Van aantrekken naar afstoten: plots is de gewilde Rus persona non grata in Cyprus

Een cameraatje registreert nauwgezet wie er voor de deur staat. Pas wanneer juwelier Kostas Mastoroudis constateert dat het om goed volk gaat, mogen bezoekers zijn zaak in aan de boulevard van de Zuid-Cypriotische havenstad Limassol. „Ik ben al drie keer overvallen”, zegt hij verontschuldigend. „Maar ach, echt dure stukken verkoop ik toch niet meer.”

Voorheen, zegt de 67-jarige Cyprioot, wilde er nog weleens een sieraad van 200.000 euro de deur uit gaan – een Russische oligarch die zijn vrouw eens goed wilde verwennen. „Die tijden zijn sinds de sancties wel voorbij. Ik ben al blij als ik een ketting van 1.000 euro weet te slijten.”

Voor datzelfde bedrag kun je in het centrum van de stad een pizza belegd met bladgoud kopen. Nog altijd kent Limassol met zijn bontjassen en kaviaar de bijnamen ‘Limassolgrad’ en ‘Moskou aan de Middellandse Zee’. Op drie uur vliegen van Moskou vormde de stad met zijn Russische gemeenschap, inclusief supermarkten en winkels met cyrillische uithangborden, een ideaal toevluchtsoord voor Russische toeristen – en oligarchen.

Dat is sinds de Russische invasie in Oekraïne grotendeels voorbij. Directe vluchten gaan er niet meer, Russische toeristen blijven weg. En de zakenlieden die onder de sancties vallen, hebben hun toevlucht genomen tot andere oorden. Een van hun favoriete nieuwe plekken is het door Turkije bezette Noord-Cyprus. Ook al valt heel Cyprus – inclusief het bezette deel – onder de Europese Unie, het EU-recht wordt opgeschort in gebieden waar de Cypriotische regering geen effectieve controle uitoefent.

Tot enkele jaren geleden zette Cyprus nog alles op alles om rijke Russen binnen te halen. De aanlokkelijkste beleidsmaatregel was de paspoortregeling, ook wel bekend als het ‘gouden paspoort’. Wie minimaal 2 miljoen euro in vastgoed investeerde, kreeg het felbegeerde identiteitsdocument van EU-land Cyprus.

Zo’n zevenduizend mensen werden zo Cypriotisch staatsburger. Die toevloed aan rijke buitenlanders was ook in het straatbeeld van Limassol te merken. Megajachten meerden in de haven aan. Overal verrezen nieuwe flats en hotels, mogelijk gemaakt door Russische, Israëlische en Chinese investeerders. En zo verschenen ook de chique winkels.

Maar mediabedrijf Al Jazeera onthulde dat met het programma gesjoemeld werd; ruim tweehonderd paspoorten werden toch weer ingetrokken omdat ze uitgereikt waren aan criminelen of door corruptie waren bemachtigd. Drie jaar geleden werd de regeling beëindigd.

Limassol is als Tel Aviv, maar dan veilig. En goedkoper

Zeker tien Russen die een Cypriotisch paspoort kregen, vallen nu onder de sancties, berichtte het actualiteitenprogramma 60 Minutes van het Amerikaanse televisienetwerk CBS onlangs. Zoals wapenfabrikant Igor Kesajev, luchthavenbaas Alexander Ponomarenko en aluminiummagnaat Oleg Deripaska. In de haven van Limassol liggen inmiddels geen Russische jachten meer.

Bankrekening zonder controle

Niet alleen de gouden paspoorten waren aantrekkelijk. In Cyprus kon je jarenlang een bankrekening openen of een bedrijf beginnen zonder dat veel vragen werden gesteld. Op die rekening kon je ongehinderd geld storten, zonder deugdelijke controle op de herkomst. In 2012 stond er bij elkaar bijna 72 miljard euro op Cypriotische bankrekeningen, en dat voor een land van ongeveer een miljoen inwoners. Zo’n 30 procent van dat geld was afkomstig van Russische staatsburgers.

Tegenwoordig zijn de Cypriotische banken daar wel wat scherper op, constateert juwelier Mastoroudis. Vooral als het om Russen gaat: „Ik heb Russische huurders, die wonen boven mijn zaak. Maar de bank wilde hun geld niet meer accepteren, dus ik kon de huur niet innen. Uiteindelijk kon ik iets regelen via een Bulgaarse bank. Maar nu ga ik die huurders er toch uitgooien. Het is me te ingewikkeld geworden.”

Van aantrekken naar afstoten: Cyprus moest zijn houding ten aanzien van Russen plotseling compleet omdraaien. Ineens moeten Europese sancties worden nageleefd, wat niet altijd even soepel gaat. Cyprus was zo gewend rijke Russen te helpen hun geld te verstoppen dat die mentaliteit niet ineens vanzelf draait.

Dat leidt tot een zekere laksheid. Zo waren de privéjets van oligarch Roman Abramovitsj verborgen onder lege vennootschappen die leidden naar een anonieme trust in Cyprus. Toch waren het de Amerikanen en niet de Cyprioten die de vliegtuigen in beslag namen. Analist Maira Martini van Transparency International noemde Cyprus tegenover CBS „een van de zwakste schakels” in het sanctieregime.

Toch is ook in Limassol de houding tegenover Russen veranderd. Mastoroudis merkt het in zijn juwelierszaak: sommige van zijn klanten spreken liever geen Russisch meer. „Dan zeggen ze dat ze alleen Engels kennen, en ze proberen van hun Russische paspoort af te komen.”

De 38-jarige Alina uit Moskou, die niet met haar achternaam in de media wil, werkt sinds 2017 voor een Cypriotisch bedrijf in Limassol. Aanvankelijk maakte ze zich zorgen over haar positie als Russin. „Toen deze angstaanjagende situatie begon, ik bedoel de gevechtshandelingen in Oekraïne, circuleerden er foto’s onder de Russen in Limassol waarop je een vrouw met blauwe plekken zag. Ze zei dat ze was geslagen door ‘Oekraïners’. Was het waar? Ik weet het niet. Maar het maakte me bang. Ik voelde me ook niet zo zeker over het ontmoeten van nieuwe mensen, omdat je nooit weet wat ze ervan vinden dat ik Russisch ben.”

Ik gooi die Russische huurders eruit, de bank accepteert hun geld niet meer

Alina voelt zich nu niet meer zo onzeker, zegt ze. „De Russische supermarkt hier voert nog steeds de Russische vlag. Voor zover ik weet, heeft niemand geprobeerd die winkel te slopen. En ook Oekraïners gaan er winkelen.”

Lekker weer, lekker eten

Op het kantoor van de Kamer van Koophandel is de ontvangstruimte voorzien van lambrisering, zware deuren, een tafel met marmeren blad. Limassol heeft de omwentelingen absoluut gemerkt, zegt Kamervoorzitter Andreas Tsouloftas. „De gewone Russen vieren hier geen vakantie meer. Zij gaan, net als de bedrijven, naar bezet Turks-Cyprus. Want op zichzelf heeft Cyprus een goede reputatie bij de Russen: lekker weer, lekker eten.”

De daling van het aantal Russische bedrijven levert Limassol een substantieel inkomstenverlies op, zegt Tsouloftas. „En dat is prima: we willen hier geen bedrijven die Poetin steunen. De toeristen, dat is een ander verhaal. Die missen we.”

Om daar iets aan te doen, voert de Kamer van Koophandel reclamecampagnes om toeristen uit andere landen te trekken. Dat werkt behoorlijk: het aantal toeristen is weer op het niveau van 2019, voor corona. Maar Griekenland zit daar wel 30 procent boven, zegt Tsouloftas ter vergelijking.

Volgens de voorzitter hebben de veranderingen ook goede kanten. „We waren behoorlijk van de Russen afhankelijk. Nu trekken we meer Oekraïense bedrijven aan. En voor ons een geluk bij een ongeluk: de capriolen van de Israëlische regering, die met een omstreden juridische hervorming haar eigen bevolking tegen zich opzet, duwen bedrijven daarvandaan hiernaartoe. Limassol is als Tel Aviv, maar dan veilig. En onze vastgoedprijzen stijgen weliswaar, maar het is hier nog altijd goedkoper dan in Tel Aviv.”

Burgemeester Nicos Nicolaides van Limassol erkent tijdens een gesprek in zijn werkkamer dat de oorlog in Oekraïne de toeristenbranche „niet geholpen heeft”. Maar nog altijd, stelt hij, is zijn stad een knooppunt voor scheepvaart en IT. „Onze economie is gebouwd op meer dan de Russen alleen. De sancties hebben niet verhinderd dat we kunnen bloeien.”

Russischtalig krantje

Achter de toonbank van de Rus-supermarkt aan de boulevard van Limassol liggen Moldova Bomboane-chocoladerepen. Erop liggen gratis mee te nemen exemplaren van Vestnik Kypra, het lokale Russischtalige krantje.

De Cypriotische manager – „Ik ben getrouwd met een Russische” – zegt dat de sancties tegen Russische zakenlieden zijn omzet wel „een beetje” beïnvloeden. De man, die niet met zijn naam in de krant wil, benadrukt dat zijn supermarkt niet alleen Russen trekt, maar ook bijvoorbeeld Polen en Oekraïners, zowel toeristen als inwoners van Limassol.

Hij wijst erop dat veel Russische bedrijven vertrokken omdat ze sinds de sancties dubbele belasting hadden moeten betalen: zowel in Rusland als in Cyprus.

De oorlog in Oekraïne is volgens de manager niet zo’n gespreksthema in zijn zaak. Hij wijst naar een jonge vakkenvuller: „Een Oekraïense vluchteling.”

In de klandizie merkt hij dat er minder Russische toeristen zijn, „maar daar staan weer meer zwarte klanten tegenover” – doelend op de relatief hoge aantallen asielzoekers in Cyprus.

Zijn vrouw reist heen en weer tussen Cyprus en de Russische exclave Kaliningrad, via Polen. Bouwen de Polen geen muur op de grens met Kaliningrad? „Zij kan nog gewoon de grens over. Je vindt altijd wel een weg.”