rijke continent willen komen. En hun aantal zal de komende jaren naar verwachting hoog blijven of zelfs verder stijgen.

De afgelopen jaren ondervond Europa al de gevolgen van enkele conflicten aan de buitengrenzen. De Syrische Burgeroorlog en de Russische invasie van Oekraïne leverden miljoenen vluchtelingen op.

Op de EU-top werd de verwoestende aardbeving in Turkije niet met het migratiedossier in verband gebracht; alle aandacht gaat uit naar hulpverlening aan de getroffenen. Maar de natuurramp maakt de buitengrenzen niet stabieler. Honderdduizenden mensen zijn ontheemd geraakt en er is heel weinig vooruitzicht op snel herstel. Een deel van de vluchtelingen zal op zoek gaan naar betere omstandigheden in Europa, bewakingsdrones of niet. Zoals de Portugese premier António Costa tijdens de EU-top zei: als de Middellandse Zee migranten niet kan tegenhouden, hoe groot is dan de kans dat een hek dat wel kan?

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 11 februari 2023