Bespuugd, geslagen, uitgemaakt voor nazi: klimaatactivisten in Berlijn krijgen te maken met veel agressie

In 2015 bungelden dertien Greenpeace-activisten onder een zestig meter hoge brug in het Amerikaanse Portland om een schip van Shell tegen te houden dat de oceaan op wilde varen voor olieboringen. De activisten, uit de verte nauwelijks als mensen herkenbaar, hadden ieder een rood of gele wimpel om zichtbaar te zijn. Pas nadat de politie een etmaal later – ze sliepen ook in hun touwen – drie activisten had verwijderd, kon het schip tussen de overgebleven activisten door varen. Op een bankje tussen een rits volkstuintjes in het noorden van Berlijn vertelt Lina Schinköthe (20) erover. „Het beeld raakte me: mensen die met hun lichaam de vernietiging van de aarde willen tegenhouden.”

Drie dagen later steekt Schinköthe, een tengere eerstejaars filosofie, met zeven medestanders bij het stoplicht een zesbaansweg in Berlijn over. De acht lopen achter elkaar aan. Midden op de weg staan ze stil, keren zich naar het verkeer en trekken rode spandoeken uit hun rugzakken. Het licht springt op groen, een man in een grijze Mazda-SUV trekt hard op en probeert de demonstranten via de stoep te passeren, maar een jongen springt voor de auto, die op het nippertje remt. De acht zijgen neer op straat, draaien tubes secondelijm open met hun tanden en smeren het aan hun handen die ze op het asfalt plakken. Twee hebben zand en een lijmmengsel bij zich waarmee ze een soort cement mixen om zich mee aan de straat te lijmen.

De activisten van Letzte Generation blokkeren in Berlijn voor de derde week op rij ochtend aan ochtend verkeersaders en snelwegen. Ze eisen dat kanselier Olaf Scholz nieuwe boringen naar olie in de Noordzee tegenhoudt. In het regeerakkoord van december vorig jaar stelt de coalitie van SPD, Groenen en FDP dat geen nieuwe olie- en gasboringen worden toegestaan. Door de energiecrisis na de Russische inval in Oekraïne gingen die voornemens overboord; boringen naar gas zijn in voorbereiding, die naar olie worden onderzocht.

Groeiende paniek

Het is geen goed jaar voor het klimaat. Behalve tot nieuwe boringen besloot de regering in Berlijn vorige week dat reeds uitgerangeerde kolencentrales langer zullen blijven draaien om stroom te genereren die normaal gesproken uit Russisch gas was gehaald. Duitsland legt met spoed nieuwe lng-terminals aan, waar vloeibaar gas uit met name de VS kan worden verwerkt om de verminderde gastoevoer uit Rusland te compenseren. Met de nieuwe infrastructuur voor fossiele energiebronnen – de boringen, de lng-terminals – slaat Duitsland een richting in waarmee het nog decennia afhankelijk blijft van die fossiele bronnen, oordelen klimaatwetenschappers. Voor klimaatbewuste burgers zal de reeks beslissingen die de Duitse regering de laatste maanden nam dystopisch klinken.

Lees ook deze reportage: Duitsland wil nu tóch gaswinning in de Noordzee. De Waddeneilanden vrezen verlies van flora, fauna en toeristen

De oorlog in Oekraïne en de energiecrisis hebben de klimaatcrisis naar de achtergrond gedrongen, en dat terwijl er volgens de actievoerders van Letzte Generation nog maar drie of vier jaar de tijd is de CO₂-uitstoot te reduceren om een onomkeerbare en fatale opwarming van de aarde te voorkomen. In de boodschap van Letzte Generation klinkt paniek door. „Heb je ook Scheissangst alles te verliezen als het klimaat verder destabiliseert?”, heet het op hun website op het gedeelte waar nieuwe leden worden geworven. Met de groeiende paniek worden de acties steeds radicaler.

Vóór de coronapandemie was Fridays for Future groot in Duitsland. Op enkele vrijdagen gingen honderdduizenden scholieren door het hele land de straat op. Maar inmiddels is de fut eruit: door corona zijn veel lokale afdelingen opgelost en veel deelnemers zijn teleurgesteld over hoe weinig de vrijdagse demonstraties opleverden.

Voor frustraties zorgt ook de rol van de Groenen in de huidige regering. De Groenen-minister Robert Habeck van Economie en Klimaat is nu diegene die de energievoorziening uit kolen en lng opstuwt, bij gebrek aan Russisch gas. „We zijn compleet in de steek gelaten door de Groenen”, zegt Lina Eichler (19), van begin af aan betrokken bij Letzte Generation.

Dorststaking

Letzte Generation begon vorig jaar in augustus: zeven tieners en twintigers gingen in hongerstaking voor de Bondsdag, en eisten een gesprek met de kandidaat-kanseliers. Na bijna vier weken gingen twee ook in dorststaking; enkele uren later zegde kanselier Scholz een gesprek toe.

Letzte Generation draait ook oliepijpleidingen dicht waar het de kans heeft. „We maken niets kapot”, zegt Lina Schinköthe op het parkbankje. „Die leidingen zijn zo gemaakt dat ze in een noodtoestand dichtgedraaid kunnen worden. En er bestaat geen grotere noodtoestand dan het verdwijnen van de mensheid, lijkt me”, zegt Schinköthe. Dus is alles gerechtvaardigd om die noodtoestand te keren? Vooralsnog wil Letzte Generation alleen vreedzaam en geweldloos actievoeren, benadrukt Schinköthe.

De activisten op hun beurt worden tijdens hun acties verre van geweldloos bejegend. Een man iets verder achterin de almaar groeiende file in Berlijn schreeuwt staand naast zijn auto: „Gewoon gas geven! Rij eroverheen!” Een andere man stapt uit zijn auto en sleept een jonge vrouw, niet vastgelijmd, aan haar benen naar de middenberm. Op zijn T-shirt staat Hate and kill. Een oudere man met een plastic tas vol chips en een andere vol statiegeldflessen loopt langs en schopt Schinköthe. Een fietser spuugt in het voorbijgaan naar de twintigers in kleermakerszit.

Na twintig zeer lange minuten is de politie op het kruispunt. Hoewel hun komst betekent dat de activisten van het asfalt zullen worden geweekt en hun actie een einde nadert, is het voor de Letzte Generation belangrijk dat de agenten niet te lang op zich laten wachten: zonder hen zijn de actievoerders aan de agressie van de automobilisten overgeleverd. Een week eerder, bij een protest op de ring rond Berlijn, werd een activist genaamd Christoph toegetakeld door een automobilist. „Eerst kreeg ik een trap in mijn gezicht, vervolgens werd er op mijn hand gestampt”, vertelt hij terwijl hij met een blauw oog en een blauwe hand wordt afgevoerd door de politie. De actievoerders worden vaak een nacht vastgehouden, maar het ontbreekt aan capaciteit bij politie en justitie om ze aan te klagen.

Tijdens een wekelijkse cursus voor nieuwe aanwas van Letzte Generation wordt geoefend om rustig te blijven tegenover agressieve automobilisten. „Blijven ademhalen, van tevoren bedenken wat je wilt zeggen”, instrueert Lina Eichler. Eichler geeft de cursus elk weekend in Berlijn. In rollenspellen op een zonnig bedrijfsterrein moet de ene helft schreeuwen en duwen, zoals automobilisten doen, en de andere helft blijven ademen. Om zich in te leven moeten de schreeuwers zich voorstellen dat ze naar een sollicitatiegesprek moeten, of dat hun vrouw op het punt staat te bevallen in het ziekenhuis. De-escaleren is het enige wat telt – in zo’n situatie is het niet per se diplomatiek om over het klimaat te beginnen, aldus Eichler.

Verhitte discussies

Eichler – kordate bewegingen, kordate zinnen – brak haar eindexamenjaar af om zich voltijds voor het klimaat in te zetten. In augustus vorig jaar was ze een van de zeven die voor de Bondsdag in hongerstaking gingen; na negentien dagen moest ze worden opgenomen in het ziekenhuis en haar actie staken.

De ochtendspits in Berlijn is vol op gang, aan de kant van de weg ontvouwen zich verhitte discussies tussen de leden van Letzte Generation – een paar zijn ook mee gekomen om niet-vastgeplakt het gesprek aan te gaan en folders uit te delen – en voorbijgangers. Een jonge vrouw in grijs trainingspak, met nepwimpers en een rottweiler vindt de vertoning „ontzettend gênant”. Ze vindt het prima dat haar leeftijdsgenoten protesteren, maar ze zouden rekening moeten houden met de mensen die op tijd op hun werk moeten komen. Dat roepen de meeste voorbijgangers: „De mensen moeten naar hun werk!” en „Ze willen dat we allemaal werkloos worden!”

Nazi’s

„Ik heb alles geprobeerd”, zegt de vertaalster Caris Christina Connell (33), die ook op het asfalt zit. „Jarenlang heb ik het via de politiek geprobeerd, zonder resultaat.” Daarom zit Connell nu hier. „De consequenties zullen we allemaal moeten dragen, ook als we te dom, te gierig of te laf zijn om verantwoordelijkheid te nemen.” 

„Niets heeft gewerkt”, vindt ook Schinköthe, „wat kunnen we nu anders doen dan verzet leveren met ons lichaam?” De methode van de ‘laatste generatie’ richt zich niet per se tegen de automobilisten, ze willen in de eerste plaats ontregelen.

„We willen zoveel mogelijk het dagelijks leven onderbreken en zo veel druk opbouwen dat Scholz niet anders kan dan naar ons luisteren.”

De groep van activisten groeit – er zijn nu zo’n driehonderd mensen die in wisselende formaties, elke dag op verschillende plekken in Berlijn, de straat op gaan. Het geduld van de forenzen slinkt. De co-voorzitter van de Groenen, Omid Nouripour, noemden de protesten al „weinig democratisch”. En ook Olaf Scholz doet vooral minachtend over klimaatactivisten: eind mei zei hij dat de „demonstranten in donkere kleren” hem doen denken aan tijden die Duitsland gelukkig al lang achter zich heeft gelaten, waar de meeste Duitsers onwillekeurig uit moesten concluderen dat Scholz klimaatactivisten met nazi’s vergeleek.

Lees ook: Scholz onder vuur om felle uitspraak tegen klimaatactivisten

De politie in Berlijn is, zo zegt Lina, meestal „hoffelijk”. Bij hun vaste uitrusting hoort inmiddels een emmertje met plastic handschoenen, een fles aceton en een fles zonnebloemolie, en houten spatels. Met groot geduld masseert een kale politieagent de handen van de activisten in met olie, waardoor de meeste lijm oplost. De twee met het cementmengsel moeten met hamer en beitel worden losgebikt. Dat proces duurt uren. Lina Schinköthe kijkt toe vanaf de stoep, ze is heel moe van de spanning, zegt ze, en ook bang, „omdat ik ook niet zeker weet of het werkt wat we doen”.