‘Schokkend corruptieschandaal’ roept vragen op over lobbyregels Europarlement

Het was een gloedvol betoog dat Europarlementariër Eva Kaili eind november hield in de grote zaal van het Europarlement in Straatsburg. Alle negatieve berichtgeving over arbeidsmigranten in Qatar, zo hield de sociaaldemocrate haar collega’s voor, was zeer onterecht. Het land, onderstreepte Kaili, was juist een voorloper op het gebied van arbeidsrechten en een belangrijke mondiale ‘vredesonderhandelaar’. „Het gaat om een nieuwe generatie van intelligente, hoog opgeleide mensen”, aldus de Griekse.

Afgelopen vrijdag werd Kaili door de Belgische politie gearresteerd. De verdenking is onder meer omkoping door Qatar, wisten Belgische media snel te melden, de Golfstaat waar momenteel het WK voetbal plaatsvindt. De Griekse Europarlementariër, tevens vicevoorzitter van het Europarlement, is de meest prominente verdachte in een corruptieschandaal dat Brussel dezer dagen op zijn grondvesten doet schudden. Alberto Alemanno, hoogleraar rechten aan HEC Paris, spreekt van „het schokkendste integriteitsschandaal in de geschiedenis van de EU”.

Vrijdag deed de Belgische politie zestien huiszoekingen in verschillende wijken in Brussel. Zes personen werden opgepakt, 600.000 euro in contanten werd in beslag genomen. Kaili is de enige gearresteerde Europarlementariër. Wel werd zaterdagavond een huiszoeking gedaan bij de Belgische Europarlementariër Marc Tarabella, eveneens van de sociaaldemocratische fractie. Zondag liet het Belgische federaal parket weten dat twee personen zijn vrijgelaten en de overige vier worden vervolgd. Onder hen is Kaili.

Grote sommen geld

Over de precieze verdenkingen is nog veel onduidelijk: het Belgische parket meldde vrijdag officieel alleen dat er al maanden onderzoek wordt gedaan naar hoe „een Golfstaat de economische en politieke beslissingen van het Europees Parlement beïnvloedt”, onder meer via het „betalen van grote sommen geld of het aanbieden van grote giften”. Belgische media Knack en Le Soir meldden op basis van bronnen bij justitie dat het onderzoek zich in het bijzonder richt op de Italiaan Pier Antonio Panzeri. Hij was tot 2019 sociaaldemocratisch Europarlementariër en is thans hoofd van zijn eigen ngo Fight Impunity, gericht op het bestrijden van mensenrechtenschendingen. Volgens Italiaanse media werden zijn vrouw en dochter in Italië vrijdag eveneens gearresteerd.

In Brussel zoemt rond dat de omkoping mogelijk verband houdt met een stemming komende week, waarin het Europarlement zich zou uitspreken over visa-vrij reizen tussen Qatar en de EU. De stemming is in verband met het onderzoek inmiddels van de agenda gehaald.

Het schandaal is pijnlijk voor de sociaaldemocratische fractie, waar ook de PvdA in zit, nu vrijwel alle verdachten een link met die groep lijken te hebben. Kaili werd vrijdagavond geroyeerd door haar eigen Griekse Socialistische Partij en ook de fractie van de sociaaldemocraten in het Europarlement kondigde direct een schorsing aan. PvdA-Europarlementariër en vicevoorzitter van de sociaaldemocratische fractie Mohammed Chahim spreekt in reactie van een „nachtmerrie”. „Dat dit heeft gespeeld is absoluut onacceptabel. De enige met wiens belangen wij rekening mogen houden is de kiezer.”

Eén persoon kan de reputatie van een heel EU-instituut te grabbel gooien: dit laat zien hoe ernstig deze zaak is

Lobbywatchers benadrukken tegelijkertijd hoe het schandaal ook iets blootlegt over de kwetsbaarheid van het Europees Parlement voor beïnvloeding. Dat is geen onbekend probleem: het EP bestaat uit meer dan zevenhonderd personen met een veelvoud aan medewerkers en assistenten, afkomstig uit verschillende politieke culturen. De vrees dat daar makkelijk een zwakke schakel tussen kan zitten, heerst al langer.

Ethisch systeem

De onthullingen tonen, zegt Vitor Teixeira, „hoe kapot het ethisch systeem in het Europarlement is”. Texeira werkt voor de ngo Transparency International en publiceerde onlangs een rapport over het gebrekkige toezicht op lobbyen in het EP. Een gebrek aan regels maakt dat er volgens hem te weinig aandacht is voor de risico’s van beïnvloeding. Plus: de regels die er zijn, worden slecht nageleefd en sancties zijn nog nooit uitgedeeld. „Lobbyisten mogen met een pas vrijelijk het parlementsgebouw in, maar met wie ze spreken, is volstrekt onduidelijk. Aan het begin van hun termijn krijgen Europarlementariërs een mailtje dat ze hun ontmoetingen met lobbyisten moeten publiceren. Maar aan monitoring daarvan ontbreekt het totaal.”

Daarbij komt nog dat ontmoetingen met vertegenwoordigers van ‘derde landen’ uitgezonderd zijn van lobbyregels: die worden beschouwd als ‘diplomatieke betrekkingen’. Texeira: „Maar als Qatar dit doet, kun je ervan uit gaan: dit proberen op z’n minst veel meer landen. En dat kan nog wel eens om veel serieuzere zaken gaan.”

Lees ook: Kroes nam het actief op voor Uber. Volstaan lobby-regels wel?

Zo is het schandaal volgens lobbywatchers een zoveelste alarmsignaal dat de bestaande regels in Brussel niet volstaan. De onthulling dat oud-Eurocommissaris en VVD-politica Neelie Kroes tegen de regels in lobbyde voor taxibedrijf Uber, was daar enkele maanden geleden ook al een illustratie van. Onder andere Transparency International roept al jaren op tot een onafhankelijk ethiekorgaan dat onderzoek kan doen en straffen kan opleggen. Hoewel de voorzitter van de Europese Commissie bij haar aantreden beloofde zo’n orgaan op te zetten, is dat nog steeds niet gebeurd – tot ongenoegen van lobbywaakhonden en kritische Europarlementariërs. Teixeira vindt dat het EP nu desnoods zelf met een orgaan moet komen. „Dit schandaal toont dat we niet meer kunnen wachten. Een persoon kan nu de reputatie van een heel EU-instituut te grabbel gooien – dat toont nu echt de ernst van de zaak.”