Turks Bodrum wordt rijk van Russisch oligarchengeld

Als een enorm drijvend resort ligt het superjacht Solaris van de Russische oligarch Roman Abramovitsj in een baai bij de Turkse badplaats Bodrum. Het honderdveertig meter lange schip met acht dekken, dat is uitgerust met een zwembad, een sportschool, een heliplatform en een vloot jetski’s, is te groot om aan te meren in de nabijgelegen jachthaven. Daarom ligt het nu voor anker in de baai, omringd door de met dennenbomen begroeide heuvels van Bodrum, die zijn bezaaid met lage, witte hotels en villa’s.

Eens in de paar dagen arriveert er een groot tankschip in de baai dat de Solaris van brandstof voorziet. Want het superjacht, dat volgens de jachtinformatiedienst VesselsValue 474 miljoen dollar (454 miljoen euro) waard is, verbruikt een ton diesel per uur. Daarnaast varen er vanuit de jachthaven speedbootjes af en aan om proviand en andere benodigdheden te brengen voor de bemanning van zestig personen. De koeriers die hiervoor worden ingehuurd, heten in de volksmond ‘conciërges’.

Toen westerse landen zware sancties invoerden tegen Rusland vanwege de invasie van Oekraïne, haalden veel Russische oligarchen hun superjachten weg uit landen in de westerse invloedssfeer, om te voorkomen dat ze geconfisqueerd werden. Sommigen weken uit naar Dubai, anderen naar de Malediven. Maar de populairste bestemming is Turkije. Het zakenblad Forbes telde acht superjachten van Russische oligarchen die voor anker liggen bij Turkse jachthavens.

De Solaris meerde eerst aan bij de Bodrum Cruise Port, eigendom van het in het Verenigd Koninkrijk gevestigde Global Port Holding. Maar daarmee schond het bedrijf mogelijk de westerse sancties. Toen de Financial Times dat meldde, vertrok de Solaris naar de Yalikavak Marina, een andere jachthaven in Bodrum die populair is bij miljardairs, en die in Turkse handen is.

Het voorval illustreert de uitdagingen waarmee internationale bedrijven worden geconfronteerd als gevolg van de ingrijpende westerse sancties tegen Rusland. Het laat ook zien dat Turkije hard op weg is een toevluchtsoord te worden voor Russisch geld: van oligarchen die er hun superjachten aan de kust leggen, en ondernemers die geldtransferbedrijven oprichten in Turkije, tot welgestelde Russen die vastgoed kopen in Istanbul en Antalya om een Turks paspoort te bemachtigen.

Drie keer daags op Moskou

Turkije is voor Russen om verschillende redenen aantrekkelijk. Het land heeft sterke handels- en bankrelaties met Rusland, die het weigert op te geven alleen maar omdat het Westen dat wil. Terwijl er tussen Rusland en Europa geen directe vluchten meer zijn, vliegt Turkish Airlines drie keer per dag tussen Moskou en Istanbul. Want Turkije heeft zich niet aangesloten bij de sancties. Dat zou zijn economie, die sterk afhankelijk is van Russische olie, gas, handel en toerisme, te veel schade berokkenen. Turkije probeert juist te profiteren van het conflict in Oekraïne. President Erdogan zei dat de oorlog „Turkse banken en toerisme kansen biedt” en dat „bepaalde groepen hun faciliteiten bij ons kunnen parkeren”.

Dat Turkije fungeert als toevluchtsoord voor Russisch geld brengt wel risico’s met zich mee. De Turkse regering, banken en bedrijven kunnen zware straffen krijgen als ze de westerse sancties tegen Rusland schenden. De situatie in Turkije wordt met argusogen gevolgd door westerse landen. Want als het gaat om het naleven van sancties heeft het land een slechte reputatie. Turkse banken en bedrijven hielpen Iran en Venezuela in het verleden met het omzeilen van Amerikaanse sancties.

Ankara juicht de toestroom van Russisch geld toe – mits het legaal is. Turkije heeft buitenlandse valuta hard nodig nu het in een nieuwe liracrisis zit, die ervoor zorgt dat de munt dit jaar al ruim 20 procent in waarde is gedaald ten opzichte van de dollar. Sinds de oorlog is er sprake van een sterke toename van Russische investeringen in vastgoed en van Russen die bedrijven openen in Turkije, zeggen Turkse vastgoedbedrijven en consultancykantoren die investeerders adviseren.

Lees ook: Oorlog maakt een einde aan het internationale isolement van Turkije

Mentaliteit van de Russen

De verkoop van Turkse huizen aan buitenlanders is sinds maart verdubbeld, en Russen zijn voor het eerst de grootste groep kopers. In april kochten ze 1.152 woningen in Turkije, met name in Istanbul en Antalya. Ook in Bodrum is er sprake van een toename, vertelt burgemeester Ahmet Aras. „Rijke Russen houden van Bodrum, hun mentaliteit staat dichtbij de onze. Ze komen voor vakantie of om zich te vestigen. We zijn blij dat ze hier geld uitgeven.”

Toch is in Bodrum niet veel van een Russische invasie te merken. Het toeristenseizoen is nog maar net begonnen. De terrassen op het kiezelstrand zijn nagenoeg leeg. In de winkelstraatjes van de badplaats, waar kleding die merken als Gucci, Prada en Balenciaga imiteert wordt verkocht, slentert slechts een handjevol toeristen. Drie Russische vrouwen, die zware make-up en strakke yogabroeken dragen, staan luidruchtig zonnebrillen te passen. Ze blijken een weekje weg zonder man.

Bodrum is van oudsher de populairste badplaats onder rijke Turken uit Istanbul, die er een zomerhuis hebben. Velen van hen zijn de laatste decennia permanent naar de badplaats verhuisd om de drukte van Istanbul te ontvluchten. Hierdoor groeide Bodrum uit van een badplaats tot een stad. Zakenmensen pendelen tussen hun werk in Istanbul en hun gezin in Bodrum. Vandaar dat de infrastructuur in Bodrum, zoals particuliere scholen en ziekenhuizen, inmiddels goed is ontwikkeld.

Dit maakt Bodrum een geliefde bestemming voor welgestelde Russen die door de oorlog in Oekraïne een uitwijkmogelijkheid zoeken. Dat vertelt Darren Edwards, een Britse makelaar die al twintig jaar in Bodrum woont en werkt. „We hebben ineens een paar Russische klanten per week”, zegt hij, trekkend aan een elektronische sigaret. De meeste huizen die Edwards verkoopt kosten één tot zes miljoen euro. „We verkochten recent enkele villa’s boven de drie miljoen”, vertelt hij in zijn stijlvolle kantoor in het pas geopende kunst- en cultuurdorp Dibeklihan, net buiten Bodrum.

Om een Turks paspoort met voorrang te krijgen, kopen Russen mensen om bij de migratiedienst

Een advocaat

Turkije is ook aantrekkelijk voor rijke Russen omdat buitenlanders die tenminste 400.000 dollar investeren er een Turks paspoort kunnen krijgen. Turkije is niet de enige met zo’n gouden paspoort; diverse Europese landen bieden buitenlandse investeerders dit privilege. Vijftien Russische oligarchen hadden bijvoorbeeld een Cypriotisch paspoort. Maar het eiland heeft er recent acht ingetrokken vanwege de sancties.

Katja is een advocaat uit Moskou die tijdelijk bij vrienden in Londen bivakkeert. Het Russische durfkapitaalbedrijf waarvoor ze werkt, is na de oorlog verkast naar Cyprus. Maar daar wil ze niet wonen. „Te saai.” Om toch een uitwijkmogelijkheid te hebben als de situatie in Rusland verder verslechtert, heeft ze een appartement in Istanbul gekocht.

„Toen de oorlog begon heb ik meteen gekeken welke landen nog een gouden visum verstrekken”, zegt Katja, die niet met haar achternaam in de krant wil. „Montenegro, Portugal. Ik woog alles af en kwam tot de conclusie dat Turkije de beste optie is. Want daar krijg je geen visum maar een paspoort. En president Erdogan zal de laatste zijn die zo’n programma stopzet.”

Staatsoliebedrijf

„De verkoop van huizen aan Russen is enorm gestegen, vooral om een Turks paspoort te krijgen”, zegt Eray Sayin, partner bij advocatenkantoor Sayin Law in Istanbul, dat gespecialiseerd is in de energiesector en onder andere het Turkse staatsoliebedrijf adviseert. Sayin helpt zijn rijke Russische klanten ook bij het kopen van Turks vastgoed. „Een van mijn klanten is een Rus die in Dubai woont. Zijn kinderen hebben een Cypriotisch paspoort. Hij wil nu dat ze Turks staatsburger worden.”

Sayin ziet sinds de oorlog een „ongelooflijke” stijging van het aantal bedrijven in Turkije die met Russisch geld worden opgericht. In april waren dat er volgens cijfers van de Turkse Unie van Kamers en Grondstoffenbeurzen 136, ruim twee keer zoveel als in maart en negen keer meer dan het maandgemiddelde van vorig jaar. „We hebben er veel nieuwe klanten bij gekregen, met name in de energiesector”, zegt Sayin. „Het gaat om grote investeringen, vaak meer dan vijf miljoen dollar.”

De oprichting van een bedrijf in Turkije biedt mogelijkheden om de sancties te mijden. Een advocaat in Bodrum die vaak bedrijven opricht voor buitenlandse klanten, en die ook anoniem wil blijven, legt uit hoe dat gaat. „Rijke Russen kopen een huis in Turkije om een Turks paspoort te bemachtigen en een Turkse naam aan te kunnen nemen. Daarna openen ze onder die naam een bedrijf, waarmee ze geld van en naar Europa kunnen sturen.”

„Het is een perfecte manier, ik hou er zo van”, zegt de advocaat met een bitter lachje. Hij rookt een sigaret in de tuin van zijn huis en staart over de in duister gehulde baai van Bodrum. „Om hun Turkse paspoort met voorrang te krijgen, kopen ze mensen om bij de migratiedienst. Dan hebben ze het binnen een paar dagen in plaats van de gebruikelijke vier tot zes maanden. Met het in Turkije opgerichte bedrijf kopen ze wat vastgoed, zodat het bedrijf er op papier hartstikke actief en legitiem uitziet.”

Lees ook: Deze Spaanse badplaats wil de rijke Russen niet verliezen

Tassen vol contant geld

Turkse banken gaan veel voorzichtiger te werk, vooral de particuliere. Russen die onlangs in Turkije zijn aangekomen, hebben grote moeite om bankzaken te doen, deels doordat Visa en Mastercard hun diensten voor Russen hebben opgeschort. Daarom nemen ze vaak tassen vol contant geld mee naar Turkije. Maar ze kunnen ook moeilijk deposito’s en overschrijvingen doen omdat Rusland uit het Swift-betalingssysteem is gezet. En nieuwe Russische klanten worden door Turkse banken extra grondig doorgelicht.

De voorzichtigheid is mede ingegeven door de ervaring van de Turkse staatsbank Halkbank. Die werd in 2019 door een rechter in New York veroordeeld voor het zogeheten goud-voor-olie-complot, waarmee de bank Iran hielp om de Amerikaanse sancties te ontwijken. „Turkse banken zijn zeer terughoudend, om een soortgelijk lot te voorkomen”, zegt Defne Arslan, directeur van de Atlantic Council in Turkije, die werkte als econoom voor de Amerikaanse ambassade in Ankara.

Dat zien westerse diplomaten ook. Daarom namen ze tot nu toe een afwachtende houding aan. Ze zien wel dat Turkije uitgroeit tot een toevluchtsoord voor Russisch geld, maar zeggen: ‘laten we afwachten waar het heen gaat’. „Als Turkije het slim speelt, kan het profiteren van het aantrekken van buitenlandse investeringen en bedrijven”, meent Arslan. „Maar het aantrekken van Russisch geld kan Turkije op de lange termijn ook schaden.”

Consultant Akbas hoort dat de aandrang in sommige Europese hoofdsteden toeneemt om landen die de westerse sancties negeren te straffen met secundaire sancties. En ook de VS beginnen meer druk uit te oefenen. „Als de oorlog in Oekraïne voortduurt, de humanitaire tragedie groeit, en landen als Turkije, India en Brazilië lastpakken blijken te zijn, dan zullen secundaire sancties zeker op tafel komen”, meent Akbas. „Tot dusverre zijn er 7.700 sancties aangekondigd in westerse hoofdsteden. En aan tientallen sancties wordt nog gewerkt, wat betekent dat er meer zullen volgen.”

Lees ook: Russen zoeken heenkomen in Istanbul