Vrolijke klimaatactivist Camille Etienne zet haar achtergrond als bergbewoonster in als troef in verdeeld Frankrijk

Camille Etienne (25), de bekendste klimaatactivist van Frankrijk, kon in het gehucht waar ze opgroeide kilometers ver kijken. Vanaf de boerderij van haar grootouders in Peisey-Nancroix in een vallei in de Savoyse Alpen telde ze de bergtoppen. Bellecôte, Grande Motte, Mont Pourri. Als opzichters kijken ze uit op de – in de zomer – groene vallei. Op sommige bergen ligt een veegje sneeuw, op andere dikke, witte plakkaten: gletsjers. Wie dichterbij komt, ziet dat ze niet helemaal wit zijn. Grote delen zijn grauwig, grijs: het miljoenen jaren oude ijs schijnt nieuwsgierig door de sneeuwlaag heen.

Als kind keek ze met haar jongere broertje Pablo graag naar de majestueuze gletsjers, schrijft Camille Etienne in haar in mei uitgebrachte boek Pour un soulèvement écologique (‘Voor een ecologische opstand’). „Ze waren bedekt met ‘eeuwige sneeuw’. […] Maar met de jaren is die sneeuw verdwenen, de gletsjers hebben hun grootsheid verloren. […] Je moet steeds verder lopen om het ijs met je vinger aan te kunnen raken.”

De terugtrekkende gletsjers gaven haar naar eigen zeggen op 10-jarige leeftijd al het besef dat „de klimaatontwrichting mijn volledige universum bedreigt”. Door het maken van films, televisieseries en door te demonstreren tegen fossiele bedrijven en overheden, in de media en op Instagram (328 duizend volgers), groeide ze de afgelopen jaren uit tot de Franse evenknie van Greta Thunberg.

Binnenkort is haar boek ook in het Nederlands te lezen: uitgeverij Grondwerk wil begin 2024 een vertaling publiceren – de eerste buitenlandse vertaling van het boek.

Oud-klasgenoot Juliette Poccard-Marion (25) begrijpt dat de bergen de bron voor Etiennes strijdlust vormen. „Als je hier opgroeit, zíé je klimaatverandering gebeuren”, zegt zij bij het klimpark Gli’Air dat ze uitbaat vlakbij Peisey-Nancroix. „Vorige zomer lag er bijvoorbeeld helemaal geen sneeuw meer op de Mont Pourri”, zegt ze, gebarend naar de puntige grijze berg. „Terwijl je daar in onze jeugd ook in de zomer aan alpinisme kon doen” – bergbeklimmen op terrein bestaand uit rots, sneeuw en ijs.

Toch overheerste het thema klimaatverandering niet in haar jeugd, zegt Poccard-Marion. Een jeugd die ze grotendeels deelde met Etienne: ze woonden vlak bij elkaar en zaten in dezelfde klas; hun families waren goed bevriend. „Onze jeugd was rustig, zen.” Ze hielden logeerpartijtjes, speelden samen tussen de uit hout opgetrokken huizen. „Je kunt hier overal spelen. We hebben hier geen last van auto’s en andere dingen die je in de stad hebt.”

Het was een avontuurlijke jeugd. „Ik heb een foto waarop we vier, misschien vijf jaar oud zijn en voor een refuge [berghut] staan.” De bergsport werd Etienne met de paplepel ingegoten: haar vader is berggids, moeder professioneel snowboarder. Haar broertje doet aan alpinisme, klimmen en skiën.

Savoie, Frankrijk, met op de achtergrond de Dôme de la Sache (3.473 m) en Mont Pourri (3.469 m). Michel Cavalier/AFP

Etienne zelf begon op 8-jarige leeftijd met langlaufen en biatlon, zegt Cyril Cleyrat (45), die haar destijds coachte. Het was aanpoten: „tussen de vijftig en tachtig uur per maand trainen. Opletten op wat je eet. Letten op je slaap.” Etienne schrijft in haar boek dat ze hierdoor nauwelijks uitging als tiener, dat uitslapen niet bestond. „De bergcultuur gaat gepaard met een verbod op zeuren.”

Ze was zeker niet de beste van haar jaar, zegt Cleyrat, maar speelde wel een sociale rol. „Ook al waren haar fysieke competenties niet heel groot, ze beet op haar tanden en ging door, wat anderen motiveerde.” Klasgenoot Poccard-Marion herkent dit. „Ook op school was ze altijd degene die tot het gaatje ging – zelfs voor vakken als muziek en kunst gaf ze 200 procent.”

Met die volhardendheid en een studiebeurs op zak verruilde Etienne in 2016 de bergen voor Parijs. Daar studeerde ze aan het prestigieuze Sciences Po (inclusief een jaar agrobosbouw in Finland), naar eigen zeggen om in het centrum van de macht te komen.

Door te onderstrepen dat zij géén Parijse bobo is, kan de activist op het platteland aan geloofwaardigheid winnen

Toen ze eens terugkwam in de Savoie, voelde Etienne dat er iets veranderd was. „Ik was degene die was weggegaan”, schrijft ze in haar boek. „De achterblijvers nemen het je kwalijk dat je bent vertrokken.” Schoolvriendin Poccard-Marion bevestigt dat „sommigen vinden dat ze het hoog in de bol heeft gekregen” – zijzelf zegt niet een van die mensen te zijn. Wel vindt ze dat Etienne haar achtergrond te dik aanzet. „Ze doet alsof ze uit een dorpje komt met maar een paar inwoners – terwijl er in Peisey-Nancroix meer dan vijfhonderd mensen wonen.”

In media spreekt Etienne inderdaad geregeld over haar jeugd tussen de gletsjers, over haar opa die gek is op foie gras en haar oma die op haar sterfbed uitkeek op hun favoriete berg (de Bellecôte). Voor haar niet meer dan logisch, zegt Etienne zelf, door de telefoon. „Ik ben 25 jaar en achttien jaar daarvan heb ik in de bergen gewoond, dus die zijn een onderdeel van mij.”

Ze zijn ook een troef: in Frankrijk, waar de kloof tussen stad en platteland overal voelbaar is, wordt klimaatproblematiek door velen buiten de grote steden gezien als een probleem voor rijke stedelingen. Door te onderstrepen dat zij géén Parijse bobo is, kan de activist op het platteland aan geloofwaardigheid winnen.

Camille Etienne spreekt zich in maart in Brussel uit tegen diepzeemijnbouw. Kenzo Tribouillard/AFP

Camille Etienne is energiek, humoristisch, heeft een aanstekelijke lach. Ook in haar werk verwerkt ze geregeld een vrolijke noot: op Instagram plaatst ze grapjes, in haar televisieserie ligt ze geregeld te gieren. Om vervolgens weer bloedserieuze gesprekken te voeren over smeltende ijskappen en uitstervende diersoorten.

Dat vrolijke maakt haar aantrekkelijk voor media. In Pour un soulèvement écologique beschrijft ze dat een tv-producent eens zei dat zij zich beter presenteert dan Thunberg, die te weinig zou lachen. Etienne zou ook meermaals zijn gevraagd niet te enge dingen te zeggen op tv. „‘Maak niet te bang’, dat zinnetje heeft me altijd woedend gemaakt”, schrijft Etienne. „Het is niet mijn bedoeling om mensen bang te maken, ik bén bang, velen van ons zijn bang en volgens mij is dat een heel gezonde emotie ten overstaande van de zorgeloosheid van […] onze regeringen.”

Lees ook:Klimaatactiviste Vanessa Nakate vertelt het verhaal van hen die het zwaarst worden getroffen

Dat laatste is volgens Etienne de kern van het klimaatprobleem: de machtigen der wereld doen al dan niet bewust te weinig om het tij te keren. Daarom roept de activist op tot een soulèvement, een opstand. Meer mensen moeten zich volgens haar verzetten tegen de zittende macht – in de politiek en in grote (fossiele) bedrijven. Met als doel het vervangen van het kapitalistische systeem door een model waarin soberder wordt geleefd en strenger klimaatbeleid wordt gevoerd.

Haar boek leest als een bloedserieuze maar toch ook hoopvolle boodschap. Etienne bepleit geen zaken als een geboortestop. Ze beargumenteert zelfs dat het krijgen van kinderen mensen bewust maakt van het klimaatprobleem, en dat de volgende generatie ook een oplossing kan zijn, als deze klimaatbewust wordt opgevoed. En ze heeft niet de illusie dat ze iedereen in haar kamp zal krijgen. „Om een gevestigde orde om te werpen is het genoeg als 3,5 procent van een bevolking opstaat ”, schrijft ze op basis van het onderzoeksboek Why Civil Resistance Works. „We moeten die 3,5 procent bij elkaar brengen.”

Opvallend is dat Etienne niet (meer) probeert individuele keuzes te beïnvloeden. In plaats daarvan uit ze kritiek op systemen – van gebrekkig openbaar vervoer tot oneerlijke belastingstelsels en de macht van techbedrijven – die burgers zouden verleiden tot schadelijk of passief gedrag. Ze stelt dat regeringen en multinationals expres de focus leggen op individuele verantwoordelijkheid. „Terwijl we elkaar wrokkig in de gaten houden, beweegt er niets en trillen de muren die de gevestigde orde beschermen niet”.

De afgelopen jaren boekte Etienne meerdere successen (altijd in samenwerking met anderen, benadrukt ze telefonisch). Haar grootste overwinning was naar eigen zeggen dat Frankrijk na lobbywerk van haar en andere activisten eerder dit jaar een opschorting van diepzeemijnbouwprojecten is gaan steunen. Ook stapte Frankrijk na lobbywerk van Etienne en anderen eind 2022 uit het Europese Energiehandvestverdrag, dat fossiele bedrijven in staat stelt staten aan te klagen als zij worden benadeeld door klimaatbeleid.

Glacioloog Heïdi Sevestre, die geregeld als expert opduikt in Etiennes werk, denkt dat Etiennes succes erin schuilt dat ze oproept tot concrete acties. „Ze zegt: stuur een mail, onderteken deze petitie, gebruik je sociale media, gebruik je tijd voor iets nuttigs. Dat geeft houvast.”

Lees ook: ‘De natuur wacht niet tot supermachten hun geschillen hebben opgelost’

Etienne vermengt graag activisme met kunst. Het bekendste voorbeeld is de korte film Réveillons-nous (‘Laten we wakker worden’). In deze video, opgenomen in ‘haar’ bergen, roept ze alle generaties op tot actie terwijl mede-activist Léa Durand – ietwat melodramatisch – tussen de gletsjers danst. De film maakte haar in 2020 in één klap een nationale beroemdheid.

Ze was destijds, en nog altijd, niet aangesloten bij één actiegroep. „Het maakt haar moeilijk te plaatsen”, zegt Léna Lazare (25) van actiegroep Youth4Climate telefonisch. In de eerste jaren zorgde dit voor onbegrip: „Ze was een van de meest zichtbare klimaatactivisten in de media, maar maakte soms keuzes waar wij het niet mee eens waren” – zoals het accepteren van uitnodigingen van bedrijven en van de partij van president Emmanuel Macron, wat Lazare ziet als het bijdragen aan greenwashing.

Ook plaatst Etienne zichzelf volgens sommige activisten met haar (sociale-) mediaoptredens wel erg op de voorgrond. Lazare: „Sommigen vinden het lastig dat ze heel zichtbaar is in de media en op sociale media, maar [bij protestacties] in het veld weinig te vinden is”. Dit soort kritiek frustreert Etienne. „Ons werk zou elkaar moeten aanvullen”, verzucht ze. „Ik laat me niet ieder weekend met een vuist in de lucht oppakken door de politie, maar achter de schermen ben ik ook bezig. Dan zit ik bij de VN te lobbyen voor de bescherming van zeebodems of urenlang met advocaten juridische teksten voor te bereiden.”

Etienne in de TV5-serie ‘Pourquoi on se bat’ uit 2023 (‘Waarom we strijden’) Echo Studio

Etienne weegt haar woorden, kent hun kracht. Op televisie oogt ze opgewonden – ze praat snel en met veel handbewegingen – en vol zelfvertrouwen, ook al is ze vaak jonger dan haar gesprekspartners.

Hierbij helpt het dat ze precies wil weten waar ze het over heeft, zegt glacioloog Sevestre. „Ze stuurt me geregeld berichtjes om te checken of een onderzoek wel betrouwbaar is. Ze wil de wetenschap centraal zetten.” Etienne vormt zo een lijn tussen de wetenschap en het publiek, zegt milieuwetenschapper Nathanaël Wallenhorst – hij controleerde de wetenschappelijke feiten die Etienne in haar boek gebruikte. Tot zijn genoegen: „Wij wetenschappers krijgen niet dezelfde aandacht als een mediagenieke, jonge activist.”

Etienne lijkt ervan overtuigd dat het tij nog te keren valt. Haar socialemediacampagnes zijn doorspekt met zinnetjes als „alles is nog mogelijk” en „het is niet te laat”. Maar ze twijfelt ook wel eens of de mensheid nog op tijd is, erkent ze in de TV5-serie Pourquoi on se bat (‘Waarom we strijden’). „Mijn doel is om veel anderen bij me aan boord te krijgen, dus dan ga ik niet zeggen: ik geloof er zelf niet zo in.”

En ze betaalt een prijs voor haar activisme. „Ik ben het doelwit van kritiek als activist én als vrouw”, zei ze onlangs tegen nieuwssite Médiapart. Vooral van radicaal-rechtse zijde zou ze seksistisch getinte kritiek ontvangen. „Als je je als vrouw in de publieke en politieke ruimte begeeft, ben je al verontrustend. En we zijn dubbel verontrustend als we de gevestigde orde proberen uit te dagen”, verklaart ze zelf.

Maar de volhardendheid die Camille Etienne als kind al toonde, is ze niet verloren. Momenteel is ze bezig met een actie tegen het Chinese fastfashion-merk Shein en lobbyt ze in Frankrijk tegen het gebruik van sleepnetten in de visserij. Ook voert ze actie tegen een Noors plan om diepzeemijnbouw toe te staan in het Arctisch gebied. Vanaf een zeilboot stuurde ze soepel gemonteerde filmpjes de wereld in waarin ze oproept de Noorse premier te taggen met de hashtag #StopDeepSeaMining om druk te zetten op de regering en dit „schandaal” te voorkomen.

Maar ze laat ook doorschemeren stiekem van een andere carrière te dromen. „Elke keer als ik op een zeilboot stap […] denk ik er na 24 uur serieus over na om met alles te stoppen: het schrijven, het activisme, het lobbyen. Om zeevrouw te worden en mijn moeder vanuit alle hoeken van de wereld brieven te schrijven die naar rum ruiken.”

Lees ook: ‘Mensen blijven zeggen: ik vlieg wel de hele wereld over, maar ik heb thuis wel spaarlampen’, zegt deze hoogleraar Lees ook: De burgemeester trekt al een jaar zijn wc niet door: ‘Ik gebruik 20 procent minder water’ Lees ook: ‘Mensen op machtige posities zeggen: jullie generatie gaat het oplossen. Nee, júllie zitten daar’