Van tulpenkas tot wasserij: hoe Oekraïense arbeidsmigranten via uitzendbureaus ‘belazerd’ werden

Nog éven geduld. Nog even, en dan zou de Oekraïense Yuliia Ravliuk (30) haar geld krijgen, zei de vertegenwoordiger van het uitzendbureau keer op keer tegen haar. Maar ze kreeg het niet. Net zo lang tot ze hem niet meer geloofde, ontslag nam en daardoor haar woonruimte verloor. „Ik had geluk dat ik een plek had om naar toe te gaan.”

Ravliuk kwam bijna twee jaar geleden via het Poolse uitzendbureau Folga in de Nederlandse tulpenindustrie werken. De belofte van Folga was dat ze voor een Nederlands uitzendbureau zou gaan werken, genaamd Tempoline. Eenmaal aan het werk, vertelt ze, kreeg ze maandenlang te laat en te weinig uitbetaald. Twee maanden kreeg ze helemaal geen salaris. Toen ze erop stond dat ze haar loon kreeg, wilde niemand verantwoordelijkheid nemen voor de betalingen.

Hetzelfde overkwam zes andere Oekraïners die via Folga in Nederland aan het werk gingen. Sommigen zijn ontslagen en hun tijdelijke woning uitgezet omdat ze te vaak zouden hebben gevraagd waar hun salaris bleef. De oorlog in hun land speelde geen rol bij de keus naar Nederland te komen; ze vertrokken bijna allemaal net voor de Russische inval. Wel zegt een aantal van hen door de oorlog niet terug te willen keren naar hun vaderland. De Oekraïners zochten hulp bij stichting FairWork, die opkomt voor slachtoffers van moderne slavernij in Nederland. NRC sprak met vier van hen.

In oktober waarschuwde de Nationaal Rapporteur Mensenhandel voor de toename van het aantal Oekraïense vluchtelingen dat slachtoffer wordt van mensenhandel in Nederland. Nationaal Rapporteur Conny Rijken signaleerde dat vooral malafide uitzendbureaus de kwetsbare positie van Oekraïners misbruiken. Deze mensen zouden onder meer werken in de glas- en tuinbouw.

Het Amsterdamse advocatenkantoor Stibbe pakte de zaak van de zeven Oekraïners op, als onderdeel van zijn pro-bonoprogramma. Het ontdekte dat door een complexe constructie in het contract onduidelijk was voor welke werkgever de Oekraïners precies werkten. Het kantoor spande een kort geding aan tegen de twee uitzendbureaus. Daarvoor vroeg het beide uitzendbureaus, Folga en Tempoline, om urenbriefjes en contracten. Als ze die niet konden overleggen, zouden deze gevorderd worden, inclusief dwangsom. Een dag voor de zitting betaalde het Poolse uitzendbureau Folga de Oekraïners samen ruim 7.000 euro. Daarmee was een rechtszaak van de baan.

Yuliia Ravliuk Ik stond een keer op het treinstation en vroeg mensen om 50 cent om een treinkaartje te kopen

50 euro per maand

Tot twee jaar geleden was Ravliuk aardrijkskundedocent in een stad in het westen van Oekraïne. Daarmee verdiende ze omgerekend 50 euro per maand. Ravliuk kon nauwelijks rondkomen en moest er een baan in een weeshuis bij nemen. Ze werkte zeven dagen per week. „Toen ik van een recruiter werk aangeboden kreeg in Nederland, was ik opgelucht. Ik wilde zo snel mogelijk weg.”

De Oekraïners kwamen in contact met Folga, dat ruim tien vestigingen in Polen heeft, en zegt te bemiddelen voor meer dan tweeduizend werknemers. De website van het uitzendbureau is gericht op bedrijven buiten Polen die arbeidskrachten nodig hebben. Een banner trekt meteen de aandacht: „Do you need an employees? A group of women from Ukraine is looking for a job!” De klant kan doorklikken voor een aanbod. Tempoline zou hen dan in Nederland verder helpen. Dit Hoofddorpse uitzendbureau vermeldt op zijn eigen site actief arbeidskrachten te werven via wervingskantoren in Polen.

Het Poolse uitzendbureau regelde papieren voor de zeven Oekraïners, vertellen ze. De meesten van hen kwamen in contact met recruiters die hun voorspiegelden dat ze rond de 9 euro netto per uur konden verdienen in Nederland. De reiskosten, vaak 150 euro, betaalden ze zelf, vooraf. Het merendeel zegt geen schriftelijke arbeidsovereenkomst te hebben ontvangen.

De Oekraïners vertellen dat hun is gezegd dat ze via Polen moesten reizen. Daar kregen ze een Pools sofinummer waarmee ze in Nederland aan de slag konden – immers ook onderdeel van de vrije Europese markt. En sinds de oorlog is werken in Nederland nog eenvoudiger; Oekraïners hebben er geen vergunning meer voor nodig.

Ravliuk vertelt dat er na een aantal weken geen werk meer was in de tulpenkas. De werkenden werden verdeeld over diverse werkgevers, zoals een pluimveehouder en een wasserette in Almere. Bij die laatste kwam Ravliuk terecht.

Om bij die wasserij te komen, haalde een busje haar om vier uur ’s ochtends op in Nieuw-Vennep, waar ze toen woonde. Het reed door naar Zaandam en Amsterdam om collega’s op te halen. Twee uur was ze zo onderweg naar Almere.

„De plek waar ik moest werken, kon soms ook opeens veranderen”, zegt Ravliuk. „Dan kreeg ik in de avond bericht en moest ik de volgende dag op een totaal ander tijdstip klaarstaan om ergens anders in het land rozen te plukken.”

Wat niet veranderde: het salaris werd volgens Ravliuk voortdurend te laat betaald door Folga. Het excuus van de Poolse intermediair was volgens haar dat een nieuw betalingssysteem was ingevoerd. Nooit kreeg ze het salaris dat haar beloofd was. „Ik had dan bijvoorbeeld 450 euro moeten krijgen voor een week werk”, zegt Ravliuk. „In plaats daarvan kreeg ik 275 euro.”

Ook de andere Oekraïners zeggen dat ze te weinig betaald kregen. Een aantal van hen zegt na enkele maanden zelfs helemaal niet meer betaald te hebben gekregen. Ravliuk zegt dat ze ruim 1.600 euro tegoed had.

Nadat ze uiteindelijk ontslag had genomen bij het uitzendbureau was Ravliuk bij haar vriend in Beverwijk gaan wonen. Ze vond werk in Amsterdam, waar ze elke dag met de trein naartoe moest. Maar doordat ze maandenlang te weinig betaald was, had ze zo weinig geld achter de hand dat ze de treinreis op een gegeven moment niet meer kon betalen. „Ik herinner me dat ik een keer op het treinstation stond en mensen om 50 cent vroeg om een treinkaartje te kopen.”

‘Belazerd’

Ook Nikolay Storoshchuk en zijn vriendin kwamen in de financiële problemen. Ontslag nemen durfden ze lange tijd niet, vertelt hij in het Oekraïens. Een hulpverlener van FairWork vertaalt. Storoshchuk had veel geld uitgegeven om naar Nederland te verhuizen. „Ik moest voor mijn gevoel doorwerken om dat geld terug te verdienen. Mentaal was het zwaar om dat te doen, omdat ik wist dat ik belazerd werd.” Storoshchuk en zijn partner zeggen samen ruim 1.000 euro niet gehad te hebben.

De vijftigjarige Valentyn Dudnyk vertelt hoe hij met zijn vrouw Halyna het plan had naar Nederland te komen, om hier te werken. Via via kwamen ze in Polen terecht, bij uitzendbureau Folga, dat alles zou regelen. In Warschau openden ze een bankrekening. Ze moesten daar twee weken wachten voordat ze naar Nederland zouden gaan om ‘in de tulpen’ te werken. Het werd een pluimveehouder, waar hij kippen moest uitbenen. „We moesten daar wel mee akkoord gaan, want ons geld begon op te raken.”

Dudnyk zegt dat hij als chauffeur om vier uur ’s ochtends werknemers moest ophalen. Soms was hij pas om middernacht thuis. „Ik moest doorgaan van Tempoline, anders zouden ze met me stoppen. Maar ik kon niet meer.” Hij vertelt dat hij werd ontslagen toen hij zich beklaagde over de situatie. Hij zegt dat hij een deel van zijn salaris, ruim 200 euro, niet heeft ontvangen. Zijn vrouw mist zo’n 500 euro aan betalingen.

Gouden bergen

De precieze constructie waaronder de Oekraïners in Nederland werkten, blijft onduidelijk, vertelt Stibbe-advocaat Marko Jovović. Volgens hem hebben zijn cliënten papieren getekend die ze niet begrepen, en zijn in Polen „gouden bergen” beloofd. Jovović heeft geprobeerd de verhouding tussen Folga en Tempoline te ontrafelen, maar kreeg er niet precies de vinger achter. Duidelijk is wel dat de Oekraïners via de uitzendbureaus in Nederland soms voor vijf of zes bedrijven werkten.

De dagvaarding voor het kort geding stuurde Stibbe naar drie uitzendbureaus, omdat op papieren van een aantal werknemers naast Folga en Tempoline nóg een Pools uitzendbureau staat vermeld – al heeft niemand daar contact mee gehad.

Uiteindelijk betaalde Folga het achterstallig loon dus net voor het proces. Volgens Jovović is dat gebeurd om een dure rechtszaak te voorkomen, en om te voorkomen dat Folga tegen hoge dwangsommen alle looninformatie had moeten overleggen.

Volgens stichting FairWork toont deze zaak aan hoe moeilijk het voor kwetsbare arbeidsmigranten is hun loon op te eisen. Uitzendbureaus kunnen binnen de regels arbeidsconstructies vaag houden, waardoor mensen met lege handen komen te staan, ziet advocaat Jovović. „De Arbeidsinspectie heeft vaak geen tijd om zaken op te pakken, en voor de sociale advocatuur kan een zaak als deze financieel eigenlijk niet uit. Dat misbruiken malafide uitzendbureaus.”

Volgens eigenaar Ghaffar Hussain van uitzendbureau Tempoline is Folga verantwoordelijk voor de misstanden. Het Poolse bedrijf zou busjes en panden van Tempoline hebben gehuurd, waardoor die naam is opgedoken. Hij ontkent dat hij en zijn medewerkers wisten van de misstanden, of er bij betrokken zijn geweest. Volgens Hussain betaalt Tempoline Oekraïense vluchtelingen volgens de cao.

Uitzendbureau Folga laat via een Nederlandse advocaat weten de directe werkgever te zijn geweest voor de werknemers, en dat Tempoline als tussenpersoon functioneerde. Het Poolse uitzendbureau zegt dat de werknemers nooit bij hen hebben geklaagd en dat het alle werknemers betaald heeft voor de projecten die ze met Tempoline hebben afgesproken. Ook zou het nooit de intentie zijn geweest dat de Oekraiënse werknemers niet betaald zouden worden. Omdat Folga volgens de Nederlandse wet wel aansprakelijk kan worden gesteld, heeft het bedrijf een schikking getroffen, ook omdat de zaak daarmee zou zijn afgedaan. De misstanden zegt het Poolse uitzendbureau te betreuren en hier niks van te weten. Het verwijst daarvoor naar Tempoline. Beide uitzendbureaus zeggen tegen NRC dat ze van elkaar nog een grote som geld moeten krijgen.

Lees ook Uitzendbureau RMS is een doorn in het oog, maar gemeente Venray is machteloos

Uitzend-cao

Ravliuk huurt nu een appartement in Amsterdam, maakt schoon in een hotel en krijgt salaris conform de uitzend-cao.

Valentyn en Halyna Dudnyk werken via een ander uitzendbureau in een fabriek. Het liefst zouden ze rechtstreeks voor de fabriek werken. Daar is de werkgever ook toe bereid, vertelt Valentyn, maar ze moeten toch bij het uitzendbureau blijven. Het loon is lager, maar ze hebben het bureau voor hun huisvesting nodig. „Het is onmogelijk om een eigen woning te vinden.”

Twee van de zeven Oekraïners zijn inmiddels weg uit Nederland. De anderen hebben nog altijd contact met elkaar. Dat is belangrijk voor de verwerking van wat ze hebben meegemaakt, laat stichting FairWork weten.

In Facebook-groepen die Oekraïners gebruiken op zoek naar werk in het buitenland, ziet Ravliuk bedrijven die medewerkers proberen aan te trekken met een uurloon van 7 euro. Dat is in Oekraïne veel geld, zegt ze, maar in Nederland minder dan het wettelijk minimumloon. Door haar ervaringen wil ze haar landgenoten waarschuwen. „Doe het niet, wil ik schreeuwen – naar die vacatures en de Oekraïners die erop reageren.”

Leeslijst Mail de redactie