Medy van der Laan: ‘Dit wetsvoorstel over de aanpak witwassen maakt ons werk effectiever’

Niet vaak zal een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer al van tevoren zo op scherp staan als het gesprek dat donderdag gepland staat over de aanpak van witwassen.

Op tafel daar ligt een aangepast wetsvoorstel van het ministerie van Financiën om banken meer slagkracht te geven in hun taak om witwassen te voorkomen. Zo wordt voorgesteld om een groep banken, waaronder ING, Rabobank en ABN Amro, verzameld in Transactie Monitoring Nederland (TMNL) toestemming te geven gegevens over mogelijke criminele transacties naast elkaar te leggen, om zo criminele netwerken beter in kaart te brengen. Daarnaast wordt het banken verplicht om bij nieuwe klanten na te gaan of een andere bank de klant niet al als ‘niet helemaal in de haak’ heeft bestempeld, en om die reden heeft geweigerd.

De Raad van State (RvS) en de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) waren op de eerste versie van het wetsvoorstel al zeer kritisch. De mogelijkheid om gegevens van banken naast elkaar te leggen werd door de AP zelfs als een „ongekende massasurveillance door banken” gekenschetst. Ondanks dat het aangepaste voorstel verbeteringen bevat, is de AP nog steeds „bijzonder kritisch”, schrijft de autoriteit zelf in een voorafgaand aan de rondetafel gepubliceerd document. Er is ondanks de aanpassing nog altijd gevaar van uitsluiting en discriminatie, schrijft de privacyautoriteit.

Aan tafel donderdag zitten ook voorstanders van de nieuwe wetgeving, zoals de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB). NRC sprak met voorzitter Medy van der Laan.

Kunnen jullie je vinden in de kritiek van de Raad van State en AP?

„De eerste kritieken van de RvS en de AP hebben goed geholpen, want er zijn verbeteringen aangebracht. Er zijn in het nieuwe wetsvoorstel goede waarborgen ingebouwd om de privacy te beschermen. Algoritmes waarmee transacties en klanten als ongebruikelijk worden aangemerkt, moeten transparant zijn voor de toezichthouder. Bij het uitwisselen van gegevens van oude klanten mag dat alleen gaan over klanten die in een hoogrisicocategorie vallen en waarbij een bank ook daadwerkelijk de bankrekening beperkt heeft. Er is een ethische commissie aangesteld bij TMNL om dilemma’s aan voor te leggen.

„De AP lijkt in hun reactie nu niet in te gaan op de aanpassingen, zoals de waarborgen voor de privacy. Dat vinden wij jammer. De AP, net als eerder de Raad van State, lijkt een meer principieel punt te willen maken van dit wetsvoorstel. Namelijk: wij vinden dat de opsporing van criminele netwerken überhaupt een publieke taak is, van politie en justitie. Dit hoort niet in handen te liggen van een private partij als een bank. En omdat het nu wél bij de private sector ligt, moet de data-uitwisseling worden beperkt.

„Wij kunnen ons die principiële vraag goed voorstellen. Want als dit werk in het publieke domein zou vallen, zou dit vele malen effectiever kunnen zijn. De politie mag veel meer, die kunnen de transactiegegevens naast politiedossiers leggen.

„Maar we willen dat debat niet vermengen met het huidige wetsvoorstel. Want als door dit principiële debat te voeren dit wetsvoorstel niet doorgaat, zouden we dat jammer vinden. Want dit wetsvoorstel maakt ons huidige werk veel zinvoller, effectiever en gerichter.”

Lees ook dit opiniestuk: Banken kúnnen witwassen niet bestrijden – en compliance officers al helemaal niet

Is zo’n wetsvoorstel niet het ideale moment om zo’n principiële discussie te voeren?

„We willen dat risico niet lopen dat het wetsvoorstel daardoor wordt ingetrokken. Want als publieke instellingen de monitoringtaak van banken gaan uitvoeren, duurt het jaren voordat het zover is. Dat betekent ook extra kosten voor het publieke domein. Nu geven wij al veel geld uit aan de aanpak van witwassen: gezamenlijk als banken 1,4 miljard euro per jaar. Er werken 12.000 mensen bij ons. Dat is een op de vijf bankmedewerkers. En met dit wetsvoorstel kunnen wij dat geld en die mensen veel effectiever laten werken.”

„En ja, voor de lange termijn om het nóg effectiever te maken, zou dat in kaart brengen van criminele netwerken van ons zeker naar het publieke domein mogen. Maar niet nadat dit wetsvoorstel is ingevoerd. Hierin is voor de korte termijn het betere de vijand van het goede.”

Er hebben in het verleden mensen al een stempel ‘crimineel’ gekregen van banken waarbij dat onterecht bleek, maar waar die mensen moeilijk vanaf kwamen. Dus er zitten wel gevaren aan mensen een label geven.

„Wat we nu moeten doen als banken is transacties monitoren en klanten goed screenen. We kijken of we kunnen uitsluiten dat er sprake is van witwassen. Als we dat niet kunnen uitsluiten, moeten wij een melding doen bij de Financial Intelligence Unit, onderdeel van de nationale politie, én als bank zelf maatregelen nemen. Dat proberen we altijd zo zorgvuldig mogelijk te doen, maar in theorie kan er iemand per ongeluk in een verkeerd bakje terechtkomen.

„Als dit wetsvoorstel wordt aangenomen, is een van de zaken die we gaan uitwerken hoe we dat precies gaan inrichten. Hoe klanten ook laagdrempelig kunnen aankaarten dat ze niet in dat verkeerde bakje thuishoren. We zouden graag een centraal register hebben, om dat zorgvuldig met waarborgen op één plek te kunnen doen. En dus ook niet dat je bij de ene bank nog wel een negatief label hebt, en bij de andere niet.”

Ondertussen wordt een rekening steeds duurder bij een bank doordat alle kosten voor de verplichte witwascontroles worden doorberekend. Moet de bank daar niet tegen ageren bij de wetgever?

„Als klanten hier een punt van maken, leggen wij rustig uit dat de wetgever al jaren geleden democratisch heeft besloten om banken financiële poortwachter te maken. Nu realiseren wij ons dat als je die taak heel grondig uitvoert, dat dat heel veel geld kost.

„Of dit in balans is? Dat moet de wetgever uiteindelijk bepalen met de toezichthouder. Wij krijgen immers als banken boetes, zoals bijvoorbeeld in 2017 en 2018 gebeurd is, als we niet aan de huidige anti-witwasregels voldoen. Dus ja, wij als banken willen nu die regels stevig uitvoeren.

„Maar let wel als je deze discussie wilt voeren als samenleving en Tweede Kamer: het is niet zo dat we als banken ooit kunnen stoppen met monitoring en klantonderzoeken. Dat kan niet, we hebben als banken die taak vanuit Europese regelgeving. Het is ook wereldwijd een hele normale taak voor banken. Klantonderzoek is een blijvertje. En dat betekent ook dat de kosten hiervoor gemaakt zullen blijven worden. Juist daarom willen we dat zo trefzeker mogelijk doen als dat kan, op basis van de data-uitwisseling die we door dit wetsvoorstel krijgen.”