Het belooft een juridisch en vooral politiek spektakel te worden. De realitytelevisiester die bekend is van The Apprentice, twee adembenemende verkiezingscampagnes, vier jaar chaos in het Witte Huis en de bestorming van het hart van de Amerikaanse democratie keert terug van nooit weggeweest. Zijn nieuwe show, The Defendant, draait het komende seizoen in alle huiskamers en gaat viraal op sociale media.
De gedaagde in vier strafzaken lijkt in de lente, misschien al voor de eerste rechtszitting plaatsvindt, een belangrijke prijs in de wacht te slepen: de Republikeinse nominatie voor het presidentschap. Al zal zelfs het Hooggerechtshof zich daarmee bemoeien. De climax volgt in november, als die law and order partij mogelijk met een veroordeelde kandidaat deelneemt aan de verkiezing om het machtigste ambt ter wereld. Er is geen ontkomen aan, de hoofdrol in het Amerikaanse schouwspel is in 2024 opnieuw voor Donald Trump.
De Republikeinse voorverkiezingen, die over ruim tien dagen beginnen in Iowa, zijn bij voorbaat uitzonderlijk. Het is niet helemaal uniek, noch een formeel obstakel, dat een Amerikaanse presidentskandidaat vervolgd wordt of zelfs veroordeeld is. Wel is het historisch dat het nu gaat om een oud-president, aangeklaagd wegens daden gepleegd vanuit het Witte Huis, die de gedoodverfde genomineerde is van een van de twee bepalende partijen.
Sinds George W. Bush in 2000 heeft geen Republikeinse kandidaat die niet al aan de macht was in deze fase de voorsprong in de peilingen gehad die Trump nu heeft. Ruim 61 procent van de Republikeinse primary-kiezers wil de straks 78-jarige Trump terug op het stembiljet en dus als president. Hij peilt zelfs beter dan de kwakkelende president Biden van 81.
Kortdurende opluchting
Bijna drie jaar geleden leek Trump politiek uitgespeeld. Hij had de verkiezingen van 2020 ruim verloren van de Democraat Joe Biden, maar bleef de leugen verspreiden dat die van hem gestolen waren. Na een zestigtal kansloze procedures om de uitslag aan te vechten, riep hij zijn aanhangers op naar Washington te komen en drongen zij met geweld het Capitool binnen. Er vielen vijf doden toen duizenden Trump-zeloten politici wilden weerhouden van het bekrachtigen van de stemmen. Afgevaardigden, senatoren en vicepresident Mike Pence moesten vrezen voor hun leven.
Er is geen ontkomen aan, de hoofdrol in het Amerikaanse schouwspel is in 2024 opnieuw voor Donald Trump
In februari 2021 kwam een (tweede) impeachment tegen de – inmiddels mokkend vertrokken – president tien Republikeinse stemmen te kort om hem te veroordelen voor het oproer en te diskwalificeren voor een eventueel nieuw presidentschap. Het Republikeinse establishment, dat nooit aan zijn retoriek, isolationisme en alternatieve feiten gewend raakte, liet hem niet formeel vallen, maar klonk blij van hem af te zijn. Huis-fractieleider Kevin McCarthy had het „helemaal gehad met die gast”. Senaatsvoorman Mitch McConnell wees hem aan als verantwoordelijk voor de aanslagen en orakelde dat „voormalige presidenten niet immuun zijn voor vervolging”.
Toen Trump zich eind 2022 kandideerde had de partij net matige tussenverkiezingen achter de rug waarin vooral Trumpiaanse kandidaten het slecht deden. Gouverneur Ron DeSantis, de even populistische cultuurstrijder uit Florida, leek de belofte voor de toekomst. Trump had geen toegang meer tot zijn sociale media-accounts. Zelfs Fox News deed hem tijdelijk in de ban.
De opluchting bleek van korte duur. Net als de publieke en interne kritiek. Kijkcijfers winnen van de banvloek.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/01/04095307/data109765866-ba5aaf.jpg)
Republikeinen die voor Trumps impeachment waren, zijn vrijwel allemaal opgestapt of weggestemd door de achterban die hem blijft omarmen. De fractie in het Huis van Afgevaardigden heeft hij grotendeels onder controle. DeSantis verpietert: niet nek-aan-nek met Trump, maar met Nikki Haley, om de marginale tweede plaats. Fox geeft Trump volgende week een eenmansshow op het moment dat die twee met elkaar in debat gaan bij CNN. Het is hem in meerdere staten gelukt de regels van de Republikeinse voorverkiezingen naar zijn hand te zetten, ontdekte The New York Times vorig jaar. Veel kiezers geloven nog steeds dat de verkiezingen van 2020 niet eerlijk verlopen zijn.
Lees ook Trump in de beklaagdenbank: zo staan zijn strafzaken ervoor
Trump is weer razend populair, niet ondanks, maar dankzij de vier strafzaken die in het afgelopen jaar tegen hem zijn aangespannen. Er bestaat een serieus risico dat hij de gevangenis in moet voor zijn samenzwering om de verkiezingsuitslag van 2020 te saboteren, landelijk en in de staat Georgia, het achterhouden van en liegen over staatsgeheime documenten na zijn presidentschap en het betalen van zwijggeld aan een pornoster tijdens de campagne van 2016. Maar voorlopig bieden de zaken hem de twee kurken waar zijn politieke carrière op drijft: spektakel waar de media geen genoeg van krijgen en rancuneus slachtofferschap.
Bedreiging voor democratie
Trumps campagneleus ‘Ze zitten niet achter mij aan, ze zitten achter jullie aan’ stoelt nu niet alleen op abstracties over een elite die het gemunt heeft op gewone Amerikanen, maar op concrete strafzaken tegen „hun favoriete president”. Sinds eind vorig jaar bleek dat Colorado en Maine hem van de verkiezingen willen weren, vindt onder Republikeinen breder weerklank dat niet hij maar rechters, ambtenaren en Democraten een bedreiging zijn voor de democratie.
Trump vent het uit het als een complot tegen hem: verkiezingsinmenging. Maar als er werkelijk een groter plan zou zitten achter alle juridische zaken, is het oerstom dat daar tot 2023 mee gewacht is. Van geen van de strafzaken wordt verwacht dat ze voor de verkiezingen van 2024 helemaal tot en met de strafoplegging zijn afgerond.
Nu lopen de processen en de campagne volledig door elkaar. Nog voor de voorverkiezingen in Iowa klinkt het slotpleidooi in een civiele zaak die ook nog tegen Trump loopt wegens fraude rond zijn vastgoedbedrijf. Een dag na de caucus begint een lasterzaak, aangespannen door een vrouw die hij aangerand zou hebben. In principe moet Trump op 4 maart voor het eerst verschijnen bij de federale strafzaak over de poging de verkiezingsuitslag ongedaan te maken, terwijl op superdinsdag 5 maart vijftien staten stemmen in de voorverkiezingen.
Al zal de zaak in Washington waarschijnlijk worden vertraagd. Trump heeft beroep aangespannen tegen vervolging omdat hij zegt immuniteit te genieten voor wat hij deed tijdens zijn presidentschap. Die kwestie zal waarschijnlijk begin dit jaar bij het Hooggerechtshof worden uitgevochten. Net als de diskwalificatie in Colorado. Dat negenkoppige Hooggerechtshof heeft zes conservatieve rechters, van wie er drie door Trump zelf benoemd zijn. Welke beslissing dat hof ook neemt, bij een deel van Amerika zal het toch al gekelderde gezag ervan verder afnemen.
Noodplan
De aankomende vervolgingen en beroepszaken trekken kiezers en campagnedonaties aan, maar kosten ook veel geld en tijd die niet in cruciale staten kan worden doorgebracht. Bovendien is Trumps optreden in de rechtbank niet per se goed campagnemateriaal. Het is nog onzeker of er camera’s worden toegelaten in de rechtszalen en of dat in Trumps voordeel zou werken.
Tijdens de fraudezaak tegen de Trump Organization in New York maakte hij een onsamenhangende indruk en loog hij opnieuw. Zijn advocaten lijken hem te hebben afgeraden nog een keer te getuigen. Buiten de rechtbank kan hij rechters en hun medewerkers aanvallen, maar binnen komt hij daar niet zo makkelijk mee weg.
Republikeinen die voor Trumps impeachment waren zijn vrijwel allemaal opgestapt of weggestemd
Daarnaast blijkt uit peilingen dat voor een behoorlijk aantal Republikeinen dat hem nu steunt dat niet meer zou doen als hij veroordeeld is. Om nog niet te spreken over kiezers die nu nog geen keuze hebben gemaakt. Binnen de Republikeinse Partij wordt, ondanks Bidens impopulariteit, gedacht dat Trump niet nog een keer president kan worden. Al zegt bijna niemand dat hardop. Onbekend is of er gewerkt wordt aan een noodplan met een alternatieve kandidaat op het laatste moment.
Dat Trump binnen de partij aan kop gaat betekent in ieder geval dat zijn onverwachte verkiezing in 2016 geen eenmalige oprisping was, maar het uitslaan van een veenbrand die ouderwetse conservatieven nog steeds niet onder controle krijgen. Of hij werkelijk toekomst heeft als kandidaat is niet alleen aan de kiezers, maar dus ook aan de rechterlijke macht. Wanneer en hoe zwaar dat oordeel weegt, blijkt mogelijk pas aan het eind van het jaar.
Voor sommige Republikeinse kiezers zal ook een veroordeling niet uitmaken. Toen nieuwssite Politico tijdens de impeachmentprocedure van 2021 aan Trumpfans vroeg hoe ze hem konden blijven steunen, antwoordde een Texaanse Republikein: „Het voelt alsof hij onze O.J. is.” Hij verwees daarmee naar de moordzaak tegen O.J. Simpson, de zwarte American football speler en acteur, die in de jaren negentig – live op televisie – onsuccesvol vervolgd werd voor de moord op zijn witte ex-vrouw. Na de uitspraak bleek uit opinieonderzoek dat een meerderheid van de zwarte bevolking van de VS wel geloofde dat hij de moord gepleegd had, maar vond dat het recht zegevierde door de vrijspraak. Het maakt voor mensen die zich echt met Trump identificeren niet uit of hij schuldig is. Of het doorslaggevend is om president te kunnen worden, zal de Trumpshow van 2024 duidelijk maken.
