Twee kleine Braziliaanse vlaggetjes springen uit de grote groene feestbril van Josilda da Silva, terwijl ze een groot spandoek vasthoudt met daarop de tekst: ‘God, Vaderland en Familie’. Vanaf een verhoging tuurt ze over de mensenmassa op de Avenida Paulista, de grootste straat van de Braziliaanse metropool São Paulo. „Laat de buitenwereld maar zien wat hier gebeurt!”, roept ze tegen een fotograaf die zijn lens scherp stelt. „Wij worden monddood gemaakt door het Hooggerechtshof, maar kijk hoeveel mensen hier zijn. Duizenden!”
Dit weekeinde heeft ex-president Jair Bolsonaro zijn aanhangers opgeroepen massaal naar de grootste stad van het land te komen om steun aan hem te betuigen. „Ga niet in andere steden demonstreren als je hier niet naar toe kunt komen. En kom ook niet met spandoeken met politieke leuzen”, drukte Bolsonaro via sociale media zijn aanhang op het hart.
Voor het eerst sinds de verkiezingen van eind 2022 – die Bolsonaro nipt verloor, waarna duizenden van zijn fans kort na de inauguratie van de nieuwe, linkse president Lula overheidsgebouwen bestormden en vernielden – zijn bolsonaristas deze zondag weer massaal op de been. Gekleed in de nationale kleuren van Brazilië met hier en daar een Amerikaanse en Israëlische vlag, verwijzend naar Bolsonaro’s bondgenoten: de Amerikaanse ex-president Trump en Israël, met wie de ultrarechtse Bolsonaro warme banden onderhoudt.
Strafdossier
Terwijl een helikopter van de militaire politie in de lucht hangt en ook de brandweer vanaf een hoogwerker de bijna drie kilometer lange straat observeert, trapt echtgenote Michelle Bolsonaro af met een emotioneel gebed. Ze roept de goddelijke steun en bescherming in voor haar man en vraagt God hem „te zegenen”. Bolsonaro ligt sinds deze maand onder vuur: tientallen verdachten zijn opgepakt door de Federale Politie, onder wie een aantal hoge militairen en voormalige ministers van zijn regering.
In het justitie-onderzoek met de codenaam ‘Het uur van de waarheid’ sluit het net rond de ex-president zich steeds strakker. Het onderzoek wordt geleid door Alexandre de Moraes, hoofd van het electoraal tribunaal en rechter van het Hooggerechtshof en draait om Bolsonaro’s handelen rond de verkiezingen. In het almaar uitdijende dossier onderzoekt de hoge rechter een samenzwering om Bolsonaro ook na eventueel verlies aan de macht te houden. Inclusief plannen voor een militaire interventie en een nauwgezet propagandaplan om Brazilianen te laten twijfelen aan een eerlijk verloop van de verkiezingen. Voorafgaand aan de stembusgang vielen de president en ministers bijvoorbeeld herhaaldelijk het elektronisch kiessysteem aan.
Lees ook Na aanval op democratie jaagt Brazilië op gangmakers achter de rellen
Bolsonaro is al uitgesloten van verkiezingen tot 2030 wegens misbruik van de macht en het verspreiden van leugens over de uitslag en het stemsysteem. Maar volgens de Federale Politie bestond er daarnaast een concreet en op schrift gesteld plan voor een coup, waarbij het leger de macht zou overnemen en er nieuwe verkiezingen zouden worden uitgeschreven. Ook zou Alexandre de Moraes – al jaren Bolsonaro’s kwelgeest – worden opgesloten. Het coupplan werd uiteindelijk niet uitgevoerd: Bolsonaro vertrok daags voor de inauguratie van zijn opvolger Lula naar de VS. Toen een week later de bestorming van overheidsgebouwen in Brasília plaatsvond, zat hij in Florida.
Toch zou Bolsonaro ook op afstand een rol hebben gespeeld bij de rellen, die in Brazilië als terrorisme worden behandeld. Dat Bolsonaro – nu enkele kopstukken van zijn regering al vastzitten – ook zelf wordt gearresteerd, lijkt een kwestie van tijd. Zijn paspoort is eerder deze maand in beslag genomen om te voorkomen dat hij opnieuw het land verlaat.
Geen tanks in de straten
„Ze hebben helemaal geen bewijzen, anders hadden ze hem allang opgepakt”, zegt Maria Aparedica (63) sceptisch terwijl ze een hap neemt van een satéstokje met geroosterde stukjes kip. Samen met haar buurvrouw is ze naar de bijeenkomst gekomen om Bolsonaro een hart onder de riem te steken. Ze gelooft in de onschuld van ‘haar president’. „Ik was bij een aantal manifestaties rondom de verkiezingen maar die waren heel vredig. Bovendien, hoe wil je een coup plegen zonder wapens?”
ex-president BraziliëJair Bolsonaro Wat is een staatsgreep? Het zijn tanks op straat, een samenzwering. Niets van dat alles gebeurde in Brazilië”
Bolsonaro is inmiddels begonnen aan zijn speech en somt alle „successen” van zijn regeerperiode op. Dan roept hij op tot vrijlating van de gearresteerde ex-ministers en ontkent hij dat er een staatsgreep op komst was. „Wat is een staatsgreep? Het zijn tanks op straat, een samenzwering. Niets van dat alles gebeurde in Brazilië”, zegt hij.
Hoewel hij nog dit hele decennium uit de politiek verbannen is, toont de opkomst van naar schatting 185.000 mensen dat het bolsonarismo nog niet uitgespeeld is. De afgelopen week speelde de ex-president ook handig in op de diplomatieke rel die ontstond tussen de regering-Lula en Israël. Nadat Lula het geweld van Israël in Gaza al als ‘een genocide’ veroordeelde, maakte hij vorige week de vergelijking met de Holocaust. Dit tot woede van Israël, dat Lula tot ‘persona non grata’ verklaarde.
Bolsonaro, die juist innige banden heeft met de regering-Netanyahu, gebruikt de ophef deze zondag voor zijn eigen doeleinden. Met een Israëlische vlag in de hand houdt hij de menigte voor dat het socialisme de grote vijand is.
„Mito! [Mythe]”, juichen de betogers hun held nog lang toe, voordat ze huiswaarts keren. Wat zullen zij doen wanneer Bolsonaro daadwerkelijk wordt gearresteerd, zoals de verwachting is van veel politieke analisten en juridische experts? Voor Josilda da Silva, die haar spandoek oprolt en ook vertrekt, kan dat maar een ding betekenen. „Een opstand! Heel Brazilië komt dan in beweging. We zullen dat nooit accepteren.”
